56میلیارد دلار زیان اقتصادی فرسایش خاک ایران است

به نظر شما موضوع خاک در ایران جدی گرفته شده است؟

به‌طور کلی خاک نه‌تنها در ایران بلکه تا چندی پیش در سراسر جهان مورد غفلت واقع شده بود در حالی که اهمیت این ماده در بحث مدیریت منابع آب و امنیت غذایی غیر قابل انکار است چون محیط‌زیست، مدیریت منابع آبی و سلامت جامعه به این ماده متکی است.

اشاره کردید به چندی پیش، آیا اتفاق خاصی در جهان روی داده است؟

بله؛ تقریبا از یک دهه قبل توجه جهان به این نکته جلب شد تا جایی که پنجم ماه دسامبر را درسطح بین‌المللی به‌عنوان روز جهانی خاک انتخاب کردند و سال 2015 هم سال جهانی خاک از سوی سازمان ملل نامگذاری شد.

آیا در ایران نهاد یا سازمان مسئول بررسی شرایط خاک تشکیل شده است؟

خیر؛ در ایران متاسفانه سازمان و تشکیلات مناسب در این زمینه وجود ندارد به صورتی که نمی‌دانیم متولی خاک در ایران کیست؟ اعلام می‌شود معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی است، اما وقتی بررسی می‌کنیم می‌بینیم بیشتر به آب پرداخته شده که حتی یک دفتر هم در این زمینه نداریم. اجازه دهید در این زمینه به فرمایشات مقام معظم رهبری نسبت به اهمیت توجه به آب نیز اشاره کنم، ایشان 17 اسفند سال 93 گفتند: «فرسایش خاک چیزی نیست که بعد بشود به‌آسانی جبرانش کرد. قضیه‌ خاک از قضیه‌ آب مهم‌تر است؛ ما مشکل آب هم داریم، مشکل بزرگی هم هست، لکن برای تهیه آب راه‌های فراوانی وجود دارد؛ برای تهیه‌ خاک حاصلخیز این راه‌ها دیگر وجود ندارد.»

به نظر شما مشکل کمبود آب چگونه با عدم مدیریت خاک مرتبط شده است؟

در بسیاری از اخبار می‌شنویم بیش از 80درصد منابع آب کشورمان در کشاورزی مصرف می‌شود و لازم است آن را مدیریت کنیم، در حالی که اگر امروز مشکل آب داریم قسمت عمده‌ای از آن مربوط به خاک است. به این دلیل که خاک درست مدیریت نشده و علی‌رغم آبیاری زیاد، خاک بهره‌وری کافی ندارد. بنابراین اگر خاک مدیریت شود با همین میزان مصرف آب می‌توانیم از یک متر مربع خاک دوبرابر محصول برداشت کنیم.

منظور شما این است که با شرایط موجود دو برابر تولید محصول خواهیم داشت؟

دقیقا؛ اگر مدیریت صحیح و اصولی داشته باشیم در سراسر کشور هرچقدر تولید کشاورزی داریم با همین میزان مصرف آب می‌توانیم دو برابر محصول برداشت کنیم، نکته اینجاست که این افزایش تولید با علم امروز عملی می‌شود نه علمی که قرار است در آینده تولید و بکار گرفته شود.

جایگاه ایران در فرسایش خاک چیست؟

فارغ از جایگاه و رتبه جهانی باید به این نکته توجه داشته باشیم که یکی از کشورهایی هستیم که فرسایش خاک در آن زیاد است و باید برای آن برنامه دقیقی داشته باشیم

تبعات اقتصادی این فرسایش برای ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟

اجازه دهید به تحقیقات انجام شده در آمریکا اشاره کنم بعد پاسخ مستقیم این سوال را می‌دهم. براساس تحقیقاتی که وزارت کشاورزی آمریکا سال 2011 میلادی انجام داده است در شرایط اقتصادی آن کشور به ازای هر تن فرسایش خاک 28 دلار زیان اقتصادی در آن منطقه تجربه می‌شود. حالا برسیم به میزان فرسایش خاک در ایران؛ فرسایش خاک کشورمان 2 میلیارد تن در هر سال است که با درنظر گرفتن نتایج تحقیقات یاد شده می‌بینیم 56 میلیارد دلار زیان اقتصادی ایران به‌دلیل فرسایش خاک است. این در حالی است که حتی اگر یک پنجم این خسارت را هم در نظر بگیریم به عددی می‌رسیم که بیش از کل بودجه عمرانی کشورمان است.

