پنجم شهریور و ماجرای دروغ دیده شدن 2 ماه در‌آسمان

به نظر می رسد در دنیای پر جنب و جوش گردش اطلاعات آنقدر کم حافظه شده ایم که قرار نیست روزی برسد که فکر کنیم این شایعه ای که بیش از یک دهه است هر سال می شنویم، با این که نه حتی یک بار در این سال ها رخ داده و نه حتی از نظر علمی امکان دارد رخ بدهد، چرا هر سال به محض دریافت پیام هایش، پیش از فکر کردن در شبکه اجتماعی خود بازنشر می کنیم یا در نرم افزارهای پیام رسان برای دوستانمان می فرستیم؟

گویی باید نتیجه گیری کنیم موضوعی وجود دارد به نام اصل بقای شایعه دیده شدن دو ماه در پنجم شهریور! به این ترتیب که خود شایعه تغییری نمی کند؛ اما سال به سال و بر حسب مد بودن یک شبکه اجتماعی یا ابزار پیام رسان با این الگو در بین مردم بستر انتشارش تغییر پیدا کرده است: از ایمیل به پیامک به فیسبوک به اینستاگرام به وایبر و حالا امسال در تلگرام!

این که چرا این قدر ما به شایعات علاقه مندیم و بدون فکر کردن به خبرهایی که در شبکه اجتماعی دست به دست می شود همه را جدی می گیریم و برای هم ارسال می کنیم، یا اصلا هیچ خبری را جدی نمی گیریم و فقط محض شوخی برای هم می فرستیم، موضوعی است که به تحلیلی جامعه شناسانه نیاز دارد. اینجا می خواهیم ببینیم چرا بزرگ دیده شدن مریخ به اندازه ماه در یک شب و در نتیجه دیده شدن دو ماه در آسمان اصولا ممکن نیست؟

قطر کره مریخ 6780 کیلومتر است و قطر ماه 3476 کیلومتر. ماه در نزدیک ترین فاصله از زمین حدود 355 هزار کیلومتر و مریخ در نزدیک ترین فاصله از زمین حدود 55 میلیون کیلومتر فاصله دارد. لطفا دوباره این اعداد را بخوانید؛ 355 هزار کجا و 55 میلیون کجا؟! آن هم در شرایطی که قطر مریخ فقط دو برابر قطر ماه است. بنابراین به هیچ وجه امکان ندارد چنین چیزی رخ دهد.

لابد می پرسید پس این شایعه از کجا آمده و تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها! اصل واقعه و شروع این داستان به سال 82 بر می گردد. در آن سال مریخ در نزدیک ترین فاصله خود با زمین به مقدار 55 میلیون و 785 هزار و شش کیلومتر از زمین قرار گرفت و پشت تلسکوپ به مقدار بسیار جزئی بزرگ تر از سایر مواقع دیده می شد. البته مریخ تقریبا هر دو سال به نزدیک ترین فاصله از زمین می رسد، اما ممکن است یک سال در فاصله 56 میلیون کیلومتری باشد، سال بعد در فاصله 60 میلیون کیلومتری یا حتی بیشتر وسال های بعد در فاصله 70 میلیون کیلومتری. بنابراین قرار گرفتن مریخ در نزدیک ترین فاصله از زمین به خودی خود رویداد عجیبی نیست. سال 82 مریخ به اندازه چند هزار کیلومتر نسبت به سال های مشابه قبلی اش به زمین نزدیک تر بود.

آن زمان منجم ها و مروجان علم از این فرصت خبری استفاده کردند و برای تشویق مردم به رصد مریخ در نزدیک ترین فاصله تاریخی اش با زمین در 60 هزار سال گذشته از پشت تلسکوپ در اطلاعیه هایشان اعلام کردند که: پنجم شهریور امسال مریخ به قدری به زمین نزدیک شده است که قرصش از پشت تلسکوپ به بزرگی یکی از «گودال های سطح ماه» دیده می شود. به این ترتیب مریخ حسابی خبرساز و عکس هایش در اینترنت منتشر شد. اما مریخ در سال های بعد دیگر به آن فاصله نرسید و تا به امروز کمی کوچک تر در تلسکوپ دیده می شود؛ یعنی کمی کوچک تر از یکی از گودال های ماه. اما اتفاقی که افتاد این بود که شایعه پراکنان و مشتاقان جلب توجه هر سال از فرصت استفاده کردند و با تحریف اصل جمله خبری سال 82 نوشتند: «پنجم شهریور امسال مریخ به قدری به زمین نزدیک می شود که به بزرگی ماه در آسمان دیده می شود.» بعلاوه آمدند و به آن پر و بال هم دادند: مریخ آنچنان پرنور دیده می شود که گویی دو ماه در آسمان طلوع کرده است. این اتفاق هر 1200 سال یکبار رخ می دهد... این لحظه را با دوستان خود شریک شوید، زیرا دیگر زنده نخواهید بود تا تکرار آن را ببینید...!

شایعه پراکنان و شیفتگان شبه علم بیکار نخواهند نشست و شبکه های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی روزبه روز بیشتر گسترش خواهند یافت. در این شرایط بهتر است زودباوری را کنار بگذاریم و پیش از ارسال هر شایعه ای برای دوستان خود به درست یا نادرست بودنش فکر کنیم.