پژوهش

فارغ‌التحصیلان گرایش‌های مرتبط با علوم ارتباطات می‌توانند پایان‌نامه‌های خود را برای معرفی به گروه رسانه روزنامه جام‌جم ارسال کنند.

رسانه به مثابه دالان

آذر مهاجر - رادیو و تلویزیون

«رابطه میان واقعیت مجازی و واقعیت عینی در درام مستند رادیویی» عنوان پایان‌نامه‌ نوید سالاری‌مقدم است که با راهنمایی محمد اخگری و با هدف شناسایی عوامل موثر بر روایت امر واقعی در درام مستند رادیویی و نیز معرفی درام مستند رادیویی انجام شده و به این نتیجه‌گیری رسیده که رسانه پست مدرن نه پنجره است و نه آینه. رسانه این روزگار، یک کاتالیزور است که پژوهشگر آن را به دالان شبیه می‌داند.

براساس این پژوهش، این دالان امر واقعی را از خود عبور داده و به اَشکالِ خود آغشته‌اش می‌کند، آن را از نو دگرگون و بازساخت کرده و محتوای رسانه‌ای و دلخواه خود را به سوی مخاطب روانه می‌کند.

پژوهشگر معتقد است این محتوای جدید، تناسبی با امر واقعی ندارد. شبیه آن نیست و حتی در گامی پیش‌روتر، نسخه بدل آن هم نیست. واقعیتی دگربافته است که اصالت امر واقعی را به‌واسطه قدرت رسانه‌ای، از آن سلب می‌کند.

پژوهش می‌کوشد روایتی واقعی از امر واقعی که می‌تواند یک رخداد تاریخی باشد یا یک پدیده سیاسی یا هر موضوع دیگری را در قالب درامی که بر ستون‌های اسنادی استوار شده، بریزد. بر اساس این دیدگاه درام مستند مدعی انتقال حقیقت است؛ اما در این میان، روایتِ امر واقعی، چاره‌ای جز عبور از شاهراه رسانه ندارد و همین عبور است که تعریف‌ها و معادلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی امروز را رقم می‌زند.

پژوهش حاضر پس از عبور از مرحله مطالعه کتابخانه‌ای به مصاحبه با کارشناسان در حوزه روایت مستند و درام مستند پرداخته و نیز با این مسأله آغاز شده است که اصلی‌ترین حلقه اتصال رابطه میان واقعیت مجازی و واقعیت عینی در هر محصول رسانه‌ای، عنصر روایت است. راوی و رسانه همان دالانی هستند که حقیقت به ناگزیر از آن عبور می‌کند تا به‌واسطه جایگزینی‌اش با نظام نشانه‌های خود مرجع، به واقعیت رسانه‌ای بدل شود.

مدیریت ادراک؛ ابزار اصلی رسانه‌ها

محمد زند کریمخانی - جام جم

در جهان امروز و در میدان رقابت هزاران رسانه تصویری و صوتی و اینترنتی، رسانه‌هایی موفق‌تر عمل می‌کنند که بتوانند بیشترین مخاطب را جلب کرده و به نوعی مشتری دائمی پیام‌های خود کنند. در این رقابت جهانی استفاده از انواع ابزارها و تکنیک‌های خبری و اطلاع‌رسانی به صورت مستمر از سوی خبرگزاری‌ها و شبکه‌های رادیو تلویزیونی امری عادی و معمول شده است.

رایج‌ترین و مؤثرین این تکنیک‌ها عبارتند از مدیریت ادراک، الگوسازی رفتاری، انتشار پیام‌های فریب و جهانی‌سازی پیام‌‌ها که بهره‌گیری این چهار مولفه می‌تواند پوشش محتوایی یک شبکه را از مرزهای محلی و ملی به پوششی جهانی تبدیل کند. رسانه‌هایی همچون BBC، CNN، FOX، REUTERS، CNBC، AP، AFP و بسیاری دیگر... نمونه‌هایی از این نوع هستند، اما شبکه‌های یاد شده برای کسب موفقیت‌های بیشتر در حوزه رقابت رسانه‌ها، عنصر اخلاق در امر اطلاع‌رسانی را فدای این رقابت پرسود کرده‌اند.