مشکل اصلی کجاست که هرسال چنین زیانی را متحمل می‌شویم؟

مشکل اصلی ایران در اجرای برنامه‌ها است چون درباره خاک علمی تقریبا هم‌ردیف کشورهای پیشرفته جهان داریم اما نکته مهم اینجا است که توجهی به اجرای اصول علمی برای مدیریت خاک نداریم.

آیا در برنامه ششم راهکاری برای این موضوع داریم؟

تلاش کردیم در برنامه ‌ششم ردپایی از خاک ایجاد شود در این زمینه سه گزینه مهم ارائه کردیم که این موارد به ترتیب 1. کشاورزی حفاظتی 2. تهیه نقشه خاک 3. افزایش ماده آلی (کربن آلی) خاک بودند ولی تنها یک مورد آن هم به‌صورت کاملا نامحسوس یعنی کشاورزی حفاظتی مطرح شده است، در حالی که مهم‌ترین پیشنهاد ما تهیه نقشه‌های خاکی بود.

اهمیت نقشه‌های خاکی که به آن تاکید دارید چیست؟

وقتی نقشه خاک نداریم یعنی هنوز خاک کشور را نمی‌شناسیم و وقتی خاک ایران را نمی‌شناسیم نسخه‌ای برای مدیریت آن نخواهیم داشت به این دلیل که در جهان بیش از 10 هزار نوع خاک وجود دارد و هر کدام نیازمند مدیریت مخصوص به خود است و نسخه‌ای واحد برای آن نمی‌توانیم داشته باشیم.

درباره ماده آلی خاک بیشتر توضیح دهید؟

همان‌طور که می‌دانید براساس معاهدات بین‌المللی ایران درباره انتشار گازکربنیک در آینده باید به جامعه جهانی پاسخگو باشد همان‌طور که همه کشورها هستند در حالی که اگر بتوانیم نکته افزایش ماده آلی خاک یا همان گازکربنیک را داخل خاک حبس کنیم نه‌تنها میزان انتشار گاز کربنیک مدیریت شده بلکه خاک نیز حاصلخیزتر می‌شود.

به‌طور کلی چقدر از خاک ایران حاصلخیز است؟

در طول تاریخ بشر ایران دارای 5/18 میلیون هکتار خاک قابل کشت بوده که در همین شرایط هم درحال کشت است که بیشتر از این هم امکان‌پذیر نیست. متاسفانه نگرانی اصلی این است که از همین میزان خاک قابل کشت هر سال مقداری درحال کاسته شدن است چون شهرسازی، شهرک‌های صنعتی و سازه‌های بتنی دقیقا در این مناطق احداث می‌شود ـ تغییر کاربری اراضی ـ نکته قابل توجه این است که تنها 3/1 میلیون هکتار این میزان خاک قابل کشت شناخته شده از کیفیت درجه یک برخوردار است.

به نظر شما اولین گام برای بهبود شرایط چیست؟

بدون این‌که بخواهیم دولت را بزرگ کنیم یا این‌که نیروی جدید برای این‌کار به بدنه دولت بیفزاییم باید یک سازمان متولی و متخصص از درون جهاد کشاورزی ایجاد کنیم چون متخصصانی هستند که می‌توانند در این نهاد مستقل و دارای قدرت قانونی برای آینده خاک ایران اصولی برنامه‌ریزی کنند.