رمزگشایی از افشای دخالت لندن - واشنگتن در کودتای 28 مرداد /شرکای «پنج چشم» همچنان به دنبال توطئه علیه تهران!

دکتر محسن چیت ساز، به‌مناسبت شصت و پنجمین سالروز کودتای 28 مرداد این رخداد را واقعه ای مهم و عبرت آموز در تاریخ سیاسی معاصر ایران خواند و با تاکید بر این‌که هنوز ابعاد فراوان و پیچیده اقدام براندازانه دو قدرت آمریکا وانگلیس و نیز کودتاگران داخلی سال 1332 فاش نشده و نیازمند پژوهش و تحقیق مضاعف است، به سوالات جام جم آنلاین در این ارتباط پاسخ داد که می خوانیم.

به نظر شما آیا همه اسناد مربوط به مداخله و طراحی کودتا علیه دولت وقت دکتر مصدق توسط انگلیس و آمریکا منتشر شده یا هنوز لایه های پنهان آن در بایگانی محرمانه راکد مانده است؟

دولت‌ها برای انتشار اسناد محرمانه خود تابع برخی آیین نامه ها و ضوابط هستند؛ مثلا در کشور ما اسناد کشف دولتی( شامل مکاتبات دوایر و سازمان ها) قبل از 30 سال اجازه انتشار ندارند و اسناد محرمانه هم با گذشت 40 سال از قدمت آن اجازه انتشار پیدا می کند.

تعدادی از کشورها حتی اسناد محرمانه خود را از 50 تا 70 سال هم منتشر نمی کنند. بعلاوه اسناد محرمانه ای هم در تمام کشورها وجود دارند که هیچ‌گاه مجوز افشای آنها داده نمی شود. بنابراین با توجه به این‌که تعداد قابل توجهی از اسناد مربوط به کودتای 28 مرداد به دلیل محتوای آنها به اقدامات مداخله جویانه و ضدمردمی دولتمردان آمریکایی و انگلیسی در ایران مهر تایید می زند، شاید پاره ای از ابعاد مهم آن هیچ‌گاه اجازه و امکان انتشار پیدا نکند.

سابقه انتشار رسمی اولین سند مربوط به طراحی کودتای ضد مردمی علیه دولت مصدق به چه سالی برمی گردد؟

نخستین بار سال 1981 مجموعه ای از اسناد سیا که با عنوان نبرد ایران شناخته می شد به صورتی غیررسمی منتشر شد. 60 سال پس از وقوع کودتا، درسال 2013 همان مجموعه اسناد به صورت رسمی و کامل تری منتشر شد.

وزارت خارجه آمریکا نیز برای نخستین بار به صورت رسمی در سال 2017 کتاب اسناد مربوط به کودتای 28 مرداد را منتشر کرد. البته در این میان سال 2000 میلادی، یک مجموعه 154 صفحه ای از اسناد محرمانه سازمان جاسوسی سیا- که مربوط به ابعاد دخالت دولت آمریکا در کودتای 28 مرداد بود- به روزنامه نیویورک تایمز داده و در این روزنامه منتشر شد. البته منبع در اختیار قرار دادن این اسناد طبقه بندی شده به رسانه مذکور هنوز مشخص نشده است.

بنابراین معتقدم با توجه حساسیت و اهمیت موضوع همچنان بخش های متعددی از این اسناد دست نخورده باقی مانده است.
با این‌که شواهد تاریخی و شفاهی همگی نشان دهنده اجرای کودتا توسط این دو دولت است؛ چرا این اندازه دیر به آن اذعان کردند؟
در طول این سال ها، دولت های مزبور بیم داشتند با افشای اسناد اقدامات مداخله جویانه در تحولات داخلی ایران منافع ملی خود را به خطر بیندازند و طبیعتا برای کشورهایی همچون ایالات متحده و بریتانیا که داعیه آزادیخواهی و حمایت از دموکراسی در جهان دارند، انتشار این اسناد لکه ننگی بر چند دهه سیاست خارجی آنها محسوب می شود.
از طرفی واشنگتن و لندن با گذشت چند دهه از وقوع کودتا نگران این موضوع بودند که وقتی اقدامات آنها موجب سرنگونی یک دولت مردمی در ایران شده است، حتما برای اسامی‌ای که در دل اسناد محرمانه کودتاگران نهفته است(چه عناصر داخلی و عوامل خارجی) پس از افشای نقش آنها بحران های امنیتی حتی برای بستگان آنها در سال های بعد به همراه خواهد داشت.
باید تاکید کنم با گذشت چند دهه، دولتمردان آمریکایی و انگلیسی با همه ژست قدرتمند بودن که به خود می گیرند، اما بشدت از مردم ایران ترس دارند.

