حذف روحانیت؛ دلیل نابودی قیام مشروطه

حسین کنعانی‌مقدم در گفت‌وگو با «جام جم آنلاین»، ، با نگاهی به سیر تاریخی شکل‌گیری مشروطه‌خواهی در ایران افزود: «در شرایطی که شاهان قاجار در پی سیطره همه‌جانبه بر قدرت و دین‌گریزی و دین‌ستیزی بودند و کشور را به سمت سکولاریسم و ناسیونالیسم سوق می‌دادند، نهضت مشروطه با طرح محدود کردن اختیارات پادشاه در صدر مطالبات مردم دوره قاجار قرار گرفت. در چنین شرایطی تحولات سیاسی کشور به سمتی می‌رفت که مردم به ظهور یک حکومت مردم‌سالارانه دینی، آن‌هم پس از سال‌ها ظلم و ستم و خودکامگی شاهان امیدوار شدند.»

این فعال سیاسی، منشأ حرکت مردمی در نهضت مشروطه را جلوگیری دین از انحراف در سیاست دانست و اشاره کرد: «سه جریان فکری متعارض در روزگار مشروطه وجود داشت. اولی متعلق به هیئت حاکمه با حمایت دولت روسیه بود که تلاش می‌کرد وضعیت موجود، یعنی حکومت استبدادی حفظ شود. دسته دوم هم نخبگان جامعه دینی یعنی روحانیون و رهبرانی بودند که ضمن تغییر وضعیت موجود و بهبود اوضاع سیاسی اجتماعی مردم، مانع سکولار شدن سیاست در ایران یا به تعبیر مرحوم مدرس باعث و بانی تحقق «سیاست ما دیانت ماست» شدند. این بخش جامعه از جایگاه بالایی نزد مردم برخوردار بودند. دسته سومی هم بود که پیروی از دولت‌های غربی را در توسعه و پیشرفت کشور دنبال می‌کرد. این طبقه به روشنفکران غربگرا موسوم بودند.»

کنعانی‌مقدم همچنین تصریح کرد: «شیخ فضل‌الله نوری و بسیاری از علما از جمله افرادی بودند که از حکومت مشروطه مشروعه سخن می‌گفتند. به این معنی که چنانچه مشروطه ذیل احکام اسلام و قرآن قرار گیرد، مشروع می‌شود. بر همین اساس بود که طرح حکومت مشروطه مشروعه پی‌ریزی شد. اما با وجودی که این نظریه به‌خوبی تبلیغ شد و اتفاقاً مورد توجه اکثریت ملت هم قرار گرفت، اما طیف روشنفکری به تبعیت از غرب و قدرت‌های حاضر در کشور نظیر انگلستان، به حرکت خود ادامه داده و این مسئله موجب رسوخ هر چه بیشتر بیگانگان در نهضت مشروطه شد.»

این فعال سیاسی اصولگرا با بیان اینکه عصر مشروطیت دوران بیداری اسلامی و روشنفکری در ایران بود، خاطرنشان کرد: «سفارت‌خانه‌های بیگانه در کشورمان افسرانی داشتند که عمدتاً در جبهه روشنفکران غربگرا نفوذ می‌کردند و با تشویق آن‌ها به پیاده‌سازی الگوهای غربی در سیر مبارزاتی خود، تلاش می‌کردند تا در ساختارهای جدید کشور در پسا مشروطه نفوذ کنند و لذا چهره‌های شاخص روشنفکر بیشتر جذب سفارتخانه‌های روس و انگلستان شدند و این در حالی است که طیف روحانیت به دلیل پایبندی به آموزه‌های اسلامی و عمق عقیدتی، کمتر به تأمین منافع قدرت‌ها در مشروطه کمک کردند.»

کنعانی‌مقدم تأکید کرد: «قیام مشروطه در اصل از خاستگاه روحانیت نشأت می‌گرفت و به‌نوعی مدل انقلاب اسلامی در این نهضت شکل گرفت، اما خیانت وابستگان و اعدام چهره‌های مطرح همچون شیخ فضل‌الله نوری روحانیت را از صف مشروطه‌خواهان جدا کرد و عملاً زمینه اضمحلال و سرکوب مشروطیت را فراهم آوردند.»

این فعال سیاسی در پایان صحبت‌های خود گفت: «به‌طور کلی استعمار انگلیس از بدو شکل‌گیری به‌ویژه در قرن حاضر از بیداری‌های اسلامی منطقه به نفع خود استفاده ابزاری می‌کند و اگر نخبگان سیاسی کشورها فارغ از هر نگرشی هوشمندانه رفتار نکرده و به دسیسه‌های دشمن پی نبرند، هرگونه اقدامی برای بهبود و اصلاح جامعه هرقدر هم پیش برود، درنهایت با شکست مواجه می‌شود و تاریخ سیاسی ایران در مورد دوران سراسر عبرت‌آموز مشروطه شاهد چنین رخدادی بود. لذا علی‌رغم مقابله و مقاومت بسیار نخبگان دینی و ملی حرکت مردمی ایران به نفع بیگانگان به شکست انجامید.