سلامت اجتمـاعی، مقدم بر سلامت جسم و روان

بخش سوم سلامت انسان‌ها در سلامت جامعه تضمین می‌شود که در اصطلاح به آن سلامت اجتماعی می‌گویند. در جامعه‌ای که اعتیاد، فقر و بزهکاری جولان دهد، قطعا این آسیب‌های اجتماعی بر سلامت تک‌تک افراد آن جامعه هم تاثیر خواهد گذاشت. اگر در جامعه‌ای به سلامت اجتماعی بها داده شود، به همان نسبت هم سلامت جسمی و روانی شهروندان بهبود پیدا می‌کند. در کشور ما برای ارتقای سلامت اجتماعی، اعتبارات محدودی هزینه می‌شود و هنوز بحث سلامت اجتماعی در بین متولیان نهادهای مسئول، نهادینه نشده است.

فریبا درخشان‌نیا، مدیرکل امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی هم به وجه دیگر سلامت اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید: موضوع خانواده نیز در سلامت اجتماعی تاثیر بسیاری دارد. هر چه خانواده‌ها به انواع مهارت‌های لازم در برقراری ارتباط مناسب زناشویی و فرزندپروری آگاه‌تر شوند، به یقین بیشتر می‌توانند در جامعه مراقبت بیشتری از خود داشته باشند.

این مقام مسئول با بیان این که موضوع سلامت اجتماعی موضوعی نیست که فقط به عهده یک گروه یا یک ارگان باشد، تاکید می‌کند: یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در ارتقای سلامت اجتماعی، موضوع اقتصاد، سرانه مالی و متغیرهای اقتصادی است که در ایجاد شرایط مطلوب زندگی نقش بسزایی دارد، بحث جامعه مدنی، حاکمیت قانون و وجود تشکل‌های مردمی هم از متغیرهای دیگر موثر در سلامت اجتماعی هستند.

حوزه چهارم نظام سلامت، بحث سلامت معنوی است. بر‌اساس شاخص‌های سلامت معنوی، افرادی که معنوی‌تر هستند، صرفا زندگی را به جریان تولد و مرگ محدود نمی‌دانند و به وجه متافیزیک انسان نیز اعتقاد دارند، از سلامت جسمی و روانی بالاتری برخوردار هستند. در دیدگاه سلامت معنوی، توسعه این شکل از سلامت در جامعه می‌تواند به ارتقای سلامت اجتماعی هم
کمک کند.

نکته مهم دیگر این که هیچ‌کدام از ابعاد چهارگانه نظام سلامت، ناقض دیگری نیست و هر کدام می‌تواند تکمیل‌کننده دیگری باشد.

20 سال عقب‌ماندگی در کنترل آسیب‌های اجتماعی

سلامت اجتماعی به قدری حیاتی است که خیلی‌ها این وجه از نظام سلامت را مقدم بر سایر وجوه سلامت می‌دانند. استدلال این گروه از افراد هم این است که در یک جامعه ناسالم، حفظ سلامت جسمی و روانی تک تک افراد، کاری ناشدنی و عبث است که صرفا هزینه به نظام سلامت تحمیل می‌کند.

مثلا در نظر بگیرید وقتی کودکی در خانواده‌ای فقیر با والدینی معتاد بزرگ می‌شود، قطعا سلامت جسم و روان این کودک هم تهدید خواهد شد؛ طوری که تا وقتی سایه آسیب اجتماعی از سر این خانواده کم نشود، سلامت جسم و روان اعضای این خانواده هم در مخاطره جدی خواهد بود. حال اگر همین مثال را به کل جامعه تعمیم بدهیم، آن وقت می‌بینیم ارتقای سلامت اجتماعی، پیش نیاز حفظ سلامت جسمی و روانی است.

محمد هادی ایازی، معاون اجتماعی وزارت بهداشت، به مشکلات کشور در بها ندادن به سلامت اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید: متاسفانه در بحث آسیب‌های اجتماعی عقب‌ماندگی جدی داریم و مشکلات این بخش زیاد است، در حالی که اگر بسیج همگانی دستگاه‌ها در این حوزه انجام شود، احتمال دارد بتوانیم عدد رشد آسیب‌ها را در برخی حوزه‌ها مانند اعتیاد، طلاق، کارتن‌خوابی، حاشیه‌نشینی و... متوقف کنیم.

ایازی تاکید دارد: اگر نظام رفاه اجتماعی بتواند در بحث اشتغال، فقر و حاشیه‌نشینی کمک کند، احتمال این که بتوانیم برخی از آسیب‌هار ا کاهش دهیم، وجود دارد. در غیر این صورت حداکثر می‌توانیم آهنگ رشد آسیب‌های اجتماعی را کنترل کنیم که البته کار بسیار سختی است. حداقل 20 سال عقب‌ماندگی در حوزه کنترل آسیب‌های اجتماعی داریم و زمان می‌برد تا بتوانیم آسیب‌ها را کنترل کنیم و کاهش دهیم.

واقعیت این است سلامت اجتماعی در بازه زمانی کوتاه‌مدت به دست نمی‌آید و نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت دارد، زیرا آسیب‌های اجتماعی، یکشبه پدید نیامده‌اند که یکشبه از بین بروند. برای ارتقای سلامت اجتماعی، نفش سازمان مردم نهاد، بسیار حیاتی است، می‌توان گفت در صورت میدان دادن به تشکل‌های فعال در حوزه مقابله با آسیب‌های اجتماعی، به نقطه‌ای می‌رسیم که دیگر نیازی به حضور مستقیم نهادهای دولتی نخواهیم داشت. در صورت حمایت از تشکل‌های فعال در زمینه مقابله با آسیب‌های اجتماعی، فرآیند ارتقای سلامت اجتماعی به شکل کاربردی‌تر دنبال خواهد شد، زیرا بسیاری از این تشکل‌ها، چند دهه تجربه در حوزه مقابله با آسیب‌های اجتماعی دارند و تخصص و تجربه آنها در این زمینه از بسیاری از نهادهای دولتی بالاتر است.