محمدعلی شاه و سه سال سلطنت پرحادثه

محمدعلی شاه تا سه هفته قبل از فوت مظفرالدین شاه ، در تبریز به سر برد ولی هنگامی که وضع مزاجی پدرش (مظفرالدین شاه) وخیم شد ، وارد تهران گردید تا پس از مرگ پدر ، بر تخت سلطنت بنشیند. گرچه محمدعلی شاه سلطنت کوتاه مدت داشت و حدود سه سال فرمانروایی کرد ولی همین مدت کوتاه ، یکی از مهم ترین مقاطع تاریخ ایران معاصر است . محمدعلی شاه در دوره ولیعهدی چنین وانمود کرد که مشروطه را قبول دارد. به همین دلیل ، سوگند وفاداری نسبت به مشروطه و قانون اساسی ابراز کرد. وی در جریان تاجگذاری اش ، بی اعتنایی به مجلس و نمایندگان مجلس را آشکار نمود و در نتیجه سوءظنی که نسبت به وی بود، افزایش یافت . محمدعلی شاه در جریان تاجگذاری اش از نمایندگان همه اقشار دعوت به عمل آورد ولی نمایندگان مجلس را دعوت نکرد. از همین جا ، کدورت و دشمنی بین محمدعلی شاه و نمایندگان مجلس آغاز شد. اختلاف محمدعلی شاه با نمایندگان و مشروطه خواهان ، منجر به درگیری های عمومی و متعدد در سراسر کشور شد و وقایع ناگواری پیش آورد که در تاریخ ایران کم سابقه است . در این زمان ، دو نیروی عمده اجتماعی که اکثرا تحریک خارجی را در پشت سر داشتند ، به جان هم افتادند. از یک سو ، دستهای روسیه در پشت سر محمدعلی شاه و یاران او قرار داشت و آنها را به مقابله با مشروطه خواهان تحریک می کرد و از سوی دیگر ، دستهای انگلیس پشت سر مشروطه خواهان قرار گرفته بود و آنها را تحریک می کرد تا با هر کس که به هر دلیل مخالف مشروطه بودند ، مقابله نمایند. سرانجام ، کار به جایی رسید که محمدعلی شاه با کمک مشاوران روسی اش تصمیم به بمباران مجلس شورا گرفت و با هجوم به مجلس ، نمایندگان را قلع و قمع کرد. محمدعلی شاه به مشروطه و مجلس اعتقاد داشت که دولت و وزرا فقط در برابر شاه مسوول باشند و مجلس حق بازرسی و نظارت و عزل و نصب آنها را نداشته باشد. علاوه بر این ، محمدعلی شاه معتقد بود که شاه باید فرماندهی کل قشون را داشته باشد و وزیر جنگ را شخصا انتخاب کند و هیچ کس در این باره مجاز به دخالت نباشد.بعد از قلع و قمع نمایندگان مجلس توسط محمدعلی شاه ، وی مدت کوتاهی با کامیابی پادشاهی کرد و فرمانداری نظامی تهران را نیز به لیاخوف روسی سپرد. هنوز مدت زیادی از پیروزی محمدعلی شاه نگذشته بود که مشروطه خواهان از گوشه وکنار کشور به پا خاستند و پس از هماهنگی هایی که به عمل آوردند، درصدد برآمدند به طور همزمان به سوی تهران حرکت کنند و با تصرف پایتخت قاجاریه ، به حساب محمدعلی شاه برسند. بدین ترتیب ، بار دیگر امواج خونین درگیری یکی پس از دیگری رسید. پس از جنگها و درگیری های متعدد، سرانجام مشروطه خواهان توانستند بر قشون دولتی پیروز شوند و تهران را فتح کنند. با فتح تهران ، محمدعلی شاه برای حفظ جان خود به سفارت روسیه پناهنده شد؛ همچنانکه در زمان پیروزی محمدعلی شاه نیز بسیاری از مشروطه خواهان برای حفظ جان خود به سفارت انگلیس پناهنده شدند. بعد از پیروزی مشروطه خواهان و خلع محمدعلی شاه از پادشاهی ، وی همچنان مدعی تاج و تخت بود و در مناطق مرزی به تجهیز سپاه می پرداخت تا به تهران حمله کند. هواداران و یاران شاه مخلوع نیز از نقاط مختلف به سوی تهران حرکت کردند و برخی از قوای طرفدار محمدعلی شاه حتی تا 48 کیلومتری تهران نیز رسید و مشروطه خواهان را قلع و قمع کرد. در همین زمان ، بخت با مشروطه خواهان یاری کرد و اسلحه و مهماتی که از روسیه خریداری شده بود به داد مشروطه خواهان رسید و آنها توانستند با همین سلاح ها ، نیروهای محمدعلی شاه را عقب برانند و او را از دست یافتن به تاج و تخت شاهی ناامید کنند. بدین ترتیب ، محمدعلی شاه به روسیه رفت و از آن جا نیز رهسپار اروپا شد و سرانجام در 16 فروردین 1303 ه.ش ، در اثر ابتلا به مرض قند فوت کرد.