رآکتور اراک و قلبی که قرار نیست از کار بایستد

یکی از مراکزی که از ابتدا 1+5 حساسیت زیادی روی آن داشت، آب سنگین اراک بود. مرکزی که طرف غربی مدعی بود، به دلیل ساختار آب سنگین و تولید پلوتونیم در پسماند سوخت حاصل از آن، باید به‌کلی تعطیل شود، اما در میانه بحث‌ها، آنها ناچار فعالیت آب سنگین اراک را البته با شروطی پذیرفتند.

پیش‌بینی بازطراحی رآکتور اراک براساس برجام

چنانکه در متن برجام آمده، «ایران به بازطراحی و بازساخت یک رآکتور تحقیقاتی آب سنگین مدرنیزه شده در اراک بر اساس طراحی اولیه مورد توافق و در قالب یک همکاری بین‌‌المللی که طراحی نهایی آن را نیز تصدیق خواهد کرد، مبادرت خواهد کرد. این رآکتور با استفاده از سوخت غنی‌شده تا 3.67 درصد فعالیت خواهد کرد.

این رآکتور تحقیقات هسته‌ای صلح‌آمیز و تولید رادیوایزوتوپ برای مقاصد پزشکی و صنعتی را پشتیبانی خواهد کرد. رآکتور بازطراحی و بازسازی شده اراک، پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی تولید نخواهد کرد.

تمامی فعالیت‌ها برای بازطراحی و ساخت مجتمع‌های سوخت برای رآکتور بازطراحی شده بجز برای نخستین بارگذاری سوخت در ایران انجام خواهد گرفت. همه سوخت مصرف شده در اراک برای دوره عمر رآکتور به خارج از ایران منتقل خواهد شد.»

با این حال پس از جمع بندی مذاکرات هسته‌ای وین، وزیر امورخارجه آمریکا در نطقی که به‌نظر می‌رسید بیشتر جنبه داخلی داشت، مدعی شد قلب رآکتور اراک با سیمان پُر می‌شود.

اظهارنظری که با واکنش‌هایی انتقادی در داخل کشورمان روبه‌رو شد البته علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به دفاع از توافق و توضیح ماجرای تغییر قلب رآکتور اراک پرداخت و گفت: «آقای کری در کنگره گفته، وقتی ما وسایل یا مخزن رآکتور اراک را در می‌آوریم، آنجا را پر از سیمان می‌کنیم. این‌که ... شدنی نیست اصل قلب رآکتور آنجاست، تمام ساختمان و گنبد رآکتور آنجاست. این چاله را که مخزن را از آن خارج کرده‌ایم، سیمان نمی‌گذاریم، بلکه داخل این مخزن را (که میله‌های سوخت در آن قرار داده می‌شود) می‌گویند با سیمان پر کنیم که دیگر قابل استفاده نباشد.»

کارخانه‌ای: نیازی به بازطراحی قلب رآکتور نبود

با وجود همه این توضیحات، هنوز ابهاماتی درباره موضوع بازطراحی قلب رآکتور اراک وجود دارد. این ابهامات چنان است که محمدحسن آصفری نماینده اراک و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با «جام‌جم» هر اظهارنظری در این باره را منوط به بررسی‌های بیشتر می‌داند.

با این وجود ابراهیم کارخانه‌ای رئیس کمیته هسته‌ای مجلس با تشریح جزئیاتی از آنچه براساس برجام قرار است برای قلب رآکتور اراک رخ دهد، به خبرنگار ما می‌گوید: «هر رآکتور از چندین جزء تشکیل شده که مهم‌ترین آن، مخزنی است که لوله‌های سوخت هسته‌ای در داخل آن قرار می‌گیرد و براساس برجام پس از این‌که مخزن فعلی راکتور اراک خارج شد این لوله‌ها باید با بُتن پُر شود تا امکان استفاده دوباره از آن مخزن وجود نداشته باشد».

او با اشاره به این‌که بازگشت دوباره قلب رآکتور اراک در صورت نقض توافق از سوی طرف مقابل 2، 3 سال طول خواهد کشید، می‌گوید: «بحث طرف مقابل این است که پسماند سوخت در آب سنگین، پلوتونیوم تولید می‌کند و این پلوتونیوم در تولید بمب هسته‌ای کاربرد دارد. این درحالی است که ایران در پی تولید سلاح هسته‌ای نیست، بنابراین ما آمادگی هرگونه شفاف‌سازی در قبال تعویض سوخت، نگهداری از آن و معدوم‌سازی زیرنظر آژانس را داشته و اصولا با توجه به بازرسی‌ها و نصب دوربین‌های آژانس، امکان استفاده غیرصلح‌آمیز از این پلوتونیوم وجود نداشت».

وی ادامه می‌دهد: «بنابراین این اوج سخت‌گیری و بی‌اعتمادی است که از ایران خواسته شده برای عدم امکان استفاده از پلوتونیوم، قلب رآکتور اراک را بازطراحی کند.»

استفاده از رآکتور اراک برای تولید رادیوایزوتوپ

با این وجود منصور حقیقت‌پور عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از زاویه‌ای دیگر به بازطراحی رآکتور اراک براساس برجام اشاره کرده و یادآور می‌شود: «رآکتوری که در حال حاضر وجود دارد، در پسماند هفت کیلوگرم پلوتونیوم تولید می‌کند که برای استفاده در تسلیحات هسته‌ای کاربرد دارد بنابراین چون ما به‌دنبال بمب نیستیم، دانشمندان جوان ایرانی رآکتور را به‌گونه‌ای بازطراحی کردند که حداکثر یک کیلوگرم پلوتونیوم تولید کند که 1+5 هم با این بازطراحی موافقت کرده است».

او با تاکید براین‌که رآکتور جدید پیشرفته‌تر است، خاطرنشان می‌کند: «برای بازطراحی قلب رآکتور راه‌های مختلفی وجود داشت. یک راه این بود که قلب رآکتور بیرون از کشور برود که مورد پذیرش دیپلمات‌های ایرانی واقع نشد. راه دیگر، بُرش خوردن آن بود که آن را هم نپذیرفتیم و در نهایت قرار شد در لوله‌های آن سیمان ریخته شود تا امکان استفاده دوباره نداشته باشد اما به‌عنوان یک سند علمی در داخل کشورمان بماند».

وی با بیان این‌که روند بازطراحی قلب رآکتور اراک با هزینه 1+5 صورت می‌گیرد، بیان می‌کند: «از آنجا که ما به‌دنبال ساخت بمب هسته‌ای نیستیم و از ابتدا می‌خواستیم از سوخت هسته‌ای برای تولید دارو و رادیوایزوتوپ‌ها استفاده کنیم، بنابراین نیازی به بازگشت در طراحی جدید صورت گرفته نخواهیم داشت».