تله طلایی

اردیبهشت مـــــــــاه بود کــــــــه بالاخـــــــــــــره بعد از کش‌و‌قوس‌های فراوان و حرف و حدیث‌های زیادی که شنیده می‌شد بالاخره دستور مسدودسازی پیام‌رسان تلگرام در ایران هم صادر شد و طبق دستور بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران «کلیه ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصاً شرکت ارتباطات زیر‌ساخت و اپراتورهای تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت» مکلف شدند «از تاریخ ۹۷/۰۲/۱۰ نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب‌سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام کنند.». با ابلاغ این دستور قضایی تلگرام که نزدیک به 40 میلیون کاربر ی ایرانی داشت دیگر امکان سرویس‌دهی در داخل کشور را از دست داد.

این دستور با واکنش‌های مختلفی مواجه شد، طیف‌ها و صنف‌های مختلف سیاسی و فرهنگی و... در موافقت یا مخالفت با این دستور صحبت کردند اما یک نفر که خیلی‌ها منتظر واکنش او بودند ترجیح داد سکوت کند؛ او کسی نبود جز «پاول دورف» موسسس و رئیس تلگرام.

دورف که معمولا در خصوص حواشی مربوط به تلگرام در صفحه توییتر خود اظهار نظر می‌کند در مورد از دست دادن بخش اعظم کاربرانش که اتفاقا در ایران سکونت داشتند چیزی ننوشت و نگفت در حالی که چند هفته پیش از این ماجرا، وقتی تلگرام در روسیه فیلتر شد او به این قضیه واکنش نشان داد و از طرفداران تلگرام در کشور سرخ‌ها خواست به نشانه اعتراض موشک‌های سفید کاغذی را به پرواز در آورند.

اما سکوت پاول دورف برای عده‌ای، سوالی به همراه داشت. آیا رئیس تلگرام، بابت از دست ندادن کاربران ایرانی‌اش از جایی و به نحوی خیالش راحت شده است؟

ظهور در عصر سقوط

بلافاصله بعد از دستور قضایی مبنی بر فیلتر شدن تلگرام، این پیام‌رسان طبیعتا جزو نرم‌افزارهایی قرار گرفت که فروشگاه‌های نرم‌افزاری داخلی مجاز به عرضه آن به مخاطبانشان نیستند و به همین دلیل تلگرام و همه نسخه‌های غیررسمی آن مانند موبوگرام، تلگرام نارنجی و... از این فروشگاه‌ها حذف شدند. در همین ایام بحث بر سر پیام‌رسان‌های داخلی هم داغ بود. پیام‌رسان‌ها رقابت سنگینی برای جذب مخاطب داشتند و کم کم فضای پیام‌رسان‌های داخلی نیز در حال شکل‌گیری بود و مردم نیز به نبودن تلگرام تقریبا عادت کرده بودند اما در همین ایام بود که یک نسخه غیررسمی تلگرام به نام «تلگرام طلایی» در فروشگاه‌های نرم‌افزاری داخلی عرضه شد که خیلی زود توانست اوج بگیرد.

تلگرام طلایی در شرایطی که هیچ دسترسی به سرور اصلی تلگرام میسر نبود و حتی فیلترشکن‌ها هم از نفس افتاده بودند خیلی راحت و بدون نیاز به فیلترشکن خاصی کار می‌کرد و همین باعث شد که روز به روز بیشتر مورد اقبال واقع شود و تقریبا توانست جای تلگرام را پر کند.

روترهای شرکت ارتباطات زیرساخت در اختیار یک فیلترشکن؟

محمدرسول کاظمی، مدیر پیام‌رسان آی‌گپ که توانسته بود برای خود جایی بین کاربران ایرانی باز کند یکی از افرادی بود که در یک رشته‌توییت نوشت که «تلگرام طلایی» در واقع یک فیلترشکن دولتی است و وزارت ارتباطات باید بابت این مساله پاسخگو باشد.

او در سلسله توییت‌هایی با عنوان «چگونه از فیلترشکن بومی شرکت «راهکار سرزمین هوشمند» استفاده کنیم» اقدام به آموزش استفاده از فیلترشکن‌های هات‌گرام و طلاگرام که توسط یک شرکت دانش بنیان داخلی توسعه داده شده است، کرد و ضمن اثبات فنی فیلترشکن بودن این دو ابزار، به مزایای استفاده از فیلترشکن و پروکسی بومی پرداخت و بیان کرد: محاسبه تعرفه نیم‌بها (برای این‌که تمامی شرکت‌های اینترنتی فکر می‌کنند شما دارید از اینترنت داخلی استفاده می‌کنید) و در دسترس قرار گرفتن تمامی سایت‌های فیلترشده از جمله سایت‌های غیر اخلاقی!