اسناد موجود در آرشیو امنیت ملی دانشگاه جورج واشنگتن که در آگوست 2017افشا شد، نشان می‌دهد لندن در مقایسه با واشنگتن، نقش پررنگ‌تری در سرنگونی دولت مصدق ایفا کرده است. این سند تصریح می کند دولت انگلیس اواخر سال 1952 (برابر با 1332 هجری شمسی) برای متقاعد کردن واشنگتن به عزل مصدق از قدرت بشدت به تکاپو افتاده و در نهایت آمریکا را پیاده نظام این غائله می کند. ولی چرا با وجود برملا شدن رسمی نقش آنها همچنان حاضر به عذر خواهی از مردم ایران نیستند؟

همه ما می دانیم دولت بریتانیا به عنوان استعمار پیر، سالیان دراز بسیاری از مردم بیگناه را درسراسر جهان تحت سلطه و ستم خود در آورده است. این خوی سیطره طلبی هنوز هم در دولتمردان لندن وجود دارد و تکبر جاهلانه آنها عذر خواهی از مردم ایران را دربردارنده خساراتی هنگفت بر چهره استعمارگری خود فرض می کند.

اما در مقابل با این‌که چنین استدلالی موجب تطهیر سیمای مداخله گری و امپریالیستی دولت آمریکا نمی شود، اما باید گفت، در این کشور قوانین آسان تری نسبت به نشر اسناد محرمانه یا اعلام آن از طریق تریبون های مختلف وجود دارد؛ بنابراین زودتر از انگلیس نقش خود را در کودتا بیش از گذشته علنی تر کردند.

حال این‌که چرا عذر خواهی نمی کنند، چون آمریکا هیچ توجیهی برای دخالت خود در مسائل داخلی ایران همچنان پیدا نکرده است و از طرفی نظامی که همواره بر شیپور آزادی و دموکراسی در کشورها می دمد وقتی دولت مردمی آزادیخواه چون ایران را که سابقه 112 سال مشروطه خواهی را به یدک می کشد سرنگون می کند، مسلما رویی برای عذرخواهی نخواهد داشت.

به هر حال هر دو دولت نزد مردم ایران از وجهه ای منفور برخوردارند و طبعا هضم این مطلب بسیار برای دولتمردان مذکور با وجود داعیه های پرطمطراق آسان نیست.

جالب این‌که بنده پیرو مصاحبه شما ظرف یکی دو روز گذشته سایت رسمی بی. بی. سی را در خصوص نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد جست‌وجو می کردم. دیدم عملا دسترسی به منابع مطالعاتی خود در این رابطه را بشدت محدود کرده و تنها به کلیت ماجرا پرداخته است. این مسأله بیانگر عمق نگرانی مقامات لندن از انعکاس بیشتر نقش مخربشان در مسائل داخلی ایران است.

با این‌که دولت انگلستان از نفوذ زیادی در دستگاه قاجار برخوردار بود و به مراتب بیش از آمریکا در لایه های حاکمیتی و اجتماعی آن زمان ایران رخنه کرده بود، چرا ایالات متحده را به قیمت تقسیم منافعش با این کشور وارد بازی براندازی دولت مصدق کرد؟

پس از جنگ جهانی دوم، قدرت و نفوذ انگلستان در ایران بتدریج رو به افول رفت. طبیعتا در سال 1952 به فاصله هشت سال پس از جنگ جهانی دوم وقتی در پی ملی شدن صنعت نفت منافع خود را از دست رفته می دید، تلاش کرد با دخیل کردن آمریکا به تحولات ایران، منافعش را بازیابی کند.

