خرمشهر، مسکو، دانکرک

آنچه خواندید بخشی از مکالمه بی‌سیم شهید احمد کاظمی با سردار رشید در روز سوم خرداد 1361 است که در تقویم، همه آن را به عنوان روز فتح خرمشهر می‌شناسند.
روزی که فرمانده فاتح خرمشهر به‌عنوان اولین فرمانده جنگ وارد این شهر شد و خبر از فتح خرمشهر داد؛ حماسه‌ای که با سلسله عملیاتی به وقوع پیوست و تاریخ را برای همیشه متحیر ساخت. اگر بخواهیم مروری بر بازنمایی خرمشهر در رسانه داشته باشیم با اندکی اغماض باید گفت نحوه پرداختن به این حماسه بزرگ الهی کلیشه‌ای و تا حدودی غیرخلاقانه بوده است.

برای مثال در میان شهرهای درگیر جنگ، مسکو شهری است که در تاریخ در برابر حمله ناپلئون بدون ایستادگی سقوط کرد ولی در ادبیات رسانه‌ای جهان از این شهر با عنوان شهری بزرگ یاد می‌شود و لئو تولستوی نویسنده شهیر روسی با خلق اثر بزرگ «جنگ و صلح» روایتی شکوهمند از این شهر ارائه می‌کند و خواننده در مواجهه با متن این اثر احساس نمی‌کند مشغول خواندن روایت سقوط و تخلیه فضاحت‌بار مسکو است، در صورتی که وقتی به تاریخ این شهر رجوع می‌کنیم می‌بینیم که با فضاحت شهر را تخلیه کردند و در برابر دشمن متجاوز هیچ مقاومتی نکرده و پایتخت خود را تسلیم دشمن کردند در صورتی که خرمشهر شاهد مقاومت و حماسه فرزندان خود بود و در حالی شهر سقوط می‌کند که مدافعین شهر با اشک و گریه آن را تخلیه می‌کنند.

مجموعه تلویزیونی «کیمیا» یکی از آثاری است که در این بین به موضوع خرمشهر در تلویزیون پرداخته و ضرورت تولید آثاری از این دست بیشتر به چشم می‌آید. این در حالی است که در روزگار فعلی با توجه به این‌که در عصر «جنگ روایت‌ها» به‌سر می‌بریم برای پرداختن به شهری مانند خرمشهر که جایگاه بلندی در تاریخ معاصر دارد می‌طلبد بیش از این به تولیدات رسانه‌ای توجه شود تا در جریان نبرد روایت‌ها دست‌خالی نمانیم.

اگر نگاهی دقیق به تاریخ مقاومت این شهر که مردم آن، راضی به تخلیه شهر نمی‌شدند انداخته باشیم به ظرفیت‌های بسیار زیادی که نهفته در لابه‌لای صفحات تاریخ این شهر است، پی خواهیم برد، ظرفیت‌هایی که در تولید رسانه‌ای دست ما را باز می‌گذارند. برای این موضوع ناگزیر از بیان مطلبی برای رساندن عمق استراتژیک این شهر در تاریخ هستم. فیلم سینمایی «دانکرک» آخرین محصول کریستوفر نولان به نبرد «دانکرک» می‌پردازد که روایتی از ماجرای تخلیه نیروهای انگلیسی در نبرد با آلمان نازی است، در این اثر بیننده با روایتی روبه‌رو است که خالق آن از یک عقب‌نشینی در جبهه نبرد، تصویری شکوهمند به نمایش گذاشته و آن را تبدیل به اتفاقی قهرمانانه کرده است. این همان قدرتی است که هنر برای به نمایش کشیدن تاریخ دارد در صورتی که ظرفیت‌های تاریخی و حماسی شهر خرمشهر به‌قدری است که در انواع قالب‌های رسانه‌ای می‌توان به آن پرداخت. در صورتی که وقتی به قفسه تولیدات رسانه‌ای پرامون خرمشهر نگاهی می‌اندازیم با قفسه‌ای تنک روبه‌رو می‌شویم. این نشان می‌دهد این رویداد آنطور که باید در میان نخبگان و تولیدکنندگان آثار خلاقه شناخته نشده و ارج و منزلت آن روشن نیست. اتفاقی که تحلیلگران بسیاری در دانشگاه‌های جنگ جهان در مورد آن سخن می‌گویند اما مردم نسبت به آن شناختی ندارند. این ناشناس ماندن اتفاقی مانند فتح خرمشهر در نسل‌های جدید بروز بسیاری دارد و باید با تولیدات رسانه‌ای جذاب ذهن و روان آنها را نسبت به این واقعه مهم تاریخی که تا حدودی سرنوشت جنگ را تغییر اساسی داد، درگیر کرد.

در این بین تنها به تولید مجموعه تلویزیونی، یا تله‌فیلم نباید اکتفا کرد که در این زمینه اقداماتی صورت گرفته و شاهد آثاری بوده‌ایم بلکه باید علاوه بر آنها تولیداتی در قالب‌های متنوع مانند سرود، کلیپ، روایت تاریخ از زبان شاهدان عینی در قالب‌های جذاب و... نیز مورد توجه تولیدکنندگان باشد.

شاید باید این‌طور عنوان کرد که خرمشهر به‌عنوان برجسته‌ترین بخش پازل جنگ هشت ساله، سهم زیادی در تولیدات رسانه‌ای ندارد، سهمی که نشان‌دهنده جایگاه این شهر در تاریخ جنگ باشد، در صورتی که با نگاهی به برخی تولیدات رسانه‌ای کشورهای شرقی می‌بینیم که از یک افسانه محلی یک رویداد رسانه‌ای بزرگ ایجاد کرده‌اند و توانسته‌اند توجه مخاطبان را به خود جلب کنند. این نشان می‌دهد که ملت‌ها و کشورهای دیگر برای بند بند تاریخ خود که برخی پای در واقعیت ندارد اهمیتی سترگ قائل هستند در صورتی که در تاریخ جنگ هشت ساله ما در هر روز آن شاهد حماسه‌هایی هستیم که پهلو به افسانه‌های ملل دیگر می‌زند.

«ممد نبودی ببینی ...» سرود مشهوری است که در گرامیداشت شهدای خرمشهر و به طور خاص شهید محمد جهان‌آرا خلق شده و مطلوب است که برای گرامیداشت حماسه‌های خرمشهر چندین اثر هنری در تراز «ممد نبودی...» تولید شود. در این سال‌ها رسانه ملی قدم‌های قابل توجهی در پرداختن به موضوعی مانند خرمشهر برداشته که گمان می‌شود این یک حرکت جدی برای روایت تاریخ از زبان رسانه باشد.

حسام آبنوس/ روزنامه‌نگار