کاظمی از این که شرکت تولیدکننده تلگرام طلایی به عنوان یک شرکت دانش‌بنیان مورد حمایت معاونت علمی‌فناوری ریاست‌جمهوری قرار دارد گلایه کرد و با تأکید بر این‌که دو سال است درخواست دانش‌بنیانی داده‌ایم که به سرانجام نرسیده است، نوشت: تولید فیلترشکن بومی، دانش‌بنیان‌تر از تولید پیام‌رسان بومی است! شرکت راهکار سرزمین هوشمند تولید کننده طلاگرام و هات‌گرام دانش‌بنیان است، اما هیچ‌کدام از شرکت‌های پیام‌رسان داخلی دانش‌بنیان نیستند!

او همچنین به کنایه نوشت: راستی شرکت‌های دانش‌بنیان، آفر خوبی دارند و همین شرکت از سال84 تا الان در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران فعالیت می‌کند!

کاظمی در توییت‌هایش تیغ تیز نقدش را به سمت آذری جهرمی گرفت و نوشت: با بررسی موضوع به عمق فاجعه پی می‌بریم؛ روتر این شرکت ارتباط مستقیم با روتر اصلی شرکت ارتباطات زیرساخت دارد. آقای وزیر! امکانش هست از این زیرساختی که به این شرکت دادید به پیام‌رسان‌های داخلی هم بدهید؟! می‌شود توضیح دهید بنا بر کدام مجوز، این شرکت مستقیم به روتر زیرساخت وصل است؟!

پیام‌رسان پر ابهام

داستان ته و توی تلگرام طلایی اما چند وقت بعد وارد فاز جالب‌تری شد. یکی از نمایندگان کمیسیون امنیت ملی مجلس روایتی از دیدار غیرعلنی نمایندگان با عالی‌ترین مقام امنیتی دولت ارائه کرد. حسن بیکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: وزیر اطلاعات در ضیافت افطاری اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و جمعی از نمایندگان مجلس عنوان کرد که تلگرام طلایی متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و اکنون ۲۵ میلیون عضو دارد و قانونی
است.

این اظهار نظر هر چند تقریبا بلافاصله از سوی «یک مقام بلندپایه امنیتی که نخواست نامش فاش شود» تکذیب شد اما به هر حال تیر از چله رها شده بود و سخنان منسوب به وزیر اطلاعات موجی در فضای مجازی ایجاد کرد و خیلی‌ها خواستار آن شدند که بدانند این نسخه غیررسمی تلگرام دقیقا متعلق به کدام بخش جمهوری اسلامی است؟

سیدعزت‌ا... ضرغامی، رئیس اسبق سازمان صدا‌و‌سیما و عضو فعلی شورای عالی فضای مجازی یکی از کسانی بود که با کنایه در این خصوص صحبت کرد. او در صفحه مجازی خود با برجسته‌سازی کلمه «برادران» از طریق به کار بردن هشتگ نوشت: «ما که ناسلامتی عضو شورایعالی فضای مجازی هستیم، هنوز نفهمیدیم تلگرام طلایی و دیگر مشتقات تلگرامی نوظهور داخلی چه صیغه‌ای است؟ ظاهرا جنس خارجی رو با روکش داخلی می‌فروشند هم کار #برادران را راه می‌اندازد هم خواهران را! جوون‌های پای کار پیام‌رسان‌های داخلی هم، کلا نمی‌دونن کجای کارن؟! شاید ما هم یک پیام‌رسان مشتی به نام «مش گرام» راه‌اندازی کردیم! لال از دنیا نری صلوات فرست!»

باز شدن اتفاقی کانال‌های خاص در روزهای داغ تهران

تلگرام طلایی علی‌رغم این‌که همه امکانات تلگرام را دارد، اما با یک ویژگی تقریبا از پیام‌رسان مادر متمایز شده است. این نسخه غیررسمی تلگرام، کانال‌های برانداز و مساله‌دار سیاسی را فیلتر کرده و با تلگرام طلایی نمی‌توان کانال‌های متعلق به گروه‌های ضددینی یا ضدمیهنی را باز کرد؛ اقدامی که شرکت تلگرام هیچ‌وقت زیر بار آن نرفت و دورف بارها گفته بود تنها محتواهای مروج خشونت یا هرزه‌نگاری آشکار را مسدود می‌کند.

این مسدودسازی کانال‌های خاص به عنوان یکی از شاخصه‌هایی ذکر می‌شد که به دلیل آن تلگرام طلایی از فیلترینگ مصونیت یافته بود، اما همین چند روز پیش و در زمانی که بازار تهران در التهاب قرار داشت، کانال‌های معاند که بر آتش می‌دمیدند ناگهان در تلگرام طلایی نیز در دسترس قرار گرفتند تا ابهامات بیشتر شود. بالاخره این تلگرام طلایی کدام‌وری است؟

دولت، با خودش چند چند است؟

این‌که دولت موافق فیلترینگ تلگرام بوده یا این‌که چه نظری در مورد پیام‌رسان‌های داخلی دارد مباحثی است که می‌توان جداگانه در مورد آنها صحبت کرد و موافق یا مخالفشان بود اما مورد خاص تلگرام طلایی (و البته خواهر دو قلویش یعنی هات‌گرام که هر دو متعلق به یک شرکت هستند) یکی از مواردی است که باعث ایجاد شک و تردید نسبت به عملکرد دستگاه‌های دولتی شده است.

