پیام‌رسان‌ها روی مرز فیلتر

پاکت‌‌نامه‌ سفید در یک قاب دایره‌ای آبی‌رنگ، خیلی زود میان کاربران ایرانی جا باز کرد؛ تلگرام دست‌کم طی یک ماه گذشته، میزبان جمعیت بزرگی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران شده است. تقریبا تمام کسانی که صاحب نام کاربری و گروهی در شبکه اجتماعی محبوب «وایبر» بودند در همین برهه زمانی با توجه به اختلالات شدید پیش آمده در این شبکه به کوچی اجباری ناچار شدند و پیام‌، عکس، ویدئو و فایل‌هایشان را این ‌بار درون پاکت‌ نامه‌های سفید تلگرام برای هم پست می‌کنند.

بنا بر آماری غیررسمی، در همین مقطع زمانی کوتاه نزدیک به پنج میلیون ایرانی کاربر تلگرام شده‌اند. سرعت آپلود پیام‌ها در کسری از ثانیه، آن‌قدر مخاطبان این شبکه پیام‌رسان را به وجد آورد که آنها را یکی‌یکی از دیگر شبکه‌های پیام‌رسان بویژه وایبر به سرزمین جدید تبعید ‌کرد. تلگرام که دست‌کم از یک سال و نیم پیش سرویس‌دهی می‌کند، نام پرآوازه‌ای نداشته، اما طی هفته‌های اخیر خیلی زود در میان کاربران سخت‌پسند ایرانی جا باز کرده و با استقبال خیره‌کننده آنها روبه‌رو شده است، اما در همین گیرودار، حتی ارسال و دریافت پیام‌ها در تلگرام هم با اختلال روبه‌رو و عاملی شد به دامن زدن شایعاتی مبنی بر مسدود شدن این شبکه. موضوع فیلترینگ تلگرام آن قدر بالا گرفت که محمود واعظی را وادار به واکنشی قاطعانه کرد تا به تمام شایعات پایان دهد.

سیاست وزارت ارتباطات

وزیر ارتباطات چندی پیش درخصوص فیلترینگ تلگرام توضیح داد: «متاسفانه در شبکه‌های اجتماعی، شایعاتی درباره محدودیت یا فیلتر شدن شبکه اجتماعی تلگرام توسط وزارت ارتباطات منعکس شده است. این مطالب فقط شایعه بوده و به هیچ‌ وجه واقعیت ندارد. بنده و همکارانم در وزارت ارتباطات، هیچ برنامه‌ای برای محدودسازی شبکه‌های اجتماعی نداریم و به کاربرد این شبکه‌ها در زندگی روزمره واقفیم و طی این مدت همواره پیگیر تداوم فعالیت شبکه‌های اجتماعی نیز بوده‌ایم. در ضمن از کاربران عزیز تقاضا دارم تا حصول اطمینان نسبت به یک خبر از انتشار و ارسال آن در شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی خودداری کنند تا این‌گونه شایعات، کمتر فضای نشر در جامعه داشته باشند.»

واعظی پیشتر نیز موضع شفافی در قبال فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی از خود نشان داده بود. او درخصوص وجود برخی استیکرهای غیراخلاقی تلگرام گفته بود: «سیاست ما برخورد با عواملی است که مسائل امنیتی کشور را نشانه گرفته باشد. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، نظارت کاملی بر تمام شبکه‌های اجتماعی دارد و علاوه بر این سازمان، دستگاه‌های مرتبط دیگر نیز محتویات این شبکه‌ها را از نظر امنیتی رصد می‌کنند، اما شبکه‌های اجتماعی‌ای که سالم‌ هستند و طبق مقررات کشور عمل می‌کنند، محدودیت فعالیت نخواهند داشت.»

اما بتازگی معاون وزیر ارتباطات از مکاتبه‌ای رسمی با مدیران تلگرام برای حل مشکلات ترافیکی این شبکه در ایران خبر داده است. محمود خسروی در این خصوص گفته است: «نامه‌ای رسمی به تلگرام زدیم و در آن گفته‌ایم شبکه شما در ایران مشکل دارد، بیایید بنشینیم مشکلات را حل کنیم.»

مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت از تصمیم ایران برای حل مشکل تلگرام چه به واسطه ایجاد شبکه ارائه محتوا (CDN) و چه از طریق دیگر خبر داده است.

شبکه ارائه محتوا، مجموعه‌ای از شبکه‌های سروری است که کاربران مناطق متفاوت می‌توانند با استفاده از آن، اطلاعات را دانلود کنند. این نقاط اتصال در دنیا پخش هستند و هر چه متقاضی یا بازدیدکننده از نظر جغرافیایی به این شبکه نزدیک‌تر باشد، پاسخ سریع‌تری دریافت کرده و مدت زمان دانلود شدن منبع نیز به علت کاهش تاخیر کمتر می‌شود.

زمانی‌که خواستیم از موضع شورای عالی فضای مجازی نسبت به کاربرد شبکه‌های پیام‌رسان در ایران آگاه شویم، محمدحسن انتظاری، دبیر این شورا به گفتن این جمله اکتفا کرد: «سیاست‌هایی که باید در قبال پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی اتخاذ شود، توسط کارگروه فرهنگی ـ اجتماعی شورای عالی فضای مجازی تهیه شده که بزودی منتشر می‌شود.»

در میان کاربران

سمیرا، یکی از کاربران پر و پا قرص تلگرام است. او سرعت بسیار بالای این پیام‌رسان را به هیچ‌وجه قابل قیاس با دیگر شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، وایبر و لاین نمی‌داند و معتقد است در این شبکه پیام‌رسان همه‌چیز شفاف است. او سرعت بالا، کاربرپسند بودن و دریافت نکردن پیام‌های تبلیغاتی را جزو ویژگی‌های مثبت تلگرام می‌داند. سمیرا تقریبا هر روز عکس‌های خصوصی و حتی فایل‌های بسیار مهم کاری خود را در این نرم‌افزار آپلود می‌کند و نگرانی بابت دریافت نکردن فایل‌های پرحجم ندارد.

