کارگردانی ،فرصتی برای بیان دغدغه‌ها است

وی اولین مدیر سینمایی بعد از انقلاب بود و همچنین سربداران اولین سریال بزرگ تاریخی را در تلویزیون ساخت. سریالی که بیش از 500بازیگر اصلی و فرعی داشت و تولید چنین سریالی با این ابعاد وسیع در سال‌هایی که تازه در نظام هنری و سینمایی کشور تغییراتی انجام شده بود کار بزرگی محسوب می‌شود.

یک‌سری از بهترین‌های تلویزیون از قبیل محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، امین تارخ و زنده‌یاد فیروز بهجت محمدی در این اثر بازی داشتند. نجفی یک هنرمند چند منظوره است و در سریال سربداران، در چشم باد، بی‌گناهان و معمای شاه نقش‌های دشوار و سختی را بازی کرده است. کارگردان 72 ساله ایرانی یک آرشیتکت توانا و مدیری کار بلد هم هست. وی در دارالفنون تهران دیپلم گرفته و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد شهرسازی و معماری از دانشگاه ملی است. نجفی فعالیت هنری خود را با کارگردانی نمایش سربداران در حسینیه ارشاد شروع کرد. سال 1356 مؤسسه آیت فیلم را با همکاری انجمن اسلامی مهندسین تأسیس کرد و نخستین فعالیت هنری ـ سینمایی‌اش کارگردانی فیلم «جنگ اطهر» در سال 1358 بود. جنگ اطهر (1358)، لیله‌القدر (1358)، سریال سربداران (1363)، لوحه صفورا ـ فیلم کوتاه (1364)، گزارش یک قتل (1365)، پرستار شب (1366) و زمین آسمانی (1373) ازجمله فعالیت‌های نجفی در سینما و تلویزیون ایران به شمار می‌رود. نجفی در آثاری چون طپش، قرمز، شیدا و دیگری مشاور هنری یا طراح صحنه و لباس بوده است. نجفی در سی و ششمین دوره جشنواره فیلم فجر به پاس زحماتش برای هنر ایران مورد تقدیر قرار گرفت.

بعد از کم‌کاریتان در حوزه کارگردانی در تلویزیون از شما بازی‌های زیادی که آخرینش در سریال معمای شاه و نقش احمد قوام بود، دیدیم...

بازیگری حرفه اصلی من نیست و دوستان لطف می‌کنند و گهگاهی نقش‌هایی برای بازی به من پیشنهاد می‌دهند و برای این‌که به دوستان کمکی کرده باشم این نقش‌ها را بازی می‌کنم. در مورد سریال معمای شاه و نقش قوام باید بگویم احمد قوام ملقب به قوام‌السلطنه سیاستمدار کارکشته و نخست‌وزیر چندباره دوران پهلوی اول و دوم بود و نقش عمده‌ای در خیلی از تحولات معاصر سیاسی و اجتماعی ایران از قبیل ختم غائله آذربایجان داشت و سوای ارزشگذاری به تفکر و اهدافش یک سیاستمدار واقعی و کار کشته بود. در سریال هم قوام خاکستری و نه مثبت و نه منفی ترسیم شده است. پس از قطعی شدن بازی‌ام در معمای شاه روی شخصیت قوام مدت‌ها کار کردم. تعاریفی را که خودم برای شخصیت‌سازی و بازآفرینی نقش داشتم به کار گرفتم تا به قوام نزدیک شوم. با مطالعه تاریخ این امکان وجود داشت یک‌سری رفتار برای او طراحی کنم و بتدریج نقش کامل شد و بازیش کردم.

در «چشم باد» هم با جعفری جوزانی همکاری کردید...

جوزانی هم از دوستانم محسوب می‌شود و در چشم باد هم از جمله کارهای مهم تاریخی تلویزیون است و خوشحالم که در این سریال حضور داشتم.

ساخت سریال سربداران در آن سال‌ها و در آن شرایط یک نقطه عطف در سریال‌سازی بود...

بله، یک کار بزرگ و سترگ که فیلمبرداری آن چندسالی طول کشید و یک تیم حرفه‌ای با من در این پروژه همکاری کرد و خوشحالم که این سریال جزو کارهای ماندگار تلویزیون است.

