محیط‌زیست آسیب ببیند کلبه‌های شناور جمع می‌شود

به گزارش جام‌جم، روزی نیست که خبر تلخی از بدحالی و مرگ یک تالاب به گوشمان نرسد؛ از تالاب‌های هامون و ارومیه و پریشان و گاوخونی و هورالعظیم گرفته که عملا بی‌جان و تفتیده در گوشه‌ای افتاده و نفس‌های آخرین را می‌کشند، تا تالاب‌های نیمه جانی که هر روز با یک طرح و یک تصمیم غیرعلمی در مسیر نیستی قرار گرفته اند؛ مثل تالاب‌های استان گیلان که حال ناخوششان قرار است ناخوش‌تر شود؛ با اجرای یک طرح گردشگری؛ طرح رهاسازی کلبه‌های شناور حامل گردشگران در پهنه آبی تالاب، که کارشناسان و علاقه‌مندان و حتی مسئولان ارشد سازمان محیط‌زیست مخالفت خود را با اجرای آن اعلام کرده‌اند؛ اما مسئولان استانی بشدت بر مثبت بودن طرح و حتی بسط و گسترش آن به دیگر تالاب‌ها تاکید دارند.

بهشتی که جهنم می‌شود

اولین کلبه شناور 22 اردیبهشت و با حضور رسمی همه مسئولان استان گیلان اعم از استاندار، فرماندار و روسای محیط‌زیست و... بر پهنه آبی تالاب «استیل» رها شد؛ «استیل» مردابی است 138 هکتاری در حاشیه جاده آستارا به رشت، و بهشتی آرام و سرسبز برای پرندگان. اما این بهشت پرندگان احتمالا از این پس روی آرامش نخواهد دید، چراکه همزمان با پهلو گرفتن اولین کلبه شناوری در پهنه آبی‌اش، پاراگلایدرها هم بر فراز آسمانش (و بر لانه پرندگان روی درختان) به پرواز درآمدند؛ پرنده‌های مصنوعی که دستور ساخت سایتشان در فصل جوجه‌آوری پرندگان و همزمان با افتتاح کلبه شناور استیل صادر شده بود؛ کلبه‌ای که به گفته یونس رنجکش، فرماندار آستارا قرار است شمارش در تالاب استیل به شش مورد برسد و در تالاب‌های ویرمونی و لمیرمحله هم مشابه‌شان (با کاربری کلبه‌های اقامتی و رستوران دریایی) ایجاد شود.

موضعگیری مبهم محیط‌زیست

افتتاح رسمی کلبه اقامتی شناور در «استیل» خوشبختانه مخالفت شدید مسئولان سازمان محیط‌زیست را به‌دنبال داشت و در حالی که انتظار می‌رفت مدیرکل محیط‌زیست استان گیلان هم نظری همسو با این سازمان داشته باشد، با اجرای این طرح به‌صورت پایلوت موافقت کرد و بر نگرانی حامیان محیط‌زیست افزود.

البته منصور سربازی، معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست گیلان در پاسخی کلی به دلنگرانی دوستداران محیط زیست، به جام‌جم می‌گوید: اجرای این طرح مغایر قانون نیست و با توجه به سیاست‌های اخیر سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و استاندار گیلان مبنی بر اجرای طرح‌های بوم‌گردی منطبق بر دستور العمل‌های طبیعت‌گردی سازمان حفاظت محیط‌زیست بوده است. در همین راستا اداره کل محیط‌زیست گیلان مناطقی را که دارای مطالعات اولیه طرح‌های جامع و تفضیلی مورد تائید دفتر زیستگاه‌های سازمان محیط‌زیست بوده، با لحاظ نظرات زیست‌محیطی مشاور طرح‌ها مدنظر قرار داده و برای بخش‌های مختلف این مناطق طرح‌هایی با کاربری خاص و با تاکید بر حفظ شرایط اکولوژیک و احیای مناطق آسیب‌دیده، تدوین کرده و قرار است اجرایی کند.

وی اضافه می‌کند که در بخش تفرجی، با ایجاد سازه سبک سازگار با محیط و فرهنگ منطقه می‌توان زیرساخت نامحیای منطقه را جهت فعالیت‌های بومگردی فراهم ساخت، که البته تمام این فعالیت‌ها با رعایت قوانین و مقررات و تائیدیه‌های قانونی انجام خواهد شد.

در هر روی تنها ایرادی که محیط‌زیست گیلان از طرح کلبه‌های شناور گرفته، ایرادات ساختاری به کلبه بوده که احتمالا پس از رفع آنها، شاهد شناور شدن ده‌ها کلبه بر پهنه‌های آبی «استیل»، پناهگاه حیات‌وحش امیرکلایه، پارک ملی بوجاق، تالاب بین‌المللی انزلی و تالاب زربیجار خواهیم بود؛ کلبه‌ها و ویلاهایی به ظاهر زیبا روی آب که قرار است گردشگران را به این مناطق بیاورند و گونه‌های تالابی و آرامش و امنیت آنها را فراری دهند.