مقامات از سویی خود را ملزم به اجرای قانون می‌دانند، اما از سوی دیگر شائبه‌ای قوی در خصوص عرضه فیلترشکنی در قالب پیام‌رسان در مورد آنها شکل می‌گیرد؛ از سویی رئیس‌جمهور خواستار برخورد شدید قضایی با «سیاه‌نمایان» می‌شود و از سوی دیگر به صورت اتفاقی کانال‌های سیاه‌نما درهمین بستر رفع فیلتر می‌شوند.

اولین گام برای دفع سیاه‌نمایی‌ها و جنگ روانی برخورد با کانال‌های معارض و بدخواه مردم و نظام است که دولت باید در حوزه رسانه‌ای و امنیتی با آنها برخورد کند.

تلگرام بیت‌المال!

تلگرام طلایی و شائبه حمایت‌های دولتی از آن باعث شد که حتی صدای مقامات رسمی نیز در آید و آنها نیز به حمایت دولت از تلگرام و سنگ‌اندازی در مسیر پیام‌رسان‌های داخلی نقد کنند.

عبدالصمد خرم آبادی، معاون قضایی دادستان کل کشور و دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در کانال سروش خود با انتقاد شدید از دولت خبر داد که 200 سرور تلگرام طلایی از «بیت‌المال» اختصاص داده شده تا تلگرام همچنان زنده بماند و به تعبیر او این مساله دامی برای پیام‌رسان‌های داخلی است. او نوشت: «این 200 سرور تلگرام طلایی و محل تامین هزینه‌های آنها از بیت‌المال است و وعده پیام رسان‌های بومی را خدشه دار کرده است.»

بی‌بی سی‌ خوش اقبال

خبرگزاری فارس، روز گذشته به نقل از یک مسئول نزدیک به تیم توسعه‌دهنده هات‌گرام (خواهر دوقلوی تلگرام طلایی) نوشت که «‌این تیم در حال تغییراتی در نحوه نمایش پیغام دسترسی به صفحات مسدود شده است. در گذشته هنگام دسترسی به این صفحات کاربر با این پیغام مواجه می‌شد که این کانال در دسترس نیست که این پیغام ظاهر چندان خوبی نداشت. روش جدیدی پیاده‌سازی شده اما در عملیات فنی بستن این صفحات مشکلات ناخواسته‌ای حادث شده است. همچنین روز گذشته اینترنت کشور دارای اختلالاتی بود که ممکن است برخی اشکالات حادث شده در دسترسی به صفحات مسدود ناشی از تاثیر اختلال اینترنت کشور بر اجرای فیلترینگ باشد.»

البته مسدودسازی برخی کانال‌ها در تلگرام طلایی نیز حاشیه‌های خاص خود را به همراه داشت. مثلا در حالی که کانال‌های معارض نظام در این «کلاینت» مسدود هستند کانال بی بی سی فارسی که اتفاقا میانه خوبی با نظام نیز ندارد و در ایام ناآرامی معمولا آتش‌بیار معرکه است بی‌دردسر به کار خود ادامه می‌دهد. در مواردی هم دیده شده برخی کانال‌های حامی نظام اما منتقد دولت دوازدهم در تلگرام طلایی مسدود شده‌اند.

تلگرام طلایی؛ کار خودشونه؟

وقتی تلگرام طلایی عرضه شد و در عین ناباوری بدون این‌که نیاز به فیلترشکن داشته باشد به راحتی کار کرد برای خیلی‌ها این سوال به وجود آمد که این پیام‌رسان چطور کار می‌کند؟ ابتدا گفته شد که تلگرام طلایی چند آی‌پی خارجی برای دور زدن فیلترینگ دارد و همین امروز و فردا مانند خیلی از فیلترشکن‌ها آی‌پی‌هایش مسدود شده و دیگر کار نخواهد کرد اما این اتفاق نیفتاد. نسخه طلایی تلگرام تا همین امروز که شما گزارش را می‌خوانید به کار خود ادامه می‌دهد. چطور این مساله ممکن است؟

همین‌جا بود که کم کم خیلی‌ها مردد شدند تلگرام طلایی در واقع به بخش‌هایی از حاکمیت و به طور مشخص دولت مربوط است و به همین دلیل توانسته از گزند فیلترینگ در امان بماند.

علیرضا ملوندی

رسانه