به مناسبت 30 فروردین، زادروز حکیم سید‌ اسماعیل جرجانی و «روز آزمایشگاه و علوم آزمایشگاهی»

10 آزمایش عجیب در دنیای علم

طب سنتی در پرتو تمدن اسلامی

دکتر علی اکبر ولایتی ، از چهره های آشنا و معتبر ملی است. او گرچه در صحنه سیاست در دورانی از بحرانی ترین روزگار میهن اسلامی سیاست خارجی کشورمان را رهبری کرده است

کد خبر: ۱۰۲۷۳۵

اما جانمایه فرهنگی و علمی که همواره با او همراه بوده است وی را به کار سخت و پردامنه علمی و فرهنگی در همه حال و در همه ایام واداشته است.
در صبحگاه یکی از آخرین روزهای بهار وی را در جلسه گروه طب سنتی و اسلامی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران ملاقات کردیم و تا پایان جلسه پرشوری که با ترکیبی از پیران پیشکسوت و جوانان نخبه حوزه پزشکی تشکیل شد، نشستیم و عاقبت موفق به گفتگوی کوتاه و موجز با مردی شدیم که به طب سنتی از منظر فرهنگ و تمدن می نگرد و پشتکار او و همراهانش در برگزاری دائم جلسات گروه به دلیل تنیدگی و درهم پیوستگی ریشه دار طب سنتی و اسلامی با چشمه جوشان تمدن و فرهنگ اسلامی و ایرانی بسیار جدی است.
دکتر ولایتی رئیس گروه طب سنتی و اسلامی در فرهنگستان علوم پزشکی به همراه یاران نخبه و صاحبنظرش مصمم است تا در تعامل با همه نهادها و مراکز مرتبط، طب سنتی و اسلامی را با تاویل و تبیین دقیق علمی به حوزه زندگی مردم بازگرداند تا این میراث بی نظیر تاریخی ، علمی و تمدنی همچنان بالنده و پوینده راههای رشد و ارتقای خود را طی کند.
شینکلر می گوید من همواره ایرانیان را مردمی تصور می کنم که روی قالی های نفیس راه می روند و با زبان شعر سخن می گویند. به گمان من در سخن او یادآوری رایحه خوش گیاهانی که به دست حکیمان و طبیبان ایرانی و اسلامی مایه شفای بسیاری از دردهای مردم دنیا بوده است خالی به نظر می آید. آیا چنین نیست؛
حوزه پزشکی و طب از شاخصهای مهم تمدن ایرانی است . بقراط به عنوان یک استاد پیشکسوت تاریخ طب بخشی از اطلاعاتش را در حوزه پزشکی متاثر و برگرفته از دانش پزشکی مادها در غرب ایران می داند. همچنین جندی شاپور یکی از مرکز عمده پزشکی تاریخ طب است که در زمان شاپور اول تاسیس شده و حتی تا قرن دوم هجری ، به عنوان یک مرکز درمانی علمی معتبر شناخته می شده است . ما در دوره اسلامی همچنین پزشکان بزرگ و شهیری داریم ، محمدبن زکریای رازی ، ابن سینا، و بسیاری دیگر همچون علی بن عباس هروی ، حکیم سیداسماعیل جرجانی و... که اینها ستاره های اول تاریخ طب جهان به شمار می روند.
در دیگر کشورهای اسلامی وضع چطور بوده است؛
تمدن اسلامی در سایر بلاد هم بزرگانی را پرورده است. ابن نفیس دمشقی کاشف گردش خون ، ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی اندلسی که کتاب او در باب جراحی معتبرترین کتاب قدیم جراحی است.
آیا بزرگان این رشته که از ایران برخاسته اند به خوبی در جهان شناخته شده اند؛
بله ، در حوزه پزشکی قانون ابن سینا چند قرن در دانشگاه ها و مراکز علمی و طبی به عنوان کتاب اصلی تدریس می شد. این کتاب دهها بار به زبانهای مختلف ترجمه شده. الحاوی رازی نیز همین طور، ترجمه های این کتاب هنوز مورد بهره برداری کانون های علمی جهان است. خود رازی در طول تاریخ به لقبهای بسیاری منسوب شده است که نشانه اوج شکوه و اهمیت اوست» برای مثال او را «جالینوس عرب» طبیب مارستانی و علامه در علوم اوایل نامیده اند. و تازه او فقط طبیب هم نبوده است. اتفاقا یکی از موضوعات بحث انگیز درباره رازی نوشته های فلسفی اوست. ولی روی هم رفته 17کتاب در موضوع فلسفه ، 6 کتاب نیز در موضوع مابعدالطبیعه دارد که خود گونه ای از فلسفه می باشد.