طرفدار طرحیم، اما نه به بهای تخریب محیط‌زیست

در جایی که محیط‌زیست گیلان با اجرای طرح کلبه‌های شناور در یک تالاب موافق است، درک موافقت اداره میراث فرهنگی استان به عنوان متولی طرح‌های گردشگری با اجرای این طرح، چندان سخت و پیچیده نیست، گرچه حمیدرضا آذرپور، معاون گردشگری میراث فرهنگی گیلان که پیگیر اجرای طرح کلبه‌های شناور و از موافقان جدی آن است، به جام‌جم می‌گوید، موافقتش مشروط است و رعایت ملاحظات محیط‌زیستی که برای طرح‌های بوم‌گردی قید شده، شرط اصلی تداوم اجرای طرح است. آذرپور تاکید می‌کند که با هر طرحی که به محیط‌زیست آسیب برساند، مخالف است و در همه طرح‌هایی که تاکنون در استان گیلان در حوزه گردشگری مصوب و اجرا شده هم این مهم رعایت شده است.

در هر روی معاون گردشگری گیلان با تاکید به ما می‌گوید که طرح کلبه‌های شناور فعلا به صورت آزمایشی و فقط در تالاب «استیل» اجرایی شده و منتظر بازخوردهای اجرای آن هستیم و در صورتی که با ممانعت و مشکل جدی مواجه نشویم، آن را در سایر تالاب‌ها هم اجرا خواهیم کرد، اما بی‌شک هر زمان متوجه پیامدهای مخرب زیست‌محیطی اجرای طرح شویم، ادامه آن را متوقف خواهیم کرد.

پیامدهای محیط زیستی

پیچیدن یک نسخه برای همه تالاب‌ها ممنوع

محیط‌های طبیعی از جمله بوم سازگان تالابی گرچه توان خود پالایی بالایی دارند، اما تصرف و تعرض‌های مداوم انسان‌ها، آنها را بشدت آسیب‌پذیر و شکننده کرده است.

دبیر گروه هم‌اندیشی سازمان‌های غیردولتی تالابی کشور درخصوص تاثیرات سوء ورود سازه‌های آبی اقامتی در پهنه‌های تالابی کشور به جام‌جم می‌گوید: درخصوص اجرای این طرح هنوز سوالات و نکات مبهم زیادی وجود دارد که به آنها پاسخ داده نشده، از جمله تاثیر قایق‌های موتوری و آلودگی صوتی و آبی ناشی از آن، بازه زمانی فعالیت کلبه‌ها، نحوه مدیریت پسماند و فاضلاب ناشی از اقامت در کلبه و تاثیر آن بر زیستمندان تالاب و نوع نقش‌آفرینی جامعه محلی که هنوز جای بحث و بررسی دارد.

نسیم طواف زاده موارد دیگری مثل تعیین نشدن جایگاه دقیق جامعه محلی در این طرح گردشگری (که حق آب و گل و انتفاع دارند)، نامشخص بودن دوره اجرای طرح و نامعلوم بودن چگونگی اجرای طرح در فصول پاییز و زمستان که زمان حضور پرندگان مهاجر در تالاب‌هاست، را از ابهامات دیگر طرح کلبه‌های شناور عنوان می‌کند.

مدیرعامل موسس سبزکاران بالان به سخنان استاندار گیلان مبنی بر اجرای طرح در دیگر تالاب‌ها و برخی آب‌بندان‌های استان اشاره می‌کند و می‌گوید: مگر می‌شود یک طرح گردشگری واحد را در زیستگاه‌های مختلف مثل «استیل»، پارک ملی (تالاب) بوجاق و یا امیرکلایه اجرا کرد، در حالی که نوع محیط آبی، ارتفاع چشم‌اندازها، گیاهان موجود درمنطقه و... در هر زیستگاهی متفاوت است و برای هر منطقه باید طرح اختصاصی طراحی و با مصالح بومی آن را اجرا کرد.

طواف‌زاده تاکید می‌کند که با توجه به الزامات مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست، این نوع گردشگری در بخش اصلی پارک ملی و پناهگاه حیات وحش ممکن نخواهد بود، لذا در بوجاق به هیچ عنوان و در امیرکلایه نیز در بخش مرکزی نمی‌تواند با سازه رخ دهد و اصولا تفرج انبوه غیرتخصصی در این مناطق معنا ندارد.