اندیشمندان علم مدیریت، مدیریت ادراک را ترکیبی از برنامه‌ریزی، عملیات امنیتی، پوشش و فریب و عملیات روانی تعریف کرده‌اند. با این تعریف کافی است رسانه بتواند مخاطب خود را از نظر روانی، شناختی و ادراکی شناسایی و مطالعه کند، آن‌گاه مدل ادراکی مخاطب را با توجه به فرهنگ جامعه هدف استخراج، تحلیل و برنامه‌سازی می‌کند. از این پس هر رفتاری را که از مخاطب توقع دارد، مطابق آن پیام‌سازی یا به عبارتی ورودی می‌دهد و منتظر خروجی از پیش تعریف شده می‌نشیند. این نوع رقابت برای اداره‌کنندگان اَبَررسانه‌های بین‌المللی که عمدتا کشورهای صنعتی جهان هستند بسیار موثرتر، کم‌خطرتر و کم‌هزینه‌تر از حضور نظامی در مناطق و جوامع هدف است.

مصطفی میرسلیم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام معتقد است: هر رسانه‌ای برای نیل به اهداف خود در زمینه تأثیرگذاری بر افکار عمومی از ابزارها، محتواها و روش‌هایی استفاده می‌کند. به منظور حفظ آن اثرگذاری و بویژه گسترش آن لازم است از عادی شدن ابزار و محتوا و روش، جلوگیری شود تا رسانه همواره تازگی و جذابیت خود را حفظ کند. مدیریت ادراک مخاطب از مقوله روش است که امروزه از جانب شبکه‌های جهانی نسبت بدان اهتمام می‌شود. البته نباید تأثیر فناوری‌های نوین را در شکل‌دهی این مدیریت ادراک فراموش کرد.

در مسیر مدیریت ادراک عموما برنامه‌سازان شبکه‌های بین‌المللی تمایل دارند که برای حل یا ایجاد مشکلی در جامعه هدف، طوری طراحی پیام کنند که هر چه دقیق‌تر و سریع‌تر بر رفتار مخاطبان موثر واقع شود و الگودهی رفتاری کند. از این‌رو می‌بینیم که برنامه‌سازان رسانه‌های خارجی، سرمایه‌گذاری فکری و مالی هنگفتی برای الگودهی رفتاری آغاز کرده‌اند و البته نباید کتمان کرد که در دستیابی به اهداف خود موفقیت‌هایی هم داشته‌اند.

وزیر ارشاد دولت ششم با اشاره به تکنیک نشر پیام فریب می‌گوید: طبیعت بشر بر اعتماد نهاده شده است مگر خلاف آن اثبات شود. از همین ویژگی فطری برنامه‌سازان رسانه‌ها بهره برده‌اند و معتقدند محتوا و پیام را آن‌قدر با فاصله از حقیقت مطرح کنید که کسی نتواند به خود جرأت دهد در درستی آن شک کند. این شگردی است که در نشر پیام‌های فریب و دروغ مشاهده می‌شود. بویژه اگر این پیام‌های ساخته شده نسبت به کرامت انسانی دارای انحراف باشد.

همچنین امکانات گسترده‌ای که با فناوری‌های اطلاعاتی نوین در دو دهه اخیر حاصل شده موجب شده که در مدت زمان کوتاهی بتوان پیامی را در گستره جهانی منتشر ساخت. به این ترتیب افکار عمومی مردم را در جهت حفظ منافع اداره‌کنندگان رسانه‌های بین‌المللی آماده پذیرش پیام یا فراتر از آن عملیات خاصی می‌کند و حتی وادار به واکنش ویژه‌ای می‌کند. لذا شبکه‌های خبری بین‌المللی بهترین وسیله برای مدیریت ادراک و نشر پیام‌های فریب در سطح جهانی است.