خودکفایی‌کشاورزی با اصلاح نژاد محصولات

در دنیای امروزی با توجه به رشد سریع بخش‌های مختلف اقتصادی بخصوص در زمینه کشاورزی و ایجاد امنیت غذایی کشورها تحقیقات است که اغلب کشورهای توسعه‌یافته با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و ایجاد زیرساخت‌های دقیق برای انجام تحقیقات سعی در افزایش امنیت غذایی منطقه خود دارند.

از این‌رو جام‌جم با اسکندر زند، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی گفت‌وگو کرده است.

به عنوان اولین سوال، دلیل اهمیت تحقیقات در بخش کشاورزی را توضیح دهید.

اصولا تحقیقات در اقتصاد، از بخش کشاورزی شروع شده است یعنی آن زمان که حتی در دانشگاه‌ها هیچ تحقیقاتی انجام نمی‌شده در بخش کشاورزی تحقیقات داشته‌ایم. قبل از ساخت دانشگاه تهران یعنی 1313 این تحقیقات در موسسات کشاورزی انجام می‌شده به عنوان مثال نزدیک به 80 سال است که مجله رازی به زبان خارجی منتشر شده و همچنان هم ادامه دارد. اصولا تحقیقات در بخش کشاورزی باید دارای مشخصه‌های خاصی باشد که این مشخصه‌ها عبارتند از:

1ـ یا باید به درد کشاورز بخورد

2ـ یا باید دستورالعمل باشد

3ـ باید تجاری شود

4ـ باید در مرز علمی کاربرد داشته باشد.

ایران در زمینه ارائه گونه‌های جدید محصولات کشاورزی، چه اقداماتی انجام داده است؟

تاکنون 808 گونه جدید توسط ایران به دنیا معرفی شده است که تا امروز دنیا از وجود این گونه‌ها بی‌خبر بوده که اگر بخواهیم به صورت اختصاری به این آمار توجه کنیم باید بگویم 115 گونه جانوری جدید، 45 گونه باکتری و 194 گونه قارچ جدید به جامعه جهانی معرفی شده است.

در زمینه توسعه ارقام جدید گونه‌های کشاورزی چه اقداماتی انجام شده است؟

وقتی صحبت از رقم می‌شود باید به این نکته توجه داشته باشیم که این ارقام طی بیش از 10 یا 12 سال اصلاح نژادی به عنوان بهترین و مناسب‌ترین رقم مناسب بخشی از کشور شناسایی و تولید شده‌اند و امروز سطح قابل‌توجهی از کشورمان زیرکشت این رقم رفته است. به عنوان مثال رقم چمران 2 گندم در چیزی حدود 600 یا 700 هزار هکتار زمین کشت شده و محصول بسیار مناسبی به بخش کشاورزی ایران هدیه می‌دهد. پس دور از واقعیت نیست اگر بگویم هیچ ایرانی نداریم که تاکنون از محصولات این سازمان استفاده نکرده باشد. درباره ارقام مختلف گندم نزدیک به 70 رقم مختلف داریم که مربوط به مناطق با پتانسیل‌های کشاورزی مخصوص به خود است به عنوان مثال رقم مناسب مناطق سرد در سیستان قابل استفاده نیست و رقم مناسب زمین‌های شور نیز در گرگان محصول مناسبی نخواهد داد.

برای مقابله با آفات و آلایندگی‌های بخش کشاورزی هم کاری کرده‌اید؟

بله، به عنوان مثال زنگ گندم در ایران باعث آلوده شدن گندم شده بنابراین ما به عنوان نهاد مسئول از خزانه گندم خود نمونه‌ای مناسب را انتخاب می‌کنیم و پس از کشت آن را به همان بیماری آلوده می‌کنیم و برای مقابله با آن شیوه‌هایی را انتخاب می‌کنیم. بعد محصول به دست آمده را دوباره کشت می‌کنیم و دوباره برای مدت‌ها مثل حتی تا 12 سال این کار تکرار می‌شود تا در نهایت محصولی مقاوم به همان بیماری ایجاد شود. در آن زمان اعلام می‌کنیم مثلا فلان رقم گندم مقاوم به زنگ را تولید کرده‌ایم که قابل استفاده برای کشورمان است.

