نتایج مرحله اول سلول درمانی در درمان بی‌اختیاری ادرار

شایع‌ترین نوع بی‌اختیاری، بی‌اختیاری استرسی ادرار است که هنگام هرگونه فعالیتی که باعث افزایش فشار داخل شکم شود، رخ می‌دهد. این حالت می‌تواند هم در مرد و هم در زن و در تمام سنین به وجود آید، هرچند در مردان بندرت رخ می‌دهد. این نوع بی‌اختیاری شایع‌ترین نوع در زنان مسن است و از عوامل خطر ایجاد‌کننده آن می‌توان به بالاتر رفتن سن از 40 سال، تعداد بارداری، تعداد زایمان‌های واژینال و سابقه هیسترکتومی اشاره کرد.

معمولا درمان‌های دارویی در برطرف شدن علائم بی‌اختیاری استرسی ادرار اثر چندانی ندارند و تزریق مواد حجم‌دهنده به حالب و مثانه به عنوان یک روش غیر جراحی ضمن آن که عوارضی به همراه دارد از میزان پاسخ کمتری نیز برخوردار است و بالاخره روش‌های جراحی نیز علاوه بر عوارض در 30 تا 50 درصد موارد با شکست درمان و عود بیماری همراه هستند.

از آنجاکه این عارضه شیوع بالایی دارد همواره مورد توجه پژوهشگران اورولوژی قرار داشته است، به گونه‌ای که امروزه شاهد روش‌های متعددی ازجمله جراحی‌های باز و لاپاراسکوپی در درمان این بیماری هستیم. لزوم ابداع روش‌های درمانی سرپایی با کمترین تهاجم که سهل‌الوصول باشد و کمترین عوارض را داشته باشد منجر به درمان‌هایی موسوم به تزریق پری‌یورترال (دور مجرای ادراری) شده است که در زنان اثربخشی کافی نداشته یا کوتاه‌اثر است.

امروزه سلول‌درمانی به‌عنوان یکی از روش‌های ایمن و موثر در درمان این بیماری مطرح است. در این روش با استفاده از تزریق سلول‌های عضلانی به پیشابراه علاوه بر اثر حجم‌دهندگی این سلول‌ها می‌توان از ظرفیت آنها برای ترمیم و تمایز بافت و در واقع بهبود عملکرد اسفنکتر پیشابراه استفاده کرد. لذا در چند سال اخیر روش‌های تزریق سلول‌های بنیادی عضلانی به عضله مخطط اسفنکتر پیشابراه مورد توجه قرار گرفته که نتایج اولیه امیدبخشی است. اما با توجه به نوپا و معدود بودن این تحقیقات و برای کاربری درمانی این روش، لزوم انجام تحقیقات بنیادی ـ کاربردی در کشور طبیعی و ضروری به‌نظر می‌رسد.

در همین خصوص اولین کارآزمایی بالینی با استفاده از سلول‌های مشتق از عضله در درمان بی‌اختیاری ادرار در سال 1390 با پیوند این سلول‌ها به ده بیمار خانم مبتلا به بی‌اختیاری ادرار در پژوهشگاه رویان انجام شد. در این کارآزمایی بالینی، بیماران خانمی که به‌دنبال ترومای گردن مثانه یا پیشابراه یا اپی‌سپادیاس مادرزادی (یک نقص مادرزادی در پیشابراه) مبتلا به بی‌اختیاری ادرار بودند، وارد مطالعه شدند. در این مطالعه سلول‌های مشتق از عضله ران یا بازوی خود بیمار که در محیط آزمایشگاه کشت شده بود به محل اسفنکتر مجرای پیشابراه بیماران تزریق شد. بیماران به مدت 36 ماه مورد ارزیابی‌های کلینیکی و بالینی قرار گرفتند و سه بیمار بهبود کامل پیدا کردند، در چهار بیمار بهبود نسبی حاصل شد و سه بیمار به درمان پاسخ ندادند. هیچ‌گونه عوارض خاصی در این بیماران مشاهده نشد.

نتایج مرحله اول سلول درمانی در بی‌اختیاری ادرار در پژوهشگاه رویان نشان داد به‌نظر می‌رسد درمان با سلول‌های مشتق از عضله می‌تواند روشی ایمن و با کمترین عوارض در درمان مبتلایان به بی‌اختیاری استرسی ادرار پیشرفته باشد. با توجه به موفقیت فاز اول و اطمینان از ایمنی پیوند این نوع سلول‌ها، مرحله دوم کارآزمایی بالینی سال 1392 در 20 بیمار طراحی و اجرا شد تا در این مرحله اثربخشی چنین درمانی در تعداد بیشتری از بیماران ارزیابی شود.

نتایج حاصل از مرحله دوم نیز نشان داد این نوع درمان می‌تواند به عنوان روشی کارآمد برای درمان بی‌اختیاری ادرار در بیماران مورد توجه قرار گیرد و در آینده‌ای نزدیک به‌عنوان یک روش درمانی معرفی شود. در حال حاضر محققان پژوهشگاه رویان در گروه بیماری‌های کلیوی و مجاری ادرار در حال طراحی مرحله سوم این طرح هستند تا اثر بخشی این روش درمانی را در تعداد بیشتری از بیماران به تائید برسانند.

دکتر رضا مقدس‌علی

عضو هیأت علمی پژوهشگاه رویان