ایران در طول 50 سال گذشته تلاش‌های زیادی را برای دستیابی به انرژی هسته‌ای انجام داده و در این مدت با واکنش‌های متناقضی از سوی کشورهای غربی روبه‌رو بوده است. بهره‌گیری از انرژی هسته‌ای در دوره محمدرضا شاه از سوی آیزنهاور، رئیس‌جمهور آمریکا به ایران پیشنهاد شد و در سال 1957 ایران و آمریکا قرارداد همکاری در زمینه‌های غیرنظامی اتمی را امضا کردند که براساس آن ایران چند کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده برای مصرف پژوهشی از آمریکا دریافت کرد.
کد خبر: ۱۱۳۳۲۳۸
فراز و فرود 5 دهه فعالیت هسته‌ای

در سال 1958 طرح الحاق ایران برای عضویت در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد. در سال 1959 به دستور شاه یک مرکز پژوهش هسته‌ای در دانشگاه تهران تاسیس شد. در سال 1965، اولین تیم حقوقی هسته‌ای ایران در وزارت خارجه با عضویت هرمیداس باوند، پرویز مهدوی و عضدالدین کاظمی شکل گرفت و در همین سال، ایران این قرارداد را با آژانس به امضا رساند.

در سال 1968، ایران پیمان عدم تکثیر سلاحهای هستهای (N.P.T) را پذیرفت. در آن زمان شاید بزرگترین مشوق ایران برای دستیابی به انرژی هستهای آمریکا بود که البته دلایل متعددی از جمله مطرح بودن ایران به عنوان پایگاه مهمی برای غرب در برابر گسترش تفکرات چپگرایانه و کمونیسم با سردمداری شوروی بود. حتی در آن زمان ستاد مشترک آمریکا طرحی را مبنی بر استقرار سلاح اتمی در ایران مورد بررسی قرار میداد که البته با مخالفت وزارت خارجه این کشور مواجه شد.

در سال 1974 سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس و دکتر اکبر اعتماد، دانشآموخته رشته فیزیک به ریاست این سازمان منصوب شد. بعد از تاسیس این سازمان، ایران در حوزه انرژی هستهای علاوه بر آمریکا با سایر کشورها از جمله فرانسه وارد گفتوگو شد. حاصل چنین تعاملی انعقاد قراردادهایی برای ایجاد چند نیروگاه در بوشهر و بندرعباس با فرانسه و آلمان بود.

تغییر مواضع غرب پس از انقلاب

روند ماجرا اما در دوران انقلاب و نزدیک شدن به زمان سقوط حکومت پهلوی تغییر پیدا کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی و تحمیل جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، فعالیتهای هستهای دچار رکود و با تغییر موضع کشورهای غربی، بسیاری از طرحهای هستهای متوقف شد. با پیروزی انقلاب و روی کار آمدن دولت موقت به ریاست مهدی بازرگان و انتصاب دکتر فریدون از فعالان نهضت آزادی، به ریاست سازمان انرژی اتمی ایران، عملیات ساخت نیروگاه بوشهر، به عنوان بزرگترین پروژه اجرایی هستهای منطقه، متوقف و بسیاری از برنامههای هستهای دیگر نیز به تعطیلی کشانده شد. همچنین بعد از استقرار نظام جمهوری اسلامی، غرب به یکباره تمامی تعهدات خود را در این باره به طاق نیسان سپرد و با همراهی برخی از کشورهای عربی تلاش کرد برای ایجاد موانع و تنگناهایی برای فعالیتهای صلح آمیز این فناوری و طرح موضوع ایران هراسی، اتهاماتی مبنی بر تلاش جمهوری اسلامی برای ساخت بمب اتمی را متوجه ایران کند. در همین زمینه و با حمایتهای پشت پرده صهیونیستها در 23 مرداد 1381 یک عضو گروهک منافقین در یک کنفرانس مطبوعاتی در هتل ویلارد واشنگتن مدعی شد ایران در سه مجتمع اصفهان، نطنز و اراک فعالیت مخفیانه هستهای با گرایش نظامی دارد و پنهانی در حال دستیابی به بمب اتمی است. از این پس بود که غرب که همواره در پی بهانه برای اعمال محدودیت علیه ایران بود تلاش مضاعفی را برای اعمال فشار علیه کشورمان در پیش گرفت. ایران اما ضمن اعلام نظر قاطع مبنی بر اینکه استفاده از انرژی صلح آمیز هستهای حق مسلمی است که با فشار و تهدید نیز حاضر به عقب نشینی از آن نیست، در عین حال باب گفتوگو و مفاهمه را برای اطمینانبخشی به جهانیان درباره صلح آمیزبودن این فعالیت باز دانست و از هرگونه مذاکره بدون پیش شرط و در شرایط برابر استقبال کرد. از این پس سلسله گفتوگوهایی میان ایران و غرب بر سر مسائل هستهای شکل گرفت. در این میان رویه اروپاییان با آمریکا به لحاظ تاکتیکی تفاوتهایی داشت. گرچه هم آمریکا و هم کشورهای اروپایی بر اعمال محدودیت تاکید داشتند و آمریکاییان در تلاش برای شکل دادن یک اجماع جهانی علیه ایران بودند، اما کشورهای اروپایی سعی کردند ابتکار عمل را در موضوع هستهای ایران بهدست بگیرند. سفر وزرای خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان به تهران و بحث و گفتوگوی آنان با تیم مذاکرهکننده هستهای ایران در سعدآباد، گامهایی بود که برای رسیدن به توافقی ضمنی درباره فعالیتهای هستهای کشورمان برداشته شد و شاید تلقی اولیه این بود که موضوع فعالیتهای هستهای از این پس در مسیر آرامتری قرار خواهد گرفت. در پایان این نشست براساس بیانیه رسمی از سوی تیم مذاکرهکننده ایرانی مساله تعلیق فعالیتهای هستهای به صورت «داوطلبانه» اعلام شد. در ادامه اروپاییان در پی انعقاد توافقنامه بروکسل در 23 فوریه 2003 متعهد شدند سعی خود را برای عادی شدن پرونده و بسته شدن آن بهکار ببرند. ایران از مهر 1382 در پی توافقات سعدآباد، بروکسل و پاریس، غنیسازی، ساخت سانتریفیوژها، بازفرآوری در یوسیاف اصفهان، نطنز و تحقیقات هستهای را به حالت تعلیق در آورد. با وجود تلاش ایران برای اعتمادسازی در نهایت در گزارشی که از پرونده هستهای به شورای امنیت ارسال شد بندهایی وجود داشت که به لحاظ سیاسی به ضرر ایران تعبیر میشد. این مساله باعث بیاعتمادی ایران شد و با هشدار رهبر انقلاب، جمهوری اسلامی اقدام به ابطال موافقتنامه پاریس و آغاز فعالیت UCF اصفهان کرد. اتحادیه اروپا که تصور میکرد فاتح مذاکره با تهران است و در تلاش بود که با طرح برخی از موضوعات مبهم ایران را به مذاکرات طولانی و فرسایشی وارد کند تا با این ترفند زمینه را برای اعمال فشار بیشتر به ایران فراهم کند بعد از تصمیم ایران با آمریکا همسوتر شد.

