مدیریت آب، کلید حل بحران

بیش از 90 درصد آب مصرفی ما به بخش کشاورزی مربوط است. برای توسعه‌ بخش کشاورزی در یک مقطع زمانی اقدام به تامین آب بیشتری شده که این امر با احداث سدهای زیادی انجام شده و این در موارد زیادی بدون توجه به نیاز آبی زیست‌محیطی منطقه صورت گرفته است. با توجه به این‌که حداقل نیاز آبی زیست‌محیطی باعث پایداری منطقه از نظر زیست‌محیطی می‌شود، بدیهی است توجه نداشتن به این نیاز باعث بروز برخی مشکلات زیست‌محیطی از جمله کاهش حجم آب یا خشک‌شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی در مناطق کم آب شده است. کاهش منابع آب زیرزمینی و کم شدن حجم آب رودهای جاری و خشک شدن تالاب‌های جنوب غربی کشور از اثرات استفاده نادرست از منابع آبی است. موضوع مهمی که می‌توان به کمک آن از شدت گرفتن عوامل تاثیرگذار بر کم شدن منابع آبی جلوگیری کرد، مدیریت صحیح مصرف و برنامه‌ریزی‌های تدریجی و بلندمدت است که طی چند سال نه‌تنها از وخامت اوضاع می‌کاهد بلکه به بهبود شرایط نیز کمک می‌کند.

بحران آب با پیامدهای زیست‌محیطی متعددی همراه بوده است که از مهم‌ترین این پیامدها می‌توان به پدیده گرد و غبار اشاره کرد. بی‌شک برای فرار از پدیده‌های زیست‌محیطی مانند پدیده گرد و غبار هیچ راهکاری وجود ندارد. ما انسان‌ها در مقابل طبیعت بسیار ناتوان هستیم. به عبارت دیگر نمی‌توان سیستمی را طراحی کرد که بتواند به روشی این گرد و غبار را جذب کند یا مانع از آن شود. در هیچ کشوری از چنین سیستم‌هایی به عنوان یک طرح علمی موفق استفاده نمی‌شود. تنها راه ممکن برای مقابله با پیامدهای ناشی از بحران آب یا کم آبی پیشگیری است و هیچ راه درمانی برای آن وجود ندارد. این راهکارهایی که با هدف پیشگیری مطرح می‌شود نیز در کوتاه‌مدت به نتیجه نمی‌رسد. باید این برنامه‌ها را در قالب طرح‌های بلندمدت مورد توجه قرار داد تا بتدریج به جای این که وضع کنونی پیامدهای بیشتری را به همراه داشته باشد، به جایی برسیم که این پیامدها به نصف کاهش پیدا کند.

بسیاری از دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که این پیامدها ناشی از تغییرات اقلیم است. تغییرات اقلیم موجب شده است فشار بیشتری را بر نقاط بحرانی شاهد باشیم. برای مثال اگر دوره‌های خشکسالی را تجربه کرده باشیم، این دوره‌های خشکسالی شدید تر می‌شود و گاهی حتی در بعضی مناطق بارندگی‌های سیل‌آسا تشدید می‌شود. در حقیقت تغییرات اقلیم به ایجاد اختلال در نظم طبیعت منجر می‌شود. بسیاری از پیامدهای زیست‌محیطی نظیر بحران آب ناشی از همین تغییرات اقلیمی است.

البته باید توجه داشت که برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و کاهش آب‌های سطحی نیز در کنار تغییرات اقلیمی نقش بسیار مهمی در مواجه‌شدن با چنین بحران‌هایی داشته است. در حقیقت عوامل انسانی در ایجاد این شرایط نقش پررنگی داشته است. ما باید بتوانیم در سطح منطقه‌ای یا در سطح کشور منابع آب را به گونه‌ای مدیریت کنیم که مانع از بیابان زایی شویم و بتوانیم در مناطقی که امکان آن وجود دارد پوشش گیاهی را توسعه دهیم. تقریبا راه دیگری وجود ندارد. هر مسیر دیگری ممکن است در بهترین حالت با اثرات کوتاه‌مدت همراه باشد، اما نمی‌تواند ما را به موفقیت برساند.

دکتر محمد ارحامی ‌/‌ مدیر گروه مهندسی آب و محیط زیست دانشکده عمران دانشگاه صنعتی شریف