بهنام اما برخلاف سمیرا، کاربر محتاط تلگرام است. به گفته خودش، در تلگرام نه عکس و مطلب خصوصی می‌گذارد و نه حتی مستندات و فایل‌های کاری‌اش را ارسال می‌کند. استفاده او از این شبکه فقط تفریحی است و آگاهی نداشتن از این ‌که با اطلاعاتش چه می‌کنند، او را از سوءاستفاده‌های احتمالی در آینده می‌ترساند.

اما سحر، به رغم آن‌ که تلگرام را دوست دارد، از شلوغ شدن بیش از اندازه و ساختن گروه‌های متعدد در این شبکه گلایه می‌کند. او می‌گوید دیگر پیامک‌هایش را از طریق همین شبکه‌های پیام‌رسان به دوستان و اقوامش در نقاط مختلف ایران و حتی خارج از کشور می‌فرستد و این موضوع باعث صرفه‌جویی زیادی در هزینه‌هایش شده است.

برخی دیگر از کاربران نیز به وجود آمدن جریان آزاد اطلاعات را ویژگی مهمی برای این شبکه‌های پیام‌رسان قلمداد می‌کنند.

در این میان، واکنش یکی از مسئولان دولتی نیز در استفاده از تلگرام و دیگر پیام‌رسان‌ها جالب است. علی‌اصغر انصاری، معاون توسعه و مدیریت شبکه ملی اطلاعات در گفت و گو با خبرنگار کلیک می‌گوید: «از آنجا که از ماهیت شبکه‌های پیام‌رسان خبر ندارم، به هیچ‌وجه از این شبکه‌ها استفاده نمی‌کنم.»

اطلاعات با ارزش

گفته می‌شود دو برادر روس، نرم‌افزار تلگرام را نوشته‌اند و شبکه آن در آلمان پشتیبانی می‌شود. بنا به ادعای تلگرام، این شبکه روزانه بالغ بر یک میلیارد پیام را در نقاط مختلف جهان جابه‌جا می‌کند. شبکه‌ای که برخی کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات، نرم‌افزارش را منحصر به فرد قلمداد کرده و قابلیت اجرای آن را روی پلتفرم‌های مختلف از جمله ویندوز، اندروید، وب و iOS ویژگی باارزشی می‌دانند.

محمد سخایی، کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات، پیاده‌سازی چنین شبکه‌ای را صرف‌نظر از تهیه نرم‌افزار، به لحاظ زیرساختی و وجود سرورهای مورد نیاز برای پشتیبانی اینترنت، برق‌رسانی و بک‌آپ‌گیری دست‌کم بالغ بر 150 میلیارد تومان برآورد می‌کند. شبکه‌ای که به قول او هنگ نمی‌کند، کرش نمی‌شود و همواره روی خط است.

سخایی، سرویس‌دهی 24 ساعته، رایگان و بی‌وقفه تلگرام را خدمتی می‌داند که قطعا پشتیبانان خود را بی‌سود و بهره نمی‌گذارد. او معتقد است: «رمزنگاری یکی از چند فناوری استراتژیک دنیا محسوب می‌شود؛ نظیر انرژی هسته‌ای یا دستیابی به علوم فضایی.»

به گفته وی، دلیل استراتژیک بودن این فناوری اطلاعاتی است که رمزگذاری می‌شوند؛ اطلاعاتی که ارزش‌شان در تجمیع و تحلیل داده‌هاست.

این کارشناس فناوری اطلاعات به Big Data به عنوان دانش امروز اشاره دارد و می‌گوید: «افراد به واسطه بیگ‌دیتا می‌دانند چطور از حجم انبوه اطلاعات به دست آمده استفاده کنند و شرح وضعیت گذشته و حال کاربران را به دست بیاورند؛ همان کاری که در دیتاماینینگ (تحلیل محتوا) صورت می‌گیرد.»

پیام‌رسان‌های مهجور

برخلاف شبکه‌های پیام‌رسانی نظیر وایبر، لاین، واتس‌اپ و تلگرام، پیام‌رسان‌های داخلی نه‌تنها شهرتی ندارند، بلکه نام بیشترشان به گوش کاربران ایرانی بیگانه است. وقتی از کاربران می‌پرسیم چرا از پیام‌رسان‌های داخلی استفاده نمی‌کنند، بیشتر آنها با نگاهی متعجبانه می‌پرسند: «مگر داریم؟!»

ساینا و بیسفون، نام دو پیام‌رسان مهجور وطنی است که هر دو با وجود گرافیک نسبتا خوب، خریداری ندارند. بد بودن زیرساخت مورد استفاده در این پیام‌رسان‌ها، کند بودن، هنگ کردن‌های متوالی و غیرکاربردی بودن بسیاری از آیتم‌های آنها، جزو مواردی است که کاربران انگشت‌شمارش را از کار کردن با آنها فراری می‌دهد.

پیاده‌سازی این شبکه‌های پیام‌رسان داخلی را می‌توان جزو سیاست‌های پدافند غیرعامل در ایران محسوب کرد؛‌ حرکتی هر چند کوچک در مسیر حفاظت و حراست از اطلاعات کاربران در داخل کشور. سیاستی که با توجه به غریب و بی‌کاربرد بودن آنها از طرف کاربران ایرانی، شکست‌خورده قلمداد می‌شود.

فاطمه عبدالعلی‌پور