پرهیز از نگاه سلبی به تئاتر آزاد

پیش از شکل‌گیری تئاتر آزاد، ما تئاتر لاله‌زاری را داشتیم که برگرفته از تئاتر سنتی ما بود و ارزش‌های فراوانی داشت. رفته رفته که بافت شهر و نیازهای مردم تغییر کرد و تئاترهای لاله‌زار هم به‌دلیل شهرسازی از بین رفت، طبیعی بود که نیاز قشر عظیمی از مخاطبان سرجایش باقی بماند. بنابراین تئاتر آزاد شکل گرفت و شروع به کار کرد و اکنون قواعد خاص خودش را دارد.

من خصومتی با این گونه تئاتری ندارم. اساسا تئاتر آزاد، قابل نقد جدی و روشنفکری هم نیست، چون هدفش سرگرم کردن مخاطب است و در این هدف هم موفق عمل می‌کند. اگر فرضا تئاتر آزاد مدعی شود، هدفش بیدار کردن مردم و آگاهی بخشی است، آن وقت می‌توان بر آن خرده گرفت، اما وقتی هدفش ایجاد لحظات مفرح و سرگرم کردن مخاطب است، ایرادی ندارد. از نظر من تئاتر آزاد حتی به لحاظ مالی و اقتصادی از تئاتر جدی حرفه‌ای‌تر عمل می‌کند، چون ساز و کار مالی منظم و درست و حسابی دارد؛ برعکس تئاتر جدی ما که اقتصاد بیماری دارد. بنابراین نقد جدی به تئاتر آزاد وارد نیست، مگر این که از آنها خواسته شود با همان هدف خودشان که سرگرم کردن مردم است، خوش ساخت باشند.

برخی می‌گویند، استفاده از لغات و اصطلاحات مبتذل در تئاتر آزاد ممکن است بر تئاتر جدی تاثیر مخربی داشته باشد. دراین‌باره معتقدم تاثیر بد این تئاترها بر تئاترهای جدی بسیار کم است. هنرها قاعدتا در هم تاثیر می‌گذارند، اما ما باید اثرات خوب هنرها را بپذیریم و نه تاثیرات بد آنها را. استفاده از برخی اصطلاحات یا کلمات در این تئاترها که ممکن است مغایر عرف جامعه باشد، قواعد خاص خودش را دارد. به‌طور کلی این نمی‌تواند عاملی باشد که بر تئاتر روشنفکری یا جدی ما اثر بگذارد.

نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، این است که همه کاسه کوزه‌ها را نباید سر تئاتر آزاد بشکنیم. برخی فیلم‌های سینمای ایران که بخصوص در یکی دو سال اخیر لقب پرفروش را یدک می‌کشند، به لحاظ ابتذال از تئاتر آزاد سخیف‌ترند. متاسفم اگر کارگزاران یا کارشناسان فرهنگی بخواهند همه کاسه و کوزه‌ها را سر تئاتر آزاد بشکنند، در حالی که واقعا انسان از دیدن برخی صحنه‌های فیلم‌ها شرمش می‌آید.

نکته دیگر این که چرا مخاطبان تئاتر جدی به تماشای تئاتر آزاد نمی‌روند. دلیلش مشخص است، مخاطب تئاتر جدی به دیدن تئاتر می‌رود تا یاد بگیرد و به او آگاهی بخشی بدهد،اما تئاتر آزاد چنین رسالتی ندارد و چون مخاطب فعال تئاتر جدی دنبال یادگیری و آموختن و آگاهی است، تئاتر آزاد چیزی به او نمی‌دهد.

در نهایت این که همه حق دارند کار کنند؛ هم هنرمند تئاتر آزاد و هم تئاتر جدی. کیفیت محصولات متفاوت است و انتخاب با مردم که کدام را برگزینند. البته نباید معیشت هنرمندان آزاد به خطر بیفتد. زندگی آنها هم از همین راه می‌گذرد و نباید برخورد سلبی و قهری با آنها داشته باشیم اما به هر حال این کارها باید با نظارت و کار فرهنگی تقویت شود.

حسین کیانی

کارگردان تئاتر و نمایشنامه‌نویس