7 گنج تمام‌شدنی

با افزایش جمعیت انسان‌هایی که هر سال وارد طبقه اجتماعی متوسط می‌شوند و خواهان استاندارد زندگی بالاتری هستند، مصرف منابع طبیعی در جهان هرسال افزایش می‌یابد. طبق آمار، جمعیت کنونی جهان بالغ بر 7/2 میلیارد نفر است. این درحالی است که با نرخ تقاضای کنونی، منابع طبیعی موجود پاسخگوی نیاز فقط دو میلیارد نفر خواهد بود. جست‌وجوی منابع مختلف قابل استخراج توسط کشورهای جهان خسارت‌های زیادی به سیاره زمین وارد می‌کند. منابع طبیعی مورد اشاره در این نوشتار جزو منابعی است که برداشت و مصرف بیش از حد آنها می‌تواند هم برای انسان و هم برای سیاره زمین خطرناک باشد.

ماسه

از ماسه برای ایجاد سواحل و مکان‌های تفریحی استفاده می‌شود. این منبع طبیعی همچنین در ساخت شیشه پنجره‌ها، صفحه نمایش تلفن همراه و عینک آفتابی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بتون و آسفالت هر دو از شن و ماسه ساخته می‌شود و به نظر می‌رسد استفاده صنعتی از این مواد طبیعی در مصارفی مانند پرکردن چاله‌ها، قالب‌سازی و ایجاد اصطکاک، بی‌حد و حصر است. ماسه پس از آب، دومین منبع طبیعی است که بیشترین بهره‌برداری از آن صورت می‌گیرد و جهان درحال مواجهه با کمبود آنهاست. در مواجهه با مشکل کمبود شن و ماسه، بسیاری از کشورها ـ از ایالات متحده گرفته تا امارات متحده عربی ـ به لایروبی کف اقیانوس‌ها روی آورده‌اند و در این روند درحال تخریب اکوسیستم‌های آبزی هستند. طبق گزارشی که در نیویورک تایمز منتشر شد لایروبی کف دریاها، با ایجاد توفان در زیر دریا که معادل توفان‌های خفه‌کننده شن در سطح زمین است، باعث مرگ موجودات زنده می‌شود، صخره‌های مرجانی و دیگر زیستگاه‌ها را ازبین می‌برد و در الگوهای گردش آب تغییر ایجاد می‌کند.

آب

آب‌های سطحی، سفره‌ها و منابع زیرزمینی آب به‌طور کلی با باران و تصفیه تدریجی آب در زیست‌بوم‌های طبیعی مثل رودخانه‌ها قابل جایگزینی و بازیافت است. با این حال، در تمام نقاط جهان، منابع آب بیش از حد مورد استفاده قرار می‌گیرد و آلوده می‌شود. این شرایط مردم را مجبور می‌کند برای یافتن منابع جدید آب به جست‌وجو و حفاری بپردازند، از مناطق دیگر آب وارد کرده یا آب معدنی خریداری کنند. برخی واقعیت‌های تلخ درمورد آب و منابع آبی را از نظر می‌گذرانید:

فقط 2/5 درصد کل حجم آب جهان، آب شیرین است و 70درصد از همین 2/5 درصد به شکل برف و یخ وجود دارد. از بین رفتن منابع آبی، جدی‌تر از روند کنونی برداشت از منابع نفتی است. این در حالی است که نفت را می‌توان با منابع دیگری جایگزین کرد اما هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین آب آشامیدنی شود.

70درصد منابع موجود آب شیرین در کشاورزی استفاده می‌شود، 20درصد در صنعت و فقط 10درصد مورد استفاده انسانی قرار می‌‌گیرد. بیش از نیمی از سفره‌های آب زیرزمینی اصلی جهان در حال فروکش کردن هستند. در چین بیش از 80 درصد چاه‌های آب روستایی آلوده است. شهر مکزیکوسیتی در کشور مکزیک به‌دلیل واقع شدن روی سفره آبی که براثر برداشت زیاد خشک شده در حال فرونشست است. در سال‌های اخیر خشکسالی گسترده در خاورمیانه، نگرانی‌های شدیدی درباره کمبود آب ایجادکرده است. در سراسر جهان، از هر ده نفر یک نفر دسترسی به آب سالم ندارد و انتظار می‌رود بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطقی ساکن باشند که فشار زیادی روی منابع آب آنها وجود دارد.

سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند تا سال 1404/ 2025، نزدیک به 1/8 میلیارد نفر در کشورها یا مناطقی با کمبود آب قطعی زندگی خواهند کرد.

درختان‌

ایجاد و تنظیم اکوسیستم‌ها، تامین غذا، تصفیه آب، جذب کربن، حفظ انسان‌ها در مقابل خشکسالی و شرایط شدید آب و هوایی، کاستن از شدت سیل‌ها، تامین مواد غذایی و دارویی، تامین چوب و کاغذ و بسیاری وظایف دیگر از نقش‌های حیاتی جنگل‌هاست. با این اوصاف در حال حاضر درختان سراسر جهان در شرایط خوبی قرار ندارند. در قرن گذشته، بیش از نیمی از جنگل‌های بارانی جهان از بین رفته است، تقریبا در هر دقیقه جنگل‌هایی به وسعت 48 زمین فوتبال ازبین می‌رود و سالانه 18 میلیون هکتار جنگل تخریب می‌شود. اینها در حالی است که برآوردها نشان می‌دهد سالانه 12 تا 17 درصد گازهای گلخانه‌ای جهان، براثر قطع یا تخریب درختان ایجاد می‌شود. جنگل‌زدایی توسط صنایع مختلف از کشاورزی و دامداری گرفته تا توسعه املاک و تولید روغن پالم صورت می‌گیرد.