ازسوی دیگر، با توجه به قدرت و نفوذ شوروی در ایران از طریق حزب توده و درکشاکش رقابت های آمریکا و شوروی در همه نقاط جهان از جمله منطقه ما، آمریکایی ها هم از امکان گفت‌وگو با دولت مصدق درجهت تعمیق نفوذ سیاسی – اقتصادی شان در ایران ناامید شدند. به این ترتیب با همکاری اطلاعاتی امنیتی لندن و واشنگتن زمینه کودتا در ایران فراهم آمد.

جالب است بدانید افزون بر همکاری‌هایی که میان آمریکا و متحدانش در سراسر دنیا مرسوم و متداول است، به دلیل پیوندهای آنلگوساکسونی، همکاری اطلاعاتی آمریکا و انگلیس در مقایسه با سایر متحدانشان بیشتر است و با سازماندهی سرویس های جاسوسی مشتمل ام آی 6 ،سیا و سازمان های جاسوسی از استرالیا- کانادا و نیوزیلند در تشکیلاتی موسوم به شرکای پنج چشم همچنان تحولات کشورها از جمله ایران را مورد رصد و توطئه احتمالی قرار می دهند.

برخی تحلیلگران سیاسی، براندازی دولت مصدق را اقدامی انگلیسی وتعدادی آن را طرحی آمریکایی می دانند. نظر شما در این خصوص چیست؟

طبق اسناد و مدارک موجود که برخی از آنها مستقیم و بخشی دیگر در قالب خاطرات ماموران اطلاعاتی و جاسوسان دو کشور منتشر شده است، وزارت خارجه و سازمان اطلاعاتی دو کشور در عملیاتی کردن کودتا علیه دولت ایران و باز گرداندن شاه به مسند قدرت نقش داشته اند؛ بنابراین بصراحت می توان گفت، این کودتا یک طرح مشترک انگلیسی- آمریکایی بوده است.

آیا کودتای سال 32 اقدامی برای جلوگیری از تسری اقدامات آزادیخواهانه ملت ایران همچون نهضت ملی نفت به منطقه نبود؟

در اصل طراحی کودتا در ایران نتیجه نهضت ملی نفت در ایران و قیام مردمی 30 تیر مبنی بر حمایت آیت الله کاشانی از دولت قانونی مصدق بود. شاید بتوان گفت قدرت ها همواره از این مسأله واهمه داشتند که مبادا پیام قیام های مردمی در هریک از کشورهای منطقه به دیگر کشورها نفوذ کند.

جالب توجه این‌که با وجود به راه انداختن کودتا و سایر طراحی ها و توطئه های آنها، اتفاقا این مسأله(تسری نهضت آزادیخواهی) رخ داد. جمال عبدالناصر با ملی کردن کانال سوئز بصراحت اعلام کرد این اقدام الهام گرفته از نهضت ملی کردن نفت در ایران است. از سویی دیگر شکل گیری جنبش عدم تعهد هم در براساس قرائن به نوعی نشأت گرفته از ملی شدن نفت در ایران است.

فکر می کنید کودتای 28 مرداد چقدر اهداف امریکا و انگلیس را در ایران تامین کرد؟

در یک دوره 25 ساله با روی کار آمدن دیکتاتوری پهلوی دوم این منافع تامین شد و آنها بیش از پیش بر ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورمان سلطه پیدا کردند. اما آنها هیچ‌گاه تصور نمی کردند با براندازی دولت مصدق و ایجاد انشقاق بین مذهبیون و ملیون یعنی کاشانی و مصدق دو بازوی نهضت ملی نفت، درعمل بذر انقلاب اسلامی و فروپاشی نظام 2500 ساله ستمشاهی طاغوت در ایران را می کارند.

بحمدالله شاهد هستیم امروز جمهوری اسلامی ایران در ابعاد گوناگون نه تنها هیچ مداخله ای را در امور داخلی ایران را بر نمی تابد، بلکه با استقلال و اقتدار خود بر دست‌اندازی دیرپای قدرت ها روی منافع ملی کشور پایان بخشید.

محمدرضا شجاعیان/ جام جم آنلاین