چکش چانه زنی بارزانی دست کیست؟

اصرار مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق بر برگزاری همه‌پرسی در زمان مقرر یعنی 25 سپپتامبر برابر با سوم مهر درحالی است که تقریبا قاطبه کشورهای جهان حتی سازمان ملل با این همه‌پرسی مخالفت کرده و خواستار تعویق آن شده‌اند.

درخواست تعلیق همه‌پرسی

اخیرا سازمان ملل متحد و کشورهای آمریکا، انگلیس و فرانسه پیشنهاداتی را برای تعویق زمان همه‌پرسی به بارزانی دادند.

در این چارچوب «جان کوبیس» نماینده ارشد سازمان ملل در عراق به بارزانی پیشنهاد داد به جای همه‌پرسی، مذاکراتی را با دولت بغداد برای رسیدن به توافقی ۳ ساله آغاز کند و تاکید کرد جامعه بین‌المللی نیز حامی آن خواهد بود.

طرح کوبیس شامل مذاکرات اربیل و بغداد، با نظارت شورای امنیت سازمان ملل جهت رسیدن به توافقی بر سر اصول و دستورالعمل‌های روابط آتی دو طرف، در ازای به تعویق افتادن همه‌پرسی تا پایان مذاکرات است.

دبیر حزب سوسیال اقلیم کردستان عراق درباره پیشنهاد واشنگتن، لندن و پاریس به بارزانی گفت: برت مک گورک، نماینده آمریکا در ائتلاف ضد داعش و سفیران کشورهای غربی و نماینده سازمان ملل پیشنهاد داده‌اند که همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق برای دو سال به تأخیر بیفتد تا نشستی در سازمان ملل درباره پرونده عراق و همه‌پرسی استقلال برگزار شود و به این ترتیب این طرف‌ها بتوانند مشکل بین بغداد و اربیل را حل کنند.

محمد حاجی‎محمود افزود: طرف‌های سازمان ملل و کشورهای غربی ضمن ارائه این پیشنهاد تاکید کرده‌ و گفته‌اند که اقلیم در صورت مخالفت با این پیشنهاد باید تبعات آن را بپذیرد.

اما مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق گفته است که این پیشنهاد هیچ طرح جایگزینی یا زمانبندی مشخصی برای همه‌پرسی ندارد و این موضوع باید در نشست با سایر احزاب کُرد بررسی شود.

همزمان پارلمان اقلیم کردستان عراق پس از دو سال تعطیلی، روز جمعه تشکیل جلسه داد و به برگزاری همه‌‌پرسی رای داد.

مخالفان همه‌پرسی

فواد معصوم، رئیس‌جمهوری عراق سفر خود به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل را لغو کرد. دفتر فواد معصوم با صدور بیانیه‌ای از دولت، مسئولان و تمامی جناح‌های سیاسی اقلیم خواست تا برای حل و فصل اختلافات به مذاکره با بغداد تن دهند.

حیدر العبادی نخست وزیر عراق برگزاری همه‌پرسی اقلیم کردستان را تصمیمی خطرناک و بازی با آتش توصیف کرد و گفت: تلاش برای تحمیل شرایط جدید به عراق می‌تواند فاجعه بار باشد، و اگر این همه‎پرسی منجر به خشونت شود نیروهای مسلح عراق آماده دخالت نظامی هستند.

پارلمان عراق در مصوبه‌ای با برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان مخالفت کرد، و سلیم الجبوری رئیس مجلس عراق هم گفت: هر تصمیمی که موجب تجزیه عراق شود غیر قابل قبول است.
در حوزه منطقه‎ای هم ترکیه شدیدا با همه‌پرسی مخالفت کرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق را گامی اشتباه دانست و گفت: هرگز اجازه تجزیه عراق را نخواهیم داد. اردوغان همچنین از رایزنی با حیدر العبادی، نخست وزیر عراق در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک خبر داد.

مقامات مختلف جمهوری اسلامی ایران هم با اشاره به شرایط امنیتی عراق در مبارزه با داعش تاکید کردند که برگزاری همه‌پرسی استقلال می‌تواند عراق را با چالش‌های جدید و غیرقابل مهاری مواجه کند، و موجب هرج و مرج و ناامنی در منطقه شود.

کشورهای غربی به ویژه آمریکا، فرانسه و انگلیس در پیشنهاد مشترکی به اقلیم کردستان خواستار تعویق در برگزاری همه‌پرسی و آغاز مذاکرات اربیل و بغداد تحت نظارت سازمان ملل متحد شدند.

اهداف مقامات اربیل از اصرار بر همه‌‍ پرسی

اقلیم کردستان در مساله همه‌پرسی تنها به دنبال استقلال در چارچوب مرزهای 4 استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و حلبچه نیست، و می‌کوشد با استفاده از شرایط امنیتی عراق، فضا را برای الحاق مناطق مورد مناقشه به اقلیم کردستان عراق فراهم کند. این مناطق شامل استان نفت خیز کرکوک و بخش‌هایی از استان‌های صلاح‌الدین، نینوا و دیاله می‌شود.

در واقع اربیل می‌کوشد از شرایط ناشی از جنگ با داعش و گسترش نفوذ نظامیان پیشمرگه در این مناطق بهترین استفاده را ببرد و با تثبیت مواضع نظامی خود در استان‎های مورد مناقشه، همزمان با برگزاری همه‌پرسی استقلال آنها را به صورت همزمان محقق سازد.

از سوی دیگر اربیل معتقد است که اگر از شرایط درگیری ارتش و دولت عراق با داعش برای تحقق مطالبات استقلال طلبانه خود بهره نگیرد، پس از پایان جنگ - که چندان دور به نظر نمی‎رسد – با مشکلات بیشتری در برگزاری همه‌پرسی مواجه خواهد شد.

