آجیل دارو، مشکل‌گشا نیست

همین نگاه غیرعلمی موجب شده که آمار مصرف خودسرانه دارو در کشور ما در مرز هشدار باشد.

گرچه هیچ پایش علمی دقیقی درخصوص مصرف خودسرانه دارو در ایران انجام نشده است، اما گفته می‌شود که هر ایرانی سالانه حدود 340 عدد دارو مصرف می‌کند که این عدد، حدود سه‌ برابر بیشتر از استانداردهای جهانی است. نکته قابل تامل اینجاست که ایرانی‌ها بین 10 تا 51 درصد داروها را به شکل خودسرانه مصرف می‌کنند.

پیشتر دکتر علیرضا زالی، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران هم اعلام کرده بود که کشور ما رتبه دوم مصرف خودسرانه دارو در آسیا و رتبه دوازدهم جهان را دارد که در این راستا، بالاترین مصرف خودسرانه دارو مربوط به حوزه آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای استروئیدی است. علاوه بر مصرف خودسرانه دارو، تجویز دارو در ایران نیز از روند منطقی برخوردار نیست و گاه تجویز دارو از سوی پزشک نیز با استانداردهای جهانی همخوانی ندارد.

همین مصرف خودسرانه دارو و تجویز غیرمنطقی فرآورده‌های دارویی، موجب شده که هم «اقتصاد سلامت» آسیب ببیند و هم هزینه‌های هنگفت و غیرضروری به نظام سلامت تحمیل شود.

گاهی از آن طرف بام می‌افتیم

«مقاومت دارویی» شرایطی است که در آن فرد بیمار با مصرف بسیاری از داروها، حالش مساعد نمی‌شود و درواقع، بدنش نسبت به آن داروها هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد.

مصرف خودسرانه داروها و تجویز بالای دارو در نسخ برخی پزشکان، موجب شده که مقاومت دارویی بین بیماران ایرانی رواج داشته باشد؛ به‌گونه‌ای که مثلا بسیاری از بیماران که به عفونت‌های بیمارستانی مبتلا می‌شوند، تزریق بسیاری از داروهای آنتی‌بیوتیک روی درمان آنها هیچ تاثیری نمی‌گذارد.

دکتر فاطمه سلیمانی، رئیس کمیته تجویز منطقی داروهای وزارت بهداشت در گفت‌وگو با جام‌جم، از منظر دیگری هم به این مشکل نگاه می‌کند و می‌گوید: یکی از عمده مشکلات مصرف دارو در ایران این است که مصرف برخی داروها در کشور ما کمتر از حد نیاز و مصرف برخی داروها هم بیشتر از حد مجاز است. یعنی وقتی می‌گوییم مصرف غیرمنطقی دارو در ایران وجود دارد، صرفا به این معنی نیست که مصرف دارو، همیشه زیاد باشد، بلکه اتفاقا جایی که باید دارو مصرف کنیم، کمتر از میزان مجاز مصرف می‌کنیم یا حتی مصرف دارو را قطع می‌کنیم و جایی هم که باید مصرف دارو را کمتر کنیم، خودسرانه دارو مصرف می‌کنیم.

آنتی‌بیوتیک‌ها و مسکن‌ها از جمله داروهایی هستند که به گفته سلیمانی، بالاترین میزان مصرف را در کشور دارند، اما در مقابل شاهدیم که مصرف برخی داروها، مثل داروهای مقابله با پرفشاری خون، قند خون و چربی خون، کمتر از حد مورد نیاز است.

با توجه به این‌که جامعه ما رو به سالمندی می‌رود و آمار بیماری‌های غیرواگیر نیز در حال افزایش است، بنابراین به اعتقاد سلیمانی، انتظار می‌رود که داروهای موردنیاز برای مهار بیماری‌های غیرواگیر بیشتر مصرف شود، اما می‌بینیم که مثلا برخی بیماران مبتلا به فشار خون، مصرف دارو را به شکل خودسرانه قطع می‌کنند، چون به اشتباه احساس می‌کنند که حالشان خوب شده است و دیگر نیازی به مصرف داروهای ضد فشار خون ندارد. در واقع، مصرف غیرمنطقی دارو، فقط به معنی مصرف بالای دارو نیست، بلکه در برخی موارد، کمتر از میزان مورد نیاز، دارو مصرف می‌کنیم.

همچنین این‌که بیمار به محض مبتلا شدن به یک بیماری ساده مثل سرماخوردگی، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کند نیز از جمله عواملی است که به گفته رئیس کمیته تجویز منطقی داروهای وزارت بهداشت، هزینه‌های دارویی و عوارض جسمی و روانی داروها را در کشور ما افزایش داده است.

البته این مقام مسئول، آمارهایی مبنی بر رتبه ایران در مصرف خودسرانه دارو را قبول ندارد و می‌گوید: همه این آمارهایی که درباره رتبه ایران در مصرف بالای دارو اعلام می‌شود، چندان قابل استناد نیست، زیرا هیچ پژوهش دقیقی در این زمینه انجام نشده است، اما شکی نیست که مصرف خودسرانه دارو در ایران به نسبت کشورهای همتراز خودش، رقم بالاتر و قابل‌توجهی است.

اجرای نظام ارجاع پیش شرط مصرف منطقی دارو

اگر بیمار فقط از طریق پزشک خانواده به داروهای مورد نیازش دسترسی داشته باشد و نظارت دقیق‌تری نیز روی تجویزهای دارویی پزشکان اعمال شود، قطعا آمار مصرف دارو در ایران، کاهش پیدا می‌کند.

دکتر محمود الیاسی، عضو مجمع عمومی انجمن داروسازان ایران در گفت‌وگو با جام‌جم به راه‌حل دیگری برای کنترل مصرف بالای دارو در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: قیمت دارو در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه، بسیار پایین است که همین عامل موجب شده مردم براحتی و با کمترین قیمت به انواع داروهای تخصصی دسترسی داشته باشند، در حالی که اگر قیمت داروها اصلاح شود و قیمت واقعی‌تری داشته باشد، خود به خود مصرف خودسرانه دارو نیز کاهش پیدا می‌کند.

الیاسی بر این باور است که اجرای نظام ارجاع و برنامه پزشک خانواده هم موجب می‌شود مصرف دارو در ایران، منطقی شده و به استانداردهای جهانی نزدیک شود. به گفته او، اجرای نظام ارجاع در نظام سلامت ایران، یک انتخاب نیست بلکه ضرورت است که می‌تواند به «اقتصاد سلامت» کمک کند و هزینه‌های دارویی را کاهش دهد.

انضباط دارویی و به طور کلی انضباط در نظام سلامت، اتفاقی است که به عقیده الیاسی با اجرای نظام ارجاع محقق می‌شود.

جدای از اجرای نظام ارجاع؛ طوری که بیمار فقط با تشخیص پزشک خانواده به پزشک متخصص دسترسی داشته باشد، آموزش و فرهنگسازی گسترده در سطح جامعه هم تاثیر بسیار زیادی در منطقی شدن مصرف دارو در ایران خواهد داشت. اگر بیمار با عوارض مصرف خودسرانه دارو آگاه شود و پزشک هم توجیه شود که برای هر بیماری، نیاز به تجویز انواع دارو نیست، این اتفاق می‌تواند خود به خود مصرف دارو را در ایران به ریل منطقی برگرداند.

امین جلالوند - جامعه