ولوله پیش‌بینی زلزله

تدوین آیین‌نامه‌ها، مقاوم‌سازی، انتخاب ساختگاه مناسب و کاربرد روش‌های نوین در زلزله‌شناسی مجموعه اقداماتی است که امروزه در مجامع علمی و فنی صورت می‌پذیرد. یکی از این اقدامات پیش‌بینی یا پیش یابی احتمالاتی زلزله‌های بزرگ است.

هرچند که فقط پیش‌بینی موفق زلزله را می‌توان زلزله هایچنگ چین در سال 1975 دانست که فرآیند تشخیص، اعلام و تخلیه شهر قبل از رخداد زلزله انجام شد.

به صورت علمی پیش‌بینی زمین لرزه یا پیش‌یابی احتمالاتی آن شامل کاربرد مجموعه روش‌های آماری و پیش نشانگری است که حدود نیم قرن در سراسر دنیا مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

این گونه پژوهش‌ها در کشورمان نیز توسط محققان مراکز علمی و تحقیقاتی در حال پیگیری است.

مرکز مطالعات پیش نشانگری در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، مرکز پیش‌بینی زلزله پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، ایستگاه‌های پایش امواج الکترومغناطیس سازمان زمین‌ شناسی و اکتشافات معدنی کشور در تهران و شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول فعالیت علمی در این حوزه هستند.

مطالعات پیش نشانگری به بررسی تغییرات الگوهای فیزیکی و شیمیایی محتمل قبل از رخدادهای بزرگ مانند تغییرات الکترومغناطیس، گاز رادون، سطح آب و... می‌پردازد.

دسته دوم روش‌های آماری هستند که برمبنای شناسایی الگوی رخداد زمین‌لرزه‌های گذشته به پیش‌بینی زلزله بزرگ بعدی می‌پردازد. اصولا زمانی می‌توان یک روش پیش‌بینی زلزله را علمی دانست که در آن به طور همزمان به تعیین پنجره زمانی، مکانی و حدود بزرگی اشاره شود؛ ضمن این‌که بزرگی هدف در پیش‌بینی زلزله‌های بزرگ (6.5 به بالا) است. علاوه بر موارد مذکور روش‌های پیش‌بینی باید در مجامع علمی مطرح و نقد شود. نمی‌توان فقط مدعی روش یا ساخت دستگاهی آن هم به صورت رسمی شد و شبه علم را رواج داد. بنابراین پیش‌بینی زلزله با بزرگی 5 در پهنه سه یا چهار استان هیچ ارزشی ندارد.

اگر اعتقاد داشته باشیم هیچ چیز در دنیا تصادفی نیست و هر پدیده‌ای الگویی دارد، می‌توان امیدوار بود که روزی با افزایش داده‌های لرزه‌خیزی و پیشرفت تکنولوژی بتوان رخداد بزرگ بعدی را تعیین کرد. تاکنون روشی دقیق که بتواند پنجره‌های زمانی، مکانی و بزرگی را در بازه چند روز، پهنه‌های چند کیلومتر با عدم قطعیت بزرگی 0.5 واحد را پیش‌بینی کند گزارش نشده است. پیش‌بینی زلزله مانند همه مباحث علمی چالشی موافقان و مخالفانی دارد که کاملا طبیعی است. محققان می‌توانند در مجامع علمی به بحث و اظهار نظر بپردازند. اما آیا در صورت پیش‌بینی یک زلزله بزرگ برای یک کلانشهر مثل تهران، آماده رویارویی با آن هستیم؟!

نکته قابل توجه در این گونه پژوهش‌ها پیچیدگی و مجهول بودن بسیاری از ابعاد مساله است که خود باعث افزایش عدم قطعیت در موضوع می‌شود. بنابراین نیاز است تا شبکه‌های پایشی با پراکندگی مناسب در کلانشهرها اجرا شود تا بتوان فعالیت‌های پژوهشی دراین حوزه را قوت بخشید.

دکتر مسعود مجرب - عضو انجمن مخاطره‌شناسی ایران