اساسا ایجاد ارقام جدید محصولات کشاورزی، چه فایده‌ای دارد؟

در پاسخ باید گفت ارقام جدید محصولات کشاورزی هم از لحاظ مقابله با بیماری‌ها و هم از لحاظ افزایش سطح تولید، مثمرثمر هستند. تنها نباید به عنوان رقم مقاوم با بیماری در این زمینه برنامه‌ریزی کنیم چون از لحاظ اقتصادی نیز امتیازهای بسیاری خواهیم داشت به عنوان مثال قبلا برای تولید گندم از رقمی به نام سرداری استفاده می‌کردیم اما امروز «آذر 2» را استفاده می‌کنیم که این رقم در هر هکتار 260 کیلوگرم محصول بیشتر تولید می‌کند. حالا با در نظر گرفتن این‌که 826 هزار هکتار سطح زیرکشت این رقم رفته با قیمت گندم امروز چیزی حدود 24 میلیارد تومان ارزش افزوده بالاتر کسب خواهیم کرد.

پس وقتی صحبت از رقم می‌کنیم یعنی این ارقام هرکدام دارای چه امتیازی از نظر تولید و ازنظر مقاومت هستند که همه این موارد باعث ارزش افزوده بالاتری خواهند بود.

اصولا ارزش افزوده این تحقیقات از نظر اقتصادی چطور محاسبه می‌شود ؟

ارزش افزوده تحقیقات کشاورزی اینگونه است که اگر یک ریال در بخش کشاورزی هزینه کنیم تقریبا 25 ریال درآمد به دست می‌آوریم. حالا سوال اینجاست که کدام بنگاه اقتصادی می‌تواند چنین ارزش افزوده مناسبی برای اقتصاد ما ایجاد کند؟

یکی از شیوه‌های مقابله با آفات مبارزه بیولوژیکی است آیا در این زمینه نیز فعالیتی داشته‌اید؟

بله؛ در زمینه مبارزه بیولوژیکی تاکنون 10 مورد از طریق این سازمان معرفی شده است. بد نیست بدانید تاکنون این سازمان 30 فرومون حشره‌ای تولید کرده است (فرومون در واقع بوی حشرات برای جذب یکدیگر است). استفاده از این اسانس‌ها به نوعی باعث تجمع حشرات در محلی که در واقع تله است خواهد شد. این شیوه‌ای بیولوژیکی برای مقابله با برخی آفات است.

همان‌طور که می‌دانید کیفیت و سلامتی محصولات امروز مولفه‌مهمی برای مسئولان است آیا شما در این زمینه هم فعالیت دارید؟

بله؛ یکی از کارهای مهم این سازمان تعیین باقیمانده مجاز سموم و کودهای شیمیایی در محصولات است به این ترتیب که محققان با استفاده از شیوه‌های علمی این میزان را مشخص و به وزارت بهداشت معرفی می‌نماید.

یکی از بخش‌های اصلی کشاورزی کیفیت خاک است آیا در این زمینه تحقیقاتی انجام شده است؟

موسسه خاک‌شناسی در این سازمان در واقع مرجع تغذیه‌ای مناسب ایران است به این صورت که با انجام آزمایش‌های مورد نیاز تعیین می‌کنیم خاک کدام بخش از ایران به چه نوع کودی نیاز دارد یا این‌که اصلا قابل کشت بوده یا خیر به همین دلیل این نهاد تعیین‌کننده میزان کود موردنیاز کشورمان است. به همین منظور درحال تهیه نقشه تناسب اراضی هستیم که این نقشه به نوعی زیرساخت مورد نیاز تهیه الگوی کشت برای کل کشورمان است. این نقشه ان‌شاءالله تابستان سال جاری تحویل معاونت زراعت وزارت جهاد خواهد شد تا مراحل تهیه الگوی کشت مناسب اجرایی شود.

برسیم به آبزیان، تحقیقات این سازمان در بخش پرورش آبزیان چه فعالیت‌هایی داشته است؟

بله در زمینه شیلات هم فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داده‌ایم در مهم‌ترین بخش می‌توانم بگویم 20 نوع فرآورده غذایی برای آبزیان تولید کرده‌ایم که اکنون در کشور مصرف می‌شود به این ترتیب از نظر واردات خوراک آبزیان به نوعی وابستگی نداریم. البته بخش دیگری از فعالیت‌ها مربوط به ظرفیت‌های آبزی پروری است که می‌گوییم در کدام بخش‌ها امکان پرورش آبزیان وجود دارد. به این ترتیب که 30 نوع بیوتکنیک تکثیر و پرورش ماهی را به سرمایه‌گذاران ارائه کرده‌ایم. مثلا امروز می‌بینیم در استان قم خاویار پرورش داده می‌شود.