«مدیریت هنری» آثار نمایشی حرفه‌ای پردردسر

شاید روزی که مجید میرفخرایی به دنیا آمد، خانواده‌اش به هیچ وجه فکر نمی‌کردند فرزندشان روزی اعتبار آثار هنری بزرگ ایران شده، با خلاقیت و ایده‌های خوب موجب فخر آثار نمایشی در تلویزیون و سینما شود. میرفخرایی مدیریت هنری آثار سینمایی و تلویزیونی بسیاری همچون مردان آنجلس، یوسف پیامبر(ع)، امام علی(ع)، در چشم باد، روز واقعه و رستاخیز را به عهده داشته، آثاری که هر یک از آنها به زندگی شخصیت‌های مختلف پرداخته و بخشی از برهه تاریخ را برای مخاطبان روایت کرده است.

میرفخرایی با هنر خود به زیبایی‌شناسی آثار هنری افزوده و باعث شده آثار نمایشی تاثیر بیشتری بر مخاطبان بگذارد. گرچه او به عنوان مدیر هنری زحمات زیادی برای پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی کشور می‌کشد، اما این حرفه‌ جزومشاغلی است که دیده نمی‌شود و زحمات او و دستیارانش همیشه در پشت صحنه آثار نمایشی باقی می‌ماند. بی‌آن که مردم بدانند یک مدیر هنری چه مسئولیت‌هایی به لحاظ زیبایی‌شناسی دارد و اگر او و همکارانش نباشند چه لطمه‌ای به آثار نمایشی می‌خورد.

مسئول زیبایی‌شناسی

مجید میرفخرایی درباره مسئولیت‌های مدیر هنری آثار نمایشی در سینما و تلویزیون و تفاوت‌های آثار روز با تاریخی به جام‌جم می‌گوید: مدیر هنری کسی است که مسئولیت زیبایی‌شناسی یک اثر هنری را به عهده دارد. فرقی نمی‌کند موضوع روز باشد یا تاریخی. نظارت به کار طراح صحنه، طراح لباس، طراح گرافیک و هر اتفاقی که روی زیبایی‌شناسی صحنه دخل و تصرف دارد، به عهده مدیر هنری است. اگر سرگروه‌ها را همانند یک مثلث در نظر بگیرید، کارگردان در راس بالا و در دو راس پایین مدیر هنری و مدیر تصویربرداری قرار دارند؛ بنابراین مدیر هنری تا زمان تمام شدن ساخت یک اثر مسئولیت زیبایی‌شناسی کار را به عهده دارد.

وی در ادامه عنوان می‌کند: در دنیا طراح صحنه و طراح لباس دو مقوله جداگانه از هم هستند، اما در ایران به دلیل بودجه کم این دو حرفه را یک نفر انجام می‌دهد؛ ولی در آثار فاخر نمایشی، مدیر هنری حضور دارد. من مدیریت هنری آثاری همچون روز واقعه، رستاخیز، امام علی، مردان آنجلس، در چشم باد، یوسف پیامبر و... را داشته و بر کل فضاسازی‌های هنری کار نظارت داشتم. مدیر هنری باید رابطه تنگاتنگی با مدیر فیلمبرداری و کارگردان داشته باشد تا بتواند با همفکری بهترین ایده‌های هنری را اجرا کند.

اولین مدیر هنری

میرفخرایی با اشاره به این که واژه مدیر هنری در دنیا چیز تازه‌ای نیست، اما در ایران واژه جدیدی است، توضیح می‌دهد: اولین بار ملک جهان خزایی، مدیر هنری فیلم سینمایی «شازده احتجاب» قبل از انقلاب بود و بعد از آن دیگر اتفاقی نیفتاد. تا این که بعد از انقلاب واژه مدیر هنری با تولید آثار عظیم نمایشی شکل گرفت.

این مدیر هنری می‌افزاید: وظیفه مدیر هنری دشوار است. شاید نزدیک به 60 نفر زیرمجموعه او در بخش‌های مختلف باشند. البته باید تاکید کنم حتی در فیلم‌های جمع و جور هالیوود هم مدیر هنری دارد و شغل بسیار تعیین‌کننده‌ای است و در حال حاضر این حرفه در ایران جا می‌افتد. حضور مدیر هنری باعث می‌شود دقت کار بالا برود و به زیبایی کار بیشتر کمک خواهد کرد.