این روزها اوقات فراغت‌تان را چگونه می‌گذرانید؟

بیشتر رمان می‌خوانم و درگیر دنیای داستایوفسکی شده‌ام و بعد از دو مرتبه خواندن برادران کارامازوف احساس کردم که انگار در آن دوران هستم و دغدغه‌هایم دغدغه‌های شخصیت‌های رمان است. در کنارش فقط برای دلم کار کولاژ انجام می‌دهم.

با ادبیات مدرن و نویسندگان جوان میانه‌تان چگونه است؟

همه نوع رمانی می‌خوانم و خودم را مقید به سبک خاصی نمی‌کنم.

کدام‌یک از نویسندگان معاصر درفضای کاریشان به معماری توجه دارند؟

در سبک ساختاری آثارسیمین دانشور، اسماعیل فصیح و احمد محمود فضای معماری دیده می‌شود.

کار کدام‌یک از فیلمسازان جوان را دوست دارید؟

سعید روستایی با ساخت ابد و یک روز نشان داد سینما و فضاسازی را درست می‌شناسد و حرفی هم که در فیلم مطرح می‌کرد مساله روز اجتماعی بود. صفی یزدانیان هم در فیلم در «دنیای شما ساعت چنده» نیز به خوبی از هویت یک شهر در شخصیت‌‌پردازی شخصیت‌های فیلمش استفاده کرده است.

در فیلم آخرتان پرسه در شهر لاجوردی هم از معماری شهر اصفهان در ساختار فیلم به خوبی استفاده کردید...

بله، همین‌طور است.

در اوایل دهه 60 و در زمان ساخت فیلم «گزارش یک قتل» نگاه سیاسی هم در افکارتان دیده می‌شد، اما در سایر آثارتان این ویژگی دیگر تکرار نشد...

فضای جامعه ما در اغلب موارد سیاست‌زده بوده است. گزارش یک قتل یک تجربه انسانی و اجتماعی بود و موضوع و سوژه‌اش فقط سیاسی بود و تلاش کردم در این بستر سیاسی به تحلیل روابط بین آدم‌ها بپردازم. در سریال سربداران هم به یک مقطع تاریخ پرداختم که مصادف با استیلای مغولان بر ایران بود و یک‌سری از اتفاقات مهم در حوزه اجتماعی و سیاسی رخ داد.

آرشیتکت بهتری هستید یا فیلمساز بهتر؟

در هیچ‌کدام بهترین نیستم، اما درگیر هردوی این عرصه‌ها هستم. معماری را بخشی از دنیای سینما اطلاق می‌کنم.

از میان کارهایی که در سینما و تلویزیون ساخته‌اید به کدام‌یک علاقه بیشتری دارید؟

همه کارها برایم ارزشمند است، اما برای ساخت سریال سربداران زحمت زیادی کشیدم و خیلی به این کارم علاقه دارم‌. سریالی که خیلی بین مردم موفق بود و در‌باره‌اش حرف می‌زنند.

در میان بازی‌هایتان کدام‌یک را بیشتر دوست دارید؟

نقش احمد قوام در سریال معمای شاه برایم نقش خوب و مهمی است.

یک دریچه برای بیان دلمشغولی‌ها

کارگردانی حرفه اصلی‌ام نیست. دغدغه‌ام است و یک دریچه‌ای است برای بیان دلمشغولی، دغدغه و افکارم. برایم فیلم دیدن در سینما بسیار ارزشمند است. سینما رفتن یک تفریح جمعی است که آدم‌ها در آنجا به فردیت می‌رسند و درعین حالی که بین جمع فیلم می‌بینیم فردیت خودمان را حفظ می‌کنیم. این جهان برایم دلپذیر است. فیلم‌هایی که ساخته‌ام ماحصل دغدغه‌هایم در سال‌های مختلف و دارای نقاط ضعف و قدرت بوده است. هر کدام از آثارم یک تجربه خاص برایم بوده و تلاش کردم نگاه ساختار‌شکنانه و پست‌مدرن در آنها دیده شود. در سربداران همه دغدغه‌ام پرداختن به مسائل اجتماعی بود. در آن دوران نگاهم ایدئولوژیک بود. فکر می‌کردم به عنوان کسی که در پیروزی انقلاب سهم داشته باید بتوانم در فیلم‌هایم نگاه اجتماعی داشته باشم.

احمد محمد اسماعیلی