اما در مقابل کشورهای منطقه و جامعه جهانی هرگونه تلاش برای جدایی طلبی در شرایط کنونی را موجب کاهش اقتدار ارتش و دولت مرکزی عراق در برابر داعش می‌دانند و معتقدند که دامن زدن به اختلاف و تنش در شرایط کنونی می‌تواند به بازگشت داعش و دیگر گروه‎های تررویستی نظیر القاعده به صحنه قدرت در عراق کمک کند.

ورود عربستان به ماجرا و نگرانی بغداد

درحالی که جامعه جهانی و کشورهای منطقه‌ای صریحا به مخالفت با همه‌پرسی استقلال کردستان عراق پرداخته‌اند، پیشنهاد عربستان برای مداخله در بحران و میانجیگری میان اربیل و بغداد موجی از نگرانی‎ها را برانگیخته است.

ثامر السبهان، سفیر پیشین عربستان در عراق در دیدار با مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق با تاکید بر ادامه روابط دوستانه میان عربستان و اقلیم کردستان گفت: ریاض آماده است برای حل مشکلات بغداد و اربیل و فراهم کردن بستر گفت وگو میان دو طرف پادرمیانی کند.

این خبر نگرانی‌هایی را در محافل سیاسی – رسانه‌ای عراق در پی داشته است. برخی کارشناسان عراقی با اشاره به اظهارات معروف انور عشقی رییس مرکز پژوهش‌های راهبردی در جده، عربستان را از حامیان جدایی اقلیم کردستان از عراق می‌دانند.

انور العشقی در کنفرانس روابط خارجی آمریکا در واشنگتن گفته بود: «ایجاد کردستان بزرگ و قطع کردن یک سوم از اراضی عراق، ترکیه و ایران می تواند به ثبات و آرامش در خاورمیانه کمک کند.»
مرکز پژوهش‌های راهبردی بین‌النهرین در عراق، بعد از این اظهارات انور العشقی تاکید کرد که عربستان سعودی از موضوع جدایی کردستان از عراق حمایت می‌کند.

احتمال عقب نشینی اربیل

درحالی که مسعود بارزانی همچنان در اظهارات خود بر برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان تاکید دارد، و از پارلمان اقلیم هم مجوز لازم را گرفته است، اما همچنان امکان تعویق دوباره همه‌پرسی در روزهای آینده جدی است.

در این میان افزایش فشارها و هشدارها به اربیل در کنار پشنهاد مذاکره سه‌جانبه اربیل – بغداد - سازمان ملل برای حل اختلافات مهمترین عوامل است که می‎تواند مسعود بارزانی را در تعویق احتمالی همه‌پرسی متقاعد کند.

در همین چارچوب محمود عثمان، از فعالان سیاسی معتدل کرد و نماینده سابق پارلمان عراق گفت: طی دو روز آینده شاهد اتفاقات غیرمنتظره درباره همه‌پرسی استقلال خواهیم بود.

وی با اشاره به نشست رهبران کرد عراق با حضور مسعود بارزانی که بناست در دو روزه آینده برگزار شود گفت: محور این نشست تصمیم گیری درباره پیشنهاد سازمان ملل و قدرت‌های جهانی برای گفتگوهای سه جانبه است.

از سوی دیگر حزب اتحادیه میهنی کردستان متعلق به جلال طالبانی، رئیس جمهور پیشین عراق خواستار بررسی جدی طرح جایگزین همه‌پرسی شد. ملابختیار، رئیس هیات اجرایی این حزب گفت: ما انتظار داریم که جزئیات دقیقی را درباره این طرح جایگزین دریافت کنیم و نشست‌های مهمی طی دو روز آینده جهت ارزیابی جایگزینی که مشکلات را حل کند، تشکیل خواهیم داد.

دیگر احزاب سیاسی اقلیم کردستان نظیر حزب جماعت اسلامی و جنبش تغییر (گوران) هم خواستار تعویق در برگزاری همه‌پرسی برای دو تا سه سال دیگر هستند.

جمع بندی

نظر به یک‌صدایی جامعه جهانی و کشورهای منطقه‌ای برای لغو همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق، مقامات اربیل عملا راهی جز پذیرش آن ندارند. در واقع موضوع همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق که از سال 2014 میلادی بارها به تعویق افتاده است، این بار هم سرنوشتی جز تعلیق و تعویق ندارد.

اما مقامات اربیل می‌کوشند با مقاومت در برابر خواسته جامعه جهانی، قدرت چانه زنی در برابر بغداد را در فرایند مذاکرات آتی بالا ببرند، و مطالبات خود را با قدرت بیشتری پیگیری کنند.

یکی از خواسته‎های مقامات اربیل این است که سازمان ملل در فرایند مذاکرات زمان مشخصی را برای برگزاری همه‌پرسی مشخص کند. مانند اتفاقی که برای سودان جنوبی، تیمور شرقی و جمهوری‎های استقلال یافته از یوگسلاوی سابق رخ داد.

بعلاوه اربیل می‌خواهد با ورود سازمان ملل به بحران، ضمانت این سازمان را برای به رسمیت شناختن استقلال اقلیم کردستان بر اساس توافقی که احتمالا در روند مذاکرات صورت می‌گیرد به دست آورد. به عبارت دیگر اربیل ورود سازمان ملل به این مناقشه را فرصتی برای پیگیری حق جدایی طلبی خود می‌داند.

یوسف اسماعیلی/ جام جم آنلاین