کشف یک اسکلت 7000 ساله دیگر در قلب تهران

اما دختری دانشجو که از آن اطراف رد می‌شد، کنجکاو می‌شود و نگاهی به گودال‌های حفاری‌شده می‌اندازد. بیشتر در قصه‌ها اتفاق می‌افتد، اما آن دختر که اتفاقا دانشجوی باستان‌شناسی است، قطعات سفال را لابه‌لای خاک تشخیص می‌دهد. هیجان‌زده می‌شود و به هر کسی که می‌شناسد زنگ می‌زند از استادش گرفته تا خبرنگاران و میراث فرهنگی، همه را خبر می‌کند.

با بازدید کارشناسان میراث فرهنگی و همکاری شرکت آب و فاضلاب تهران و پیمانکارش، کار تعطیل می‌شود و پس از چندی کاوش‌های باستان‌شناسی به سرپرستی اسماعیل اسماعیلی جلودار آغاز می‌شود. طولی نمی‌کشد که این کاوش‌ به کشفی عجیب منجر می‌شود: «اسکلتی هفت‌هزار ساله در دل تهران». خبر مثل بمب در میان رسانه‌ها صدا می‌کند. برخی از کارشناسان آن را شبه‌برانگیز می‌دانند. برخی دیگر کشف چنین اثری را به فاصله چند کیلومتر از محوطه چشمه‌علی شهرری کم‌اهمیت می‌شمرند. اما اسماعیلی روز گذشته خبر از کشف دومین اسکلت در آن محوطه داد تا موضوع کشف آثار باستانی و اسکلتی هفت‌هزارساله در تهران وارد مرحله جدیدی شود، مرحله‌ای که دیگر نمی‌توان از آن به عنوان یک فرضیه یاد کرد.

به گفته اسماعیلی جلودار، در ادامه کاوش‌های این محوطه در کنار اسکلت هفت هزار ساله قبلی، بقایای دومین اسکلت انسانی که احتمالا مربوط به همان بازه زمانی است، کشف شد. این باستان‌شناس همچنین از کشف ابزارآلات سنگی شامل سنگ ساب، مشته و تراشه همراه بقایایی از کف و سازه‌های حرارتی در کنار آن تدفین انسان دوم خبر می‌دهد و به جام‌جم می‌گوید: «با کشف آن آثار شواهد بیشتری از استقرار یک اجتماع انسانی در این منطقه در هزاره پنجم پیش از میلاد در اختیار ما قرار می‌گیرد. این آثار تائیدی بر وجود محوطه‌ای باستانی مدفون در نزدیکی چهارراه مولوی تهران است.»

البته این اسکلت همچون اسکلت قبلی کامل نیست و به گفته او بقایایی از اسکلت انسان است. اسکلت نخست به‌شکل کامل تدفین شده بود و در کنار آن ظرف آیینی که در آن زمان همراه جسد دفن می‌شده، به‌دست آمده بود.

با این همه، آن‌گونه که سرپرست کاوش‌های منطقه جنوب بازار تهران بیان می‌کند دستاوردهای دور جدید کاوش، در کنار مواد پیش از تاریخی، مواد فرهنگی دوران اسلامی (صفوی ـ قاجار) است. او دراین باره می‌افزاید: در این دوره از کاوش راهروی انتقال آب قنات مربوط به دوران اسلامی در عمق 6.5 متری از سطح خیابان کشف شد.

براساس تصمیم پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، میراث فرهنگی استان تهران و تصویب پژوهشکده باستان‌شناسی و با هدف به دست آوردن آگاهی‌های بیشتر و ایجاد سایت موزه در محل کاوش، این بررسی‌ها همچنان ادامه دارد. اسماعیلی با اشاره به این‌که با همکاری شرکت فاضلاب تهران، بخشی از اعتبارات مالی توسط شرکت یادشده تامین شده است، عنوان می‌کند: در حال رایزنی در ارتباط با تامین بقیه اعتبار و شیوه ادامه کار و رفع موانع اجرایی هستیم.» قرار است این مکان با همکاری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان زیباسازی شهرداری به یک سایت موزه تبدیل شود.

پیشتر برخی کارشناسان از تعجیل در نتیجه‌گیری درباره وجود استقرار یک اجتماع در این منطقه با کشف فقط یک نمونه از تدفین هشدار داده بودند و از اعلام سابقه‌ای هفت‌هزار ساله برای تهران انتقاد کردند. اما مهدی رهبر، از باستان‌شناسان پیشکسوت با رد هرگونه اظهار نظر در باب تک افتاده بودن اسکلت و تعجیل در تعیین هویت و جایگاه اجتماعی او خاطر نشان کرده بود که تا پیش از تکمیل پژوهش‌های علمی هنوز برای نتیجه‌گیری‌هایی از این دست خیلی زود است. البته او با اشاره به ظرف قرمز منقوشی که بالای سر اسکلت پیدا شده، گفت: می‌توان بدون تردید اعلام کرد که این ظرف متعلق به سنت سفالگری رایج در تپه چشمه علی بوده است.

همچنین میرعابدین کابلی از دیگر باستان‌شناسان پیشکسوت کشور در این باره گفته است: سازه حرارت دیده در بالای محل دفن اسکلت نشان از آن دارد که این منطقه به طور یقین سکونتگاهی بوده که در آنجا زندگی جریان داشته و پخت و پز انجام می‌شده است.

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر