آنچه گذشت...

امروز و در این گزارش پای صحبت تعدادی از اهالی فرهنگ و هنر نشسته‌ایم تا آنها برای ما قصه سال 93 را تعریف کنند؛ با همه خوبی‌ها، زیبایی‌ها و البته تلخی‌هایش.

سال خوب اکران

حبیب اسماعیلی، بازیگر شناخته شده ایران در سال‌های 60 و 70 که با آثاری چون «محموله»، «تبعیدی‌ها» و «دزدان مادربزرگ» به یاد آورده می‌شود، سال 93 را به لحاظ اکران و استقبال مردم، سال خوبی برای سینمای ایران دانست و گفت: سینمای ایران سال 93 را با فروش خیلی خوب و امیدوارکننده‌ شروع کرد؛ موضوعی که با مشخص شدن فهرست فیلم‌های اکران نوروزی همچون «معراجی‌ها»، «چ» و «طبقه حساس» قابل پیش‌بینی هم بود.

مدیرعامل موسسه رسانه فیلمسازان موعود که یکی از قدرتمندترین پخش‌کننده فیلم‌های سینمای ایران هم محسوب می‌شود، در همین ارتباط افزود: همیشه اعتقادم این است که فیلم خوب در هر شرایطی مورد استقبال قرار می‌گیرد، کما این که در همین امسال هم فیلم‌هایی بودند که حتی در زمان‌های نامناسب اکران هم به فروش خوبی دست پیدا کردند. به عنوان مثال، فیلم‌هایی مثل «ساکن طبقه وسط»، «ملبورن» و «مجرد چهل ساله» که از سوی دفتر خودمان در فصل‌های پاییز و زمستان اکران شد هم با فروش‌های خیلی خوب روبه‌رو شدند و حتی این دو فیلم آخر به باشگاه میلیاردی‌های سینمای ایران هم راه یافتند.

این تهیه‌کننده سینما ادامه داد: ما همیشه برخی زمان‌ها را به عنوان فصول مرده اکران حساب می‌کردیم، اما استقبال بالا و فروش خوب فیلم‌ها در سال 93 این مورد را نقض کرد. فروش خوب «زندگی جای دیگری است» در اکران دوم عید و موفقیت «رد کارپت» در ماه رمضان مثال‌های خوبی در تائید این مطلب است.

اسماعیلی در پایان گفت: اگر سرگروه‌های سینمایی طوری برنامه‌ریزی کنند که در هر فصل و دوره اکران، دست‌کم یکی دو فیلم خیلی خوب و پرمخاطب داشته باشیم، مردم به سوی سینما جذب خواهند شد. ضمن این‌که حضور پردیس‌های جدید سینمایی هم نقش موثری در افزایش مخاطبان سینما دارد. یکی از مهم‌ترین مشکلات ما در سینمای ایران نبود سینماهای کافی است؛ موردی که باعث فیلم‌سوزی و خوب دیده نشدن بسیاری از آثار می‌شود. کاش بودجه ساخت این همه فیلمِ به اصطلاح فاخر و برگزاری این همه جشنواره، خرج ساخت سالن‌های سینما شود.

تلخ و شیرین صحنه نمایش

شهرام کرمی، کارگردان تئاتر درباره وضعیت این هنر در سال 93 گفت: امسال، هم شاهد اتفاقات خوشایند بودیم و هم اتفاقات تلخ. ترجیح می‌دهم ابتدا به بیان اتفاقات خوشایند بپردازم، چرا که به نظرم این اتفاقات می‌تواند نوید آینده خوبی را برای تئاتر کشور داشته باشد.

او اظهار کرد: مهم‌ترین اتفاق خوشایند امسال اقبال بسیار خوب مخاطبان به هنر تئاتر بود. میزان مخاطبانی که امسال به تماشای تئاترها در سالن‌های مختلف نشسته‌اند نسبت به تمام سال‌های پس از پیروزی انقلاب پیشرفت چشمگیری داشته و می‌توانم بگویم پس از پیروزی انقلاب هیچ وقت با چنین آماری مواجه نبوده‌ایم.

مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی ـ هنری شهرداری تهران ادامه داد: تداوم ساخت سالن‌های خصوصی تئاتر و رونق این سالن‌ها از دیگر اتفاقات خوب امسال بود. هر چند این سالن‌ها معایبی هم داشته و با توجه به شرایطی که دارند بیشتر به درآمد فکر می‌کنند، اما رونق این سالن‌ها و روی صحنه رفتن اجراهای متفاوت اتفاق خوشایندی نیست.

کارگردان نمایش «مدریک» درباره اتفاقات ناخوشایند و تلخ تئاتر هم گفت: بزرگ‌ترین مشکل تئاتر در سال 93 کمبود بودجه بود. این کمبود بودجه آسیب جدی برای تئاتر کشور بود و احساس ناامنی برای خانواده تئاتر ایجاد کرد. پشتوانه دولتی همه جا ضامن فعالیت تئاتر بوده و از این هنر به‌عنوان هنری روشنگر و اندیشه محور از سوی دولت‌ها حمایت می‌شود.

او ادامه داد: بودجه حداقلی تئاتر امسال مشکلاتی را برای این هنر ایجاد کرد که نتایج نامبارک آن طی سال‌های آینده نمود خواهد داشت. البته مشکلات این عرصه امسال محدود به معضلات مالی نبود و مشکلات مهمی چون بی‌برنامگی هم معضلاتی ایجاد کرد، چراکه مدیریت تئاتر در این سال بی‌برنامه و نابسامان بود.

کرمی بیان کرد: امسال با ماجرای تلخ دیگری هم روبه‌‌رو بودیم، ماجرایی که هیچ کس در آن تقصیری نداشت، اما در هر صورت خاطرات تلخی را در ذهنمان رقم زد. 25 هنرمند تئاتر امسال به دلیل مشکلات جسمانی و بیماری درگذشتند و این اتفاق مایه تاسف همه ماست. امیدوارم این اتفاق تلخ در آینده موجب همدلی بیشتر میان تئاتری‌ها شود و روزهای بهتری را برای هنرمندان این عرصه رقم بزند.

سال وعده‌های تحقق نیافته

رضا مهدوی، سردبیر مجله موسیقی مقام و کارشناس موسیقی درباره وضعیت موسیقی در سالی که گذشت، گفت: به طور کلی سال خوبی را برای موسیقی شاهد نبودیم. عملکرد ضعیف مدیران در این بخش و دخالت‌های بی‌مورد افراد غیرمرتبط در مجموع برآیند مثبتی را رقم نزد.

او افزود: از طرفی ما وعده‌هایی را در دولت یازدهم شنیدیم که در رابطه با موسیقی تحقق پیدا نکرد. اهالی هنر تمایل دارند وعده‌ای را نشنوند و اگر می‌شنوند در مدت زمان کوتاهی شاهد تحقق آن باشند. آنچه در دولت‌های قبل رخ می‌داده و ما اکنون هم شاهد آن هستیم در عرصه هنر و بخصوص موسیقی مدیرانی هستند که چیزهایی را می‌گویند که یا در توانشان نیست یا این که وزارتخانه متبوع و مجموعه مدیریتی‌شان بضاعت محقق کردن وعده‌هایشان را ندارد.

این