چین و احیای جاده ابریشم

اجلاس بین‌المللی جاده ابریشم که روز یکشنبه 24 اردیبهشت در پکن آغاز به کار کرد، روز دو شنبه 25 اردیبهشت به کار خود پایان می‌دهد. در این اجلاس یک هزار و 500 نفر از جمله 850 میهمان خارجی از 130 کشور و 70 سازمان بین المللی حضور دارند، و علی طیب نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی کشورمان به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران در این اجلاس حضور یافته است.

قدیمی‌ترین شاهراه تجاری

جاده ابریشم، مسیری 8 هزار کیلومتری است که ارتباط شرقی‌ترین نقطه آسیا را با غربی‌ترین منطقه اروپا و قاره آفریقا به عنوان جوامع متمدن کهن تامین می کرد. و تا حدود 5 قرن پیش که ارتباطات دریایی وسیع جایگزین این مسیر زمینی شد، مهمترین مسیر تجاری میان آسیا، آفریقا و اروپا بود. این مسیر تجاری با عبوراز شمال چین و کشورهای آسیای میانه و شمال افغانستان، به ایران می‌رسد و از راه ترکیه به اروپا می‌رود.

جاده ابریشم در مسیر خود از شرق دور تا اروپا از 40 شهر مهم آسیایی عبور می کرد که امروزه در کشورهای کره‌جنوبی، چین، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه قرار گرفته‌اند.

احیای جاده ابریشم

شی جی‌پینگ، رئیس جمهوری چین در سال 2013 با ارائه طرح «یک کمربند - یک جاده» از پیشنهاد احیای «جاده ابریشم جدید» پرده‍برداری کرد. جی‌پینگ دیروز هم در افتتاحیه اجلاس پکن اعلام کرد که 124 میلیارد دلار برای عملیاتی کردن این طرح هزینه خواهد کرد، و گفت: از هر کشوری برای پیوستن به این طرح استقبال می‌کند.

حامیان

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه با استقبال از طرح «یک کمربند - یک جاده» گفت: روسیه به صورت فعالانه در اجرای این پروژه جهانی با چین و دیگر کشورهای ذینفع مشارکت خواهد کرد.

علی طیب‌نیا، نماینده ایران در این اجلاس هم تاکید کرد که جمهوری اسلامی تمام توان خود را برای اجرای این طرح به‌کار می‌گیرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه هم به عنوان یکی از کشورهای مهم در مسیر جاده ابریشم با حضور در این اچلاس عزم ترکیه در احیای جاده ابریشم را نشان داد. علاوه بر سه کشور بزرگ روسیه، ایران و ترکیه، کشورهای آسیای میانه هم از ایده احیای جاده ابریشم حمایت کرده اند.

مخالفان

مخالفان احیای جاده ابریشم، این طرح را نمادی از ولع چین برای تسخیر جهان دانسته و با بدبینی به آن نگریسته‌اند. آمریکا که خارج از حوزه جغرافیایی جاده ابریشم قرار دارد، معتقد است که این طرح مزیت و نفوذ اقتصادی چین را به زیان آمریکا در حوزه جغرافیایی جاده ابریشم تثبیت خواهد کرد.

اتحادیه اروپا که یکی از مسرها و مقاصد اصلی جاده ابریشم بوده و هست، استقبالی محتاطانه از این طرح داشت. مقامات اروپایی حاضر در نشست پکن در چارچوب انتقاد همیشگی خود از چین به دلیل نقض مقررات تجارت آزاد، همراهی با طرح «یک کمربند - یک جاده» را منوط به تغییر رویکرد تجاری چین دانسته‌اند.

در این چارچوب بریگیته تسیپریس، وزیر اقتصاد آلمان در سخنرانی خود با تاکید بر اولویت پایبندی به اصول «تجارت آزاد» گفت: اتحادیه اروپا چین را به اصلاحات و حرکت در جهت «بازار آزاد» ترغیب می‌کند.

بعلاوه شنیده‌ها حاکی است که هیات اروپایی اعلام کرده اگر دغدغه‌های اروپا درباره تجارت آزاد در بیانیه پایانی اجلاس پکن درج نشود، حاضر به امضای آن نخواهد بود.

ژاپن هم به رغم مزیتی که این مسیر تجاری برای دسترسی آسان این کشور به بازار چین، مرکز و غرب آسیا و قاره‌های اروپا و آفریقا دار، در چارچوب رقابت تاریخی با چین و اتحاد راهبردی با اقتصاد غرب از ورود به این طرح خودداری کرده است.

نتیجه

احیای جاده ابریشم فرصت مناسبی برای کشورهای درحال توسعه در شرق، میانه و غرب آسیا فراهم می کند، تا با کاهش هزینه‌های انتقال کالا، استفاده از فرصت‌های مشارکت اقتصادی، و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های متقابل کشورها، گام های سریع‌تر و با ثبات‌تری در مسیر توسعه بردارند.
طبعا گره زدن منافع اقتصادی کشورهای حوزه جاده ابریشم به یکدیگر، بستر تازه‌ای برای همگرایی امنیتی و مقابله با تهدیدهای مشترک پیش روی این کشورها فراهم می کند.

بعلاوه نگاهی به صف کشورهای مخالف و موافق با ایده احیای جاده ابریشم نشان می دهد که طرح «یک کمربند - یک جاده»، به نماد تازه‌ای از دسته‌بندی‌ها در اقتصاد بین‌الملل تبدیل شده است. در این دسته‌بندی نانوشته، کشورهای غربی در برابر کشورهایی قرار گرفته‌اند که اغلب درچارچوب اقتصاد غرب تعریف نمی‌شوند، و منافع و هویتی متفاوت با اقتصاد غرب دارند.

در این بین کشورهای چین، روسیه و ایران - که هر کدام به شکلی تحت فشار اقتصاد غرب قرار دارند – انگیزه بیشتری برای توسعه تجارت در قالب جاده ابریشم دارند. و انتظار می‌رود عملیات اجرایی این مسیر تجاری را با سرعت بیشتری پیگیری کنند.

ترکیه کشور دیگری است که میل زیادی برای دسترسی به بازار بزرگ آسیای میانه و چین دارد، و از ایده احیای جاده ابریشم در این چارچوب استقبال خوبی کرده است.

با این همه سرنوشت اروپایی جاده ابریشم و تبعا مسیر آفریقایی آن به دلیل آنچه گفته شد با ابهاماتی همراه است.

یوسف اسماعیلی / مفسر جام جم آنلاین