با این وصف ، طب سنتی فقط طب نیست ، بلکه میراث عظیم تاریخی و تمدنی ماست. این وظیفه ما را دشوارتر نمی کند؛
طب سنتی حتما باید به صورت علمی احیائ و تبیین شود و با ضوابط اجرا شود وگرنه اگر مراقبت های علمی و قانونی نشود، این میراث گرانبهای علمی که در دامن فرهنگ و تمدن اسلامی بالیده است ، ممکن است در دست عده ای شیاد اعتبار هزاران ساله خود را از دست بدهد. طب سنتی به عنوان بخش مهمی از افتخارات تاریخ فرهنگ و تمدن ما باید مراقبت شود. نباید بگذاریم این میراث عظیم به دست افرادی بیفتد که حداقل اطلاعات را هم ندارند و آنچه را هم که می دانند سینه به سینه یاد گرفته اند. عصر ما، عصر مراجعه به عطاری ها نیست ، بلکه مرض باید درست تشخیص داده شود، داروی صحیح تجویز شود و مقدار آن روی حساب باشد. نظارت در ساخت ، درمان و روند بهبودی نیز لازم است.
مهمترین وظیفه گروه طب سنتی و اسلامی فرهنگستان علوم پزشکی چیست؛
وظیفه اولی در این حرکت ، فرهنگ سازی است و احیای روشمند طب سنتی اسلام و ایران. از چند سال پیش وزارت بهداشت در جهت استاندارد کردن گیاهان دارویی اقدام کرد که در داروخانه ها و با تجویز پزشک انجام شود، همچنین باید بدانیم که برخی داروها به نام داروی گیاهی از کشورهای دیگر وارد می شوند که ماهیت این داروها معلوم نیست.
اینها باید مورد تایید مراجع علمی و قانونی قرار گیرد، ترکیب ، فواید و عوارض آن معلوم شود، همچنین با قاچاق دارو مبارزه جدی شود. پیشنهاداتی نیز به وزارت بهداشت داده ایم مبنی بر آموزش طب سنتی در قالب دوره های پی اچ دی و...که برخی مورد موافقت قرار گرفته و برخی در دست پیگیری و مطالعه است. کار اصلی ما در حقیقت احیای طب سنتی به طریق علمی است.
طریق علمی یعنی چه؛
ببینید، مثلا امروزه واحد وزن گرم است در حالی که واحد اندازه گیری در قدیم «درم سنگ» بوده است. امروزه کار داروسازی نه در عطاری ها بلکه در کارخانه های داروسازی با احتساب تاریخ تولید، انقضا، فواید، عوارض ، اندازه و میزان ترکیبات در حجم گسترده ای انجام می شود. ما در حقیقت چیزی به پماد و ضماد نمی افزاییم اما ویژگی علمی آن را تبیین می کنیم تا پزشک هم مسوولیت تجویز آن را بپذیرد.
با توجه به مساله فرهنگ سازی ، شاید بخشی از کار فرهنگ سازی به نوع تعامل طب سنتی با پزشکان امروزی بازگردد. این کار چگونه شکل می گیرد؛
خود ما پزشک متخصص یا استاد و تربیت شده مکاتب جدید هستیم و با دید علمی به طب سنتی می نگریم چون می خواهیم به همکارانمان به طور صحیح بشناسانیم تا موجب جبهه گیری نشود. البته این جبهه گیری دلیل دارد، ما تا دلایل علمی نسبت به یک دارو، نسخه و یا عمل جراحی ارائه نکنیم از سوی هیچ پزشکی پذیرفته نمی شود. ما در واقع نقض یک پل ارتباطی را ایفا می کنیم پلی که طب برخاسته از فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی را به اطبای امروزی با روش علمی و استدلال های منطقی منتقل می کند. برای نمونه معرفی گیاهان دارویی به صورت کتاب کوچکی تهیه و منتشر شده که استقبال از آن موجب چندین بار چاپ آن شده است. دو کتاب هم با نامهای ذخیره خوارزمشاهی از حکیم سید اسماعیل جرجانی و الحاوی تالیف محمدبن زکریای رازی توسط فرهنگستان علوم پزشکی منتشر شده است.
در این زمینه ها کار دیگری هم در دست انجام است؛
تالیف کتاب دایره المعارف پزشکی اسلام و ایران برای اولین بار در حال انجام است. این کتاب دارای 2000 مدخل است. مدخلها شامل معرفی شخصیت های پزشکی ، بیماری ها، طرق معالجه و داروهاست. این کار در دنیا برای اولین بار انجام می شود. دایره المعارف مذکور در 4 جلد طی 10 سال به اتمام می رسد و مرجع بزرگی برای پزشکان ، متخصصان و دانش پژوهان خواهد بود.