حاجت رواست هرکه از این راه می‌رود*

به زندگی کوتاه جوادالائمه که نگاهی می‌اندازیم، پر از فراز و فرودهای برجسته و جذاب برای پرداختن روایت‌های شاعرانه است؛ از به امامت‌ رسیدن در کودکی تا شهادت در جوانی به دست همسر و آن هم همسری که دختر مامون است و جام زهر به دست؛ مثل پدرش که همان جام را دست حضرت امام رضا‌(ع) داد و شهیدش کرد. در واقع زندگانی امام جواد‌(ع) به لحاظ وجوه دراماتیک، همپای زندگی امام رضا‌(ع) است، اما تلاش شاعران برای ترسیم این زوایا، قابل مقایسه با حجم تولیدات شعر رضوی نیست. تازه، حجم تولیدات شعر آیینی در رابطه با امام جواد، بیشتر مربوط به باب‌الجواد، یکی از ورودی‌های معروف حرم امام رضا(ع) است؛ بنابراین شعر آیینی همواره از ورودی مشهدالرضا به جوادالائمه پرداخته است.

درباره دلایل این امر با هادی جان‌فدا که شاعر آیینی است و هیات‌های عزاداری بارها با شعرهای او، شهادت امام جواد‌(ع) را به سوگ نشسته‌اند، گفت‌وگو کرده‌ایم؛ در روزی که به عبارتی 1219سال از شهادت جوادالائمه می‌گذرد.

زندگی و امامت امام جواد(ع) چه فرازهایی در اختیار شاعران می‌گذارد تا از زوایای گوناگون و با فنون و صناعات ادبی مختلف به آن بپردازند؟

همه ابعاد زندگی حضرات معصومین به خاطر عصمت و نورانی‌بودن‌شان قابل طرح است. چون همه زوایای زندگی‌شان پاک و معصومانه است. در این میان، امام جواد(ع) هم همین شرایط را دارد. نه تنها ماجرا درباره ایشان هم همین‌طور است، بلکه مواردی در زندگی‌شان هست که روایت را برای شاعران جذاب‌تر هم می‌‌کند.

منظورتان کدام موارد است؟

مثلا این‌که روایت است که ایشان در کودکی به امامت رسیده‌اند، مقوله‌ای است که می‌توان در شعر به آن توجه کرد. این نکته مهمی است که امام حتی اگر چهارپنج ساله هم باشد امام است و باید از او اطاعت کرد.

البته جز این نیز زندگی ایشان سرشار از وجوه دراماتیک غنی است که می‌تواند محل توجه روایت‌های شاعرانه قرار بگیرد؛ مثل شهادتشان در جوانی و به شیوه‌ای شبیه امام رضا‌(ع). با این حال چرا شعر آیینی ما حق چنین روایاتی را ادانکرده است؟

البته در نظر داشته باشیم، شعر آیینی در این اصطلاح و احتمالا آن‌طور که مد نظر شماست نوظهور است...

فرقی ندارد؛ اتفاقا منظورمان از شعر آیینی، صرفا آن شعری نیست که در چند دهه اخیر از آن صحبت می‌شود. اگر به تاریخ شعرهایی که به ائمه می‌پردازند هم سر بزنیم، کمتر خبری از توجه شاعران به اتفاقات ویژه زندگی امام جواد‌(ع) هست...

بله اگر به قدمت هزارساله شعر آیینی نگاه کنیم هم شعرهایی درباره ایشان را پررنگ نمی‌بینیم. در همین هزار سال، پیش از امام جواد(ع) به امام مجتبی(ع) و حضرت زهرا(س) هم نپرداخته بودیم. در چند دهه اخیر و بخصوص پس از انقلاب مثلا به شعر فاطمی و شعر رضوی پرداخته‌ایم. شعر رضوی هم پرسابقه نیست و مقوله‌ای نوظهور است.

اگر شعر کهن ما از امام جواد‌(ع) غافل بوده، چرا شعر آیینی که با جشنواره‌ها و کنگره‌ها رونق مناسبی را هم تجربه می‌کند همچنان به امام جواد‌(ع) نمی‌پردازد؟

باید به شعر آیینی فرصت داد. حقیقت این است که همین شعر رضوی و فاطمی هم که می‌فرمایید قدمتی ندارند. اگر به شعر آیینی فرصت بدهیم به باقی معصومین نیز خواهد پرداخت.

اما طبیعی است. به خاطر وجود حرم امام رضا(ع) در ایران است. زندگی صدیقه کبری(س) و نقش ویژه‌اش در شیعه. پیش از این‌که بخواهیم به امام جواد بپردازیم، باید به مظلومیت حضرت زهرا(س) می‌پرداختیم. در طول تاریخ شهادت امام جواد(ع) مورد انکار و کتمان و تحریف قرار نگرفته اما اثبات شهادت حضرت زهرا(س) تازه است.

به لحاظ عاطفی هم طبیعی بود که شاعران بیشتر به حضرت‌زهرا بپردازند، چون حقی در روایات از او ضایع شده و این دردناک است. اما همچنان معتقدم اگر به شعر آیینی فرصت بدهیم، این اولویت‌ها را سپری می‌کند و به همه موارد می‌پردازد. منتها در این دوره و روزگار ماجرا سخت شده است؛ انتقال سریع اشعار از راه رسانه‌های متعدد موجود، آسیب‌زا بوده است. هیچ شعری از فیلتر فخامت و صحت نمی‌گذرد و هر شعری منتشر می‌شود. بخصوص در شعر آیینی این آسیب بیشتر به چشم می‌آید. مردم به اهل‌بیت علاقه‌مندند و اصولا توجهی به صحت روایاتی که منبع سروده‌ها قرار می‌گیرند، نمی‌کنند. باید شعر آیینی را از این آسیب برکنار کرد.

* سطری از شعر فاطمه نانی‌زاد

امید رحمانی