بن سلمان به دنبال چیست؟

رسانه‌های داخلی هم در موضعگیری‌های خود باید دقت نظر داشته باشند و شرایط پیش آمده را با منطق درست تحلیل کنند و درک درستی از شرایط زمانه و نگرانی‌هایی که در این باره وجود دارد، داشته باشند. منطقه آبستن تحولاتی است که واکنش نسبت به آن با توجه به ابهاماتی که در شرایط کنونی درباره تحلیل و تفسیر درست وقایع و اتفاقات وجود دارد، باید با درنظر گرفتن همه جوانب صورت گیرد.

همچنان مشخص نیست که پیامدها این اتفاقات چه خواهد بود. با این وصف تحولات عربستان از منظری دیگر قابل ارزیابی و بررسی است. اکنون با پدیده‌های مختلفی در حوزه مسائل داخلی عربستان مواجه هستیم. موضعگیری‌هایی که تاکنون درباره شاهزاده‌های صاحب نفوذ عربستان سعودی از سوی بن سلمان صورت گرفته طبعا با مجموعه‌ای از واکنش‌ها اعم از مثبت یا منفی در فضای داخلی این کشور مواجه بوده است. البته معمولا کسانی که زیرک‌تر هستند در پی آنند که شرایط به وجود آمده در این کشور را تحت‌الشعاع یک بحران خارجی قرار دهند تا ذهن‌ها بیشتر معطوف به آن اتفاق خارجی شود. این رویکرد البته باعث همراهی جامعه با آنان خواهد شد و بنابراین به نظر می‌رسد که محمد بن سلمان در پی آن است تا اقداماتی که با ادعای اصلاح امور در داخل عربستان انجام داده است با یک بحران خارجی همزمان شود. طبعا بروز بحران خارجی در پی تعاملات این کشور با جمهوری اسلامی ایران با توجه به نوع روابطی که در شرایط کنونی بر روابط این دو کشور وجود دارد جامعه عربستان را با توجه به فضاسازی‌ها و تبلیغات موجود به این سمت می‌برد که گویی خطری در منطقه خاورمیانه در حال وقوع است و حتی این نوع روابط ممکن است به یک فرآیند بسیار نگران‌کننده میان ایران و عربستان منجر شود.

حال باید دید بن سلمان در بحرانی که بتازگی ایجاد کرده چقدر جدی است. بویژه آن‌که حمایتی که آمریکایی‌ها از بن سلمان می‌کنند در حقیقت حاکی از این است که اگر میان دو کشور اتفاقی پیش آید به گمان من حرکتی است که از سوی آمریکایی‌ها صورت خواهد گرفت. البته این حرکت به نام محمد بن سلمان خواهد بود، ولی با توجه به پشتیبانی‌ها و در اختیار قراردادن سیستم‌های ضد موشکی و کمک در جهت افزایش توانمندی‌های نظامی که از سوی آمریکا صورت می‌گیرد، چنین حمایت‌هایی نه تنها در روابط ایران و عربستان نگرانی ایجاد کرده، بلکه کل منطقه را نیز درگیر این موضوع می‌کند. چون وقوع هر گونه مجادله‌ای میان ایران و عربستان کل منطقه را در بر خواهد گرفت و حتی دامان برخی از کشورهای منطقه را خواهد گرفت. در کنار این مساله باید شرایط عربستان هم مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. به هر صورت بن سلمان اصلاحاتی را در داخل این کشور به لحاظ اجتماعی و فرهنگی انجام داده است. برخی بر این باور هستند که این اصلاحات مشابه همان رویکردهایی است که محمدرضا شاه در دوران حاکمیت خود برای ایجاد تغییر در ایران انجام داد. با این وصف این دو رویکرد را نمی‌توان از یک سنخ دانست. چون اساسا نوع دیدگاه‌های مذهبی این دو کشور با هم متفاوت است. اساسا نگاه سلفی و وهابی درباره تغییرات اجتماعی و فرهنگی از تعصبات بیشتری برخوردار است.

در زمان اشغال ایران،‌ متفقین برای آرام نگه داشتن پشت جبهه‌ها و جلوگیری از تحریکات آلمان‌ها به ایجاد فضای باز اقدام کردند و حتی به روزنامه‌ها هم در انتشار مطالب خود آزادی‌هایی را دادند و حتی تنها موردی که انتخابات تا حدودی آزاد بود و احزاب متعدد از آزادی‌های نسبی برخوردار بودند مربوط به این دوره است. بنابراین ایرانی‌ها در مقاطع مختلف کم و بیش با این نوع فضای باز سیاسی آشنایی داشتند. ولی نظام سلفی و وهابی عربستان سعودی ارزش‌های سنگینی را برای تفکرات مذهبی خود قائل است. با این وصف،‌ محمد بن سلمان پیشگام شد که تعدیل‌هایی را در سطح جامعه به وجود آورد به‌رغم این‌که تفکرات خاص سلفی و وهابی شاید چندان با این تحولات همسو نباشد.

اما نکته دوم این است که بازداشت تعدادی از افراد متنفذ خاندان سعودی با توجه به نفوذ آنها در تصمیم‌گیری‌های سیاسی، خود به خود به ایجاد دودستگی در میان اعضای این خاندان منجر می‌شود. ولی نوع رویکردهای بن سلمان بر این اساس بوده که عمدتا توجه به مسائل داخلی مسکوت مانده و توجه جامعه عربستان به مسائل خارج از مرزها کشیده ‌شود. به عبارت دیگر بحران خارجی جایگزین حواشی‌های داخلی خواهد شد. البته هنوز معلوم نیست که قصد و نیت بن سلمان از طرح موضوعاتی مثل ایجاد تنش با ایران براساس یک نگاه تبلیغاتی صرف بر مبنای انحراف اذهان عمومی در جامعه عربستان است یا این‌که برنامه‌ای حساب شده برای آن دارد. مساله استعفای سعد حریری، نخست وزیر سابق عربستان و طرح اتهاماتی که به یکباره او علیه ایران، حزب‌الله و... مطرح کرد بیانگر شواهد و قرائنی است مبنی بر این‌که گویا برنامه‌هایی از سوی حاکمیت عربستان سعودی برای ایجاد تشدید بحران بیشتر با ایران در دستور کار قرار گرفته است.

دکتر هرمیداس باوند/ ‌استاد دانشگاه