حکایت تکامل نردبام پیری

به نظر می‌رسد بهتر است ابتدا تعریفی دقیق و زیستی از پیرشدن داشته باشیم. موجود زنده‌ای را فرض کنید که از وقتی چشم به جهان می‌گشاید باید با شرایط محیط‌زیست خود دست و پنجه نرم کند. در هر لحظه از زمان، وقایعی برای این موجود رخ می‌دهد که می‌تواند زندگی او را به پایان برساند: از برخورد صاعقه و سقوط تنه درختی بر سر او تا فرونشست ناگهانی زمین زیر پای او و امثال اینها. اگر تنها علت مرگ‌ومیر این فرد از این وقایع محیطی و تصادفی نشأت بگیرد، آن‌گاه احتمال مرگ او در هر لحظه از زمان با فرض ثابت بودن کم و بیش احتمال وقوع این حوادث محیطی، میزانی ثابت خواهد بود؛ یعنی همان قدر احتمال جوانمرگ شدنش می‌رود که مرگ در میانسالی و کهنسالی. این موجود به هیچ‌وجه فرآیند پیری را آن‌گونه که ما تصور می‌کنم تجربه نخواهد کرد. درک شهودی ما از فرآیند پیری افزایش احتمال ابتلا به انواع بیماری‌هایی است که در جوانی انتظار آن نمی‌رود.

چرا تکامل اساساً به فرآیند پیری می‌انجامد؟ یکی از مشهورترین زیست‌شناسان، آگوست وایسمان (۱۸۳۴-۱۹۱۴) بر این باور بود که مرگ نوعی سازش است؛ زیرا با مرگ افراد پیرتر برای جوان‌ترها جا باز می‌شود. این توضیح از منظر تکاملی اشتباه به‌نظر می‌رسد؛ زیرا صفت پیری و مرگ را سازشی برای جمعیت و گونه در نظر می‌گیرد، در حالی‌که انتخاب طبیعی در سطح فرد عمل می‌کند. اساسا در توضیح سازش در جانداران، نسبت‌دادن تکامل صفتی «به سود» جمعیت یا گونه تقریباً همواره نشان از نقصان در این توضیح دارد. زیرا جمعیت یا گونه، واحد انتخاب طبیعی نیستند و برای تغییر صفتی در سطح جمعیت باید افراد حامل آن صفت تحت اثر انتخاب طبیعی قرار بگیرند.

الگوریتم انتخاب طبیعی از نزدیک‌بینی فضایی و زمانی بشدت رنج می‌برد. بر اساس نظر پیتر مِداوار (۱۹۱۵-۱۹۸۷) پیری اساساً نوعی صفت غیر سازشی است. برای مثال بیماری ژنتیکی را در نظر بگیرید که عوارضش در میانسالی بروز می‌کند؛ اگر اثر مضر این بیماری بر فرد تنها در حوالی 40سالگی عود کند، آن گاه اثر آن بر انتخاب طبیعی پوشیده‌است؛ زیرا بیشتر انسان‌ها پیش از این سن تولیدمثل می‌کنند و در نتیجه بازه زمانی اثر انتخاب طبیعی با بازه زمانی اثر این بیماری ژنتیکی همپوشانی ندارد. اگر جهشی به عکس منجر به مشکلات در حوالی سن جفت‌یابی و تولیدمثل شود، آن گاه انتخاب طبیعی آن موجود را از جمعیت حذف می‌کند؛ زیرا این مشکلات بر همتاسازی جاندار اثر منفی خواهند داشت.

بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت جهش‌هایی که اثرات سوء در سنین بالاتر (نسبت به سن تولیدمثل) دارند در افراد انباشته می‌شوند و همین انباشتگی است که منجر به افزایش احتمال مرگ با افزایش سن می‌شود.

حال سوال این است آیا می‌توان این جهش را محدود کرد و این‌که تا کجا می‌شود پیش رفت؟!

دکتر عطا کالیراد
پژوهشگر زیست‌شناسی تکاملی در IPM