وی با اشاره به این‌که تعبیه سازه در آب‌بندان‌ها هم بدون تانک جمع‌آوری فاضلاب توصیه نمی‌شود، می‌گوید: سرانه تولید فاضلاب در ایران 202 لیتر در روز اعلام شده که اگر حساب کنیم که فرد در کومه کارهایی مثل لباسشویی را انجام نمی‌دهد، حدود 164 لیتر در روز خواهد بود. فرض کنیم تنها 5 نفر از هر کلبه در یک روز استفاده می‌کنند و در سه ماهه تابستان 27 روز مسافر و در خرداد با احتساب ماه رمضان و عزاداری ارتحال امام 20 روز مسافر داشته باشد، که با یک جمع و ضرب درنهایت به عدد 82820 می‌رسیم، یعنی در کل 8280 لیتر فاضلاب تولید خواهد شد که می‌تواند در یک آب‌بندان بار آلودگی ایجاد کند که با احتساب کم آبی، رطوبت بالای منطقه (که امکان حبس بوی ناشی از تولید متان را ایجاد می‌کند) و گرمای هوا در فصل تابستان در مکانی مثل تالاب استیل، سرعت رشد گیاهان آبزی مثل آزولا افزایش خواهد داشت و در صورت تمدید کم بارشی در پاییز بوی ناشی از فاضلاب آزار دهنده خواهد بود.

در مجموع اینها مواردی نیست که به آسانی قابل چشم پوشی باشد.

توسعه گردشگری پایدار

طرح‌های مناسب جایگزین کنید

گاه صرف این توجیه که منطقه‌ای خارج از محدوده چهارگانه است، بهانه‌ای برای دفاع از پروژه‌های تفرجی می‌شود . عضو شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیست و منابع طبیعی گیلان اما معتقد است صرف این موضوع که منطقه چهارگانه است یا خیر نمی‌توان در آن به هر شکل دلخواه و بدون مطالعه فعالیتی انجام داد که بعضا ممکن است مخرب هم باشد.

ماهان مه رو در توضیح سخن خود به جام‌جم می‌گوید: با نگاهی جامع به این موضوع می‌بینیم بسیاری از پهنه‌های خشکی و آبی در کشور و استان گیلان وجود دارد که سال‌هاست حضور حیات‌وحش در آن مشاهده می‌شود. به عنوان مثال تالاب استیل در آستارا به‌عنوان منطقه شکار ممنوع همه ساله در فصل بهار یکی از بزرگ‌ترین کلنی‌های زادآوری باکلان بزرگ، اگرت کوچک، گاوچرانک، حواصیل شب و زرد و خاکستری و در فصل زمستان پذیرای گونه‌های در خطر انقراضی چون اردک سرحنایی، چشم‌ طلایی، پلیکان خاکستری و... است. همین‌طور می‌توان به آبندان‌های روستای کهنه رودپشت لاهیجان یا چاف لنگرود نیز اشاره کرد که با وجود این‌که در فهرست مناطق چهارگانه جا ندارند، اما به‌دلیل حضور پرندگان مهاجر از اهمیت زیستی فراوانی برخوردار و نیازمند توجه و حفاظت‌اند.

به گفته وی، امروزه به دلیل تخریب زیستگاه‌ها در کشور، وضعیت حیات‌وحش بخصوص در مناطق تالابی بسیار شکننده است و به دلیل خشکیدگی و از بین رفتن عرصه‌های آبی در فلات مرکزی و جنوب شرق و غرب کشور فشار جمعیت پرندگان به تالاب‌های باقی مانده افزون شده و هر پهنه آبی موجود که امنیت، غذا و پناه لازم را داشته باشد، به فراخور شرایط زیستی گونه‌های مختلف مورد استفاده آنها قرار می‌گیرد، بنابراین حفاظت از این زیستگاه‌ها و زیستمندانشان، باید اولویت فعالیت و برنامه ریزی مسئولان باشد و اگر قرار به اجرای طرح‌های گردشگری است، باید با مطالعه و بررسی دقیق و اجرای طرح‌های همسو با طبیعت باشد، طوری که کمترین تاثیر را بر زیستگاه و زیستمندان آن داشته باشد.

مدیرعامل انجمن رفتگران طبیعت گیلان می‌گوید: در همین راستا می‌شود با مکانیابی صحیح با احداث پل‌های چوبی در مناطقی که پوشش نیزاری هستند، به ایجاد مخفیگاه و کلبه‌های پرنده‌نگری و عکاسی احداث کرد. همچنین می‌توان در حواشی تالاب‌ها در زون تفرج متمرکز، مراکزی تحت عنوان مرکز آموزش و گردشگری تالاب با ابنیه‌ای همسو با طبیعت منطقه احداث کرد تا علاوه بر رونق گردشگری، از نظر ارتقا دانش زیست بومی هم بتوان قدمی برداشت.

ایجاد مسیرهای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، اسب سواری، گشت‌های طبیعت و.... نیز از دیگر فعالیت‌های همسو با طبیعت است که هر یک می‌تواند در زون مورد نظر خود با لحاظ کردن ظرفیت برد زیستگاه (تعداد افرادی که در یک روز می‌توانند در هر زون به بازدید بپردازند) ایجاد شود و در کنار سازه‌هایی برای عرضه محصولات روستایی شامل مواد غذایی و صنایع دستی، فرصت‌های اقتصادی بهره وری از محیط‌های تالابی را در اختیار جوامع محلی قرار دهد و در عین حال آسیبی به محیط‌زیست نرساند.

لیلا مسروری

ایران