وی عنوان می‌کند: البته همان طور که تاکید کردم گاهی به دلیل بودجه پایین، مدیر هنری در آثار نمایشی نیست و ما فقط طراح صحنه و طراح لباس داریم مگر آن که بودجه کار وسیع باشد. انتخاب طراح لباس و طراح صحنه هم به عهده مدیر هنری است و او بعد از خواندن فیلمنامه با مشورت کردن با کارگردان و تهیه‌کننده این کار را انجام خواهد داد.

همفکری در کار

میرفخرایی با اشاره به این که اگر مدیر هنری در کارش دقت و حساسیت لازم را نداشته باشد، مسلما آسیب زیادی به کار وارد خواهد شد، می‌گوید: بنابراین توافق کارگردان و مدیر هنری در کار خیلی اهمیت دارد. همفکری این دو نفر در کار خیلی مهم است. کافی است این تعامل وجود نداشته باشد، آن وقت است که به تشنج در کار منجر می‌شود و این پریشانی نه‌تنها به کار منتقل می‌شود، بلکه به تماشاگر هم سرایت خواهد کرد و زمان تماشای اثر شاهد شلختگی‌هایی در کار می‌شود.

این مدیر هنری اظهار می‌کند: یک مدیر هنری زمانی موفق خواهد بود که بداند متناسب با موضوع، عوامل را انتخاب کرده است و به زیبایی‌شناسی کار نظارت خواهد شد. کافی است دکورهای یک اثر تاریخی با موضوع در تضاد باشد، آن وقت است که حس درست به تماشاگر منتقل نخواهد شد؛ بنابراین مدیر هنری باید همواره ذهنی پویا و خلاق داشته باشد، مرتب تحقیق و اطلاعاتش را به‌روز کند. به عنوان نمونه اگر قرار باشد مدیر هنری یک اثر علمی ـ تخیلی را مدیریت کند باید تحقیقات علمی داشته باشد تا چیزی ارائه نکند که مبنای علمی نداشته باشد. بعد از تحقیقات می‌تواند از خلاقیت خودش استفاده کند؛ بنابراین پشتوانه تحقیقاتی در کار مدیر هنری نقش بسزایی خواهد داشت.

ما پیشقراولیم

وی درباره این که چرا افراد پشت صحنه همیشه گمنام هستند، می‌گوید: به هرحال هر شغلی ویژگی‌های خودش را دارد. ویترین یک کار هم بازیگران هستند، بنابراین عوامل پشت صحنه دیده نمی‌شوند، اما این مساله تاثیری در کارمان نخواهد داشت و سعی می‌کنیم وظیفه‌ای که به ما محول شده را به نحو مطلوب انجام بدهیم. در ضمن عوامل پشت صحنه به عنوان پیشقراولان زودتر از بازیگران یک اثر کارشان را شروع می‌کنند. در واقع از همان زمان پیش‌تولید آغاز خواهد شد.

میرفخرایی تاکید می‌کند: گاهی برای پروژه‌های سینمایی و تلویزیونی یک مدیر هنری کارش را از یک بیابان برهوت و از صفر شروع می‌کند تا دکورها را برای ساخت یک اثر هنری بزرگ آماده کند. طبیعی است در این موارد حضور یک کارگردان حرفه‌ای به دلگرمی کار منجر می‌شود. اگر یک مدیر هنری و دیگر افرادی که زیرمجموعه‌اش قرار می‌گیرند، آدم‌های بی‌حوصله باشند نمی‌توانند از پس شرایط طاقت‌فرسا برآیند. به عنوان مثال ما برای ساخت فیلم رستاخیز باید لحظات طاقت‌فرسای گرم کویر را تحمل می‌کردیم. بنابراین کار راحتی نیست. شاید در یک جمله باید بگوییم همه این زحمات براحتی قابل بیان نیست و در چند جمله نمی‌توان درباره آن حرف زد.

فاطمه عودباشی‌

رادیو و تلویزیون