عناصر نادر زمین

اسکاندیم و تربیوم فقط دو مورد از 17 ماده معدنی نادر زمین است که در همه چیز از آهن‌رباهای قوی در توربین‌های بادی گرفته تا مدارهای الکترونیک در گوشی‌های هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عناصر به‌خاطر شرایط ساختاری و مسائل خاص زمین‌شناسی‌شان در طبیعت به میزان کمی‌ یافت می‌شود. در حال حاضر 97درصد میزان مورد نیاز جهان از چین تامین می‌شود و این کشور ممکن است استخراج این عناصر را که ذخایر دقیق‌شان شناخته شده نیست محدود سازد.

سوخت‌های فسیلی

طبق گزارشی که در روزنامه گاردین منتشر شد از آغاز سال 2015 تاکنون بیش از 99 میلیارد بشکه نفت، نزدیک به 25 میلیارد تن زغال‌سنگ و بیش از 6/10 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی در جهان برداشت شده است .سوخت‌های فسیلی بخش عمده تقاضا برای انرژی در سراسر جهان را تامین می‌کند و در آینده قابل پیش‌بینی نیز همچنان یک منبع تامین‌کننده انرژی باقی خواهد ماند. اما مشکلات مرتبط با سوخت‌های فسیلی بسیارمتعدد است.

موارد زیر برخی واقعیت‌ها در مورد مصرف سوخت‌های فسیلی بویژه نفت است:

• در حال حاضر بدون سوخت‌های مایعی که از نفت به دست می‌آید هیچ‌گونه انتقال، تولید، حمل، ساخت، کاشت، استخراج یا برداشتی امکان‌پذیر نیست.

• ذخایر نفتی ـ که 40 درصد از کل انرژی مصرفی ما را تامین می‌کنند ـ منابعی غیرقابل تجدید است.

• چشم‌انداز بین‌المللی ارزیابی اثرات زیست‌محیطی EIA، در سال 2013 نشان می‌دهد ما فقط برای 25 سال آینده نفت کافی در اختیار داریم.

• انتشار کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای بر اثر سوخت‌های فسیلی، علاوه بر گرم ‌شدن زمین باعث اسیدی‌ شدن اقیانوس‌ها می‌شود و این شرایط بر موجودات آبزی اثراتی نامطلوب به‌جا می‌گذارد.

• آلودگی هوا بر اثر مصرف سوخت‌های فسیلی سالانه حدود 5/6 میلیون نفر را به کام مرگ می‌فرستد.

• استخراج نفت بر محیط‌های دریایی اثراتی مخرب دارد. استخراج زغال سنگ نیز اثرات مخربی بر جنگل‌ها و دیگر چشم‌اندازهای طبیعی به جا می‌گذارد. آلودگی رودخانه‌ها و وقوع زمین‌لرزه را نیز می‌توان از اثرات استخراج گاز طبیعی دانست.

فسفات

فسفات از منابع مهمی است که کمتر از آن صحبت می‌شود. سنگ فسفات که استفاده از آن برای تهیه کودهای کشاورزی ضروری است تنها در چند کشور از جمله آمریکا، چین و مراکش یافت می‌شود. بدون این عنصر، گیاهان نمی‌توانند رشد کنند. با توجه به نیاز به تغذیه هفت میلیارد نفر، دانشمندانِ دست اندر کار در طرح تحقیق جهانی فسفر پیش‌بینی می‌کنند در طول 50 تا صد سال منابع فسفر پایان پیدا کند، مگر این که ذخایر جدیدی از این عنصر پیدا شود. اگرچه فسفر برای مقاصد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد، استفاده از آن در کودها از مهم‌ترین موارد مصرف آن برای آینده تمدن زمین است. در نبود یک چرخه کارآمد مواد مغذی (بازگشت مواد مغذی موجود در بقایای محصولات کشاورزی و زباله‌های حیوانی و انسانی)، استفاده روزمره از کود فسفر برای ادامه تولید غذا حیاتی است. امروزه بسیاری از کودهای فسفات استفاده شده هدر می‌روند و این شرایط، افزایش روان‌آب‌های حاوی این ماده معدنی، رشد توده‌های جلبک در دریاچه‌ها و رودخانه‌ها و افزایش مناطق مرده اقیانوس‌ها (dead zone) یا مناطقی از اقیانوس‌ها که میزان اکسیژن بافت‌های بدن موجودات زنده در آنها به‌دلیل آلودگی محیط‌زیست کم شده و منجر به مرگ آنان می‌شود را به‌دنبال داشته است.

خاک

براساس اعلام سازمان ملل، تولید هر سانتی‌متر خاک، می‌تواند بیش از هزار سال به طول بینجامد. با این حال براساس اعلام سازمان ملل، انسان تقریبا یک‌سوم کل خاک جهان را تخریب کرده و با استفاده نامناسب از اراضی، کیفیت خاک‌ها را کاهش داده است. همچنین براساس آمار، نیمی از تمام خاک‌های سطحی در 150 سال گذشته از بین رفته است. عاملان اصلی این تخریب‌ها آلودگی صنعتی، فرسایش، شیوه‌های بد کشاورزی، توسعه املاک، آلودگی آب‌های شور و دیگر عوامل را شامل می‌شود. برای مثال، کاشت یک محصول واحد (یا کشاورزی تک کشتی) در یک قطعه زمین با کمک آفت‌کش‌ها ـ شیوه اصلی کشاورزی در جهان ـ موجب تخریب گسترده خاک در سراسر جهان شده است. از آنجا که 95 درصد مواد غذایی مصرفی انسان از خاک تامین می‌شود، تخریب مستمر خاک، هستی انسان‌ را به خطر خواهد انداخت.