با وجود این کارشکنیها محققان کشور با کار و تلاش موفق خود، روند دستیابی ایران را به فناوری غنیسازی اورانیوم و راه اندازی زنجیره کامل غنیسازی با سانتریفیوژهای ساخت داخل فراهم آوردند و نام جمهوری اسلامی ایران را در زمره کشورهای فعال در زمینه تولید سوخت پاک قرار دادند. تلاش پژوهشگران وطنی باعث شد کشورمان در 20 فروردین 1385 با افتتاح پروژه راهاندازی دومین مجموعه جدید سانتریفیوژهای تاسیسات هستهای نطنز به مرحله صنعتی غنی‌‌سازی اورانیوم ورود پیدا کند. با این اتفاق ایران به بزرگترین فناوری تاریخ خود رسید.

تلاش خصمانه؛ از ترور تا تحریم

طبعا غربیها که هیچگاه خواهان ارتقای جایگاه ایران به لحاظ علمی و فناوری نبودند از هیچ تلاشی برای ایجاد مانع و محدودیت برای جلوگیری از این روند حتی با اعمال تحریمهای ظالمانه فروگذار نبودند. همچنین صهیونیستها که در ترور ید طولایی دارند به خیال توقف فعالیتهای هستهای در صورت حذف برخی از چهرههای کلیدی این صنعت، به ترور دانشمندان هستهای کشورمان روی آوردند و چند نفر از بهترین فرزندان این ملت را به شهادت رساندند. شهادت این دانشمندان اگرچه غمی بزرگ برای ملت ایران بود، اما جوانان دیگری جای دانشمندان شهید را پر کردند و صنعت هستهای به رشد و توسعه خود ادامه داد. با روی کار آمدن دولت نهم، هیات مذاکره کننده هستهای لباس عوض کرد و ایران سعی کرد بازیگران جدیدی از جمله روسیه، چین، ترکیه و برزیل را وارد عرصه گفتوگو کند. با وجود تلاشهای صورت گرفته و اعلام برخی از پیشنهادهایی که البته هیچکدام به توافق و اجرا نرسید، سیر پرونده هستهای ایران شکل پیچیدهای به خود گرفت. دیوار بیاعتمادی روز به روز بالاتر میرفت و امیدی به دستیابی توافق بر سر مسائل هستهای ایران نبود. با این وصف همچنان طرفهای غربی و ایران در مواضع رسمی خود از اهمیت استمرار گفتوگوها میگفتند. در سال 92 با تغییر دولت در ایران، گفتوگوهای هستهای شکل دیگری به خود گرفت. در مهر 92 که سفر حسن روحانی به نیویورک پیش آمد وی در سخنرانی خود آمادگی ایران را برای ادامه مذاکرات با رعایت احترام متقابل اعلام کرد و برای نخستین بار پس از انقلاب، محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران و جان کری وزیر خارجه آمریکا در جریان سفر رئیسجمهور ایران به نیویورک با هم ملاقات کردند و در پی آن یازدهمین دور مذاکرات ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی برگزار شد. ایران و گروه 1+5 صبح روز دوشنبه 30 دی 1392 (20 ژانویه 2014) اجرای گام نخست توافق ژنو را آغاز کردند. ایران از این روز غنی‌‌سازی 20 درصد را تعلیق و عملیات رقیق‌‌سازی ذخیره سوخت 20 درصد خود را آغاز کرد. در این دوره از مذاکرات که همواره در ابتدا با موجی از خوشبینی همراه بود در پایان نشست و با وجود ابراز امیدواری طرفهای گفتوگو مبنی بر رسیدن به نتیجه، در دور بعدی مذاکرات بی نتیجه پایان مییافت. با این وصف سیر گفتوگوهای ایران با اعضای 1+ 5 در دوره جدید از صراحت و استمرار بیشتری برخوردار شد و در نهایت بعد از مذاکرات طولانی، برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هستهای ایران و بهدنبال تفاهم هستهای لوزان، در 23 تیر 1394 (14 جولای 2015) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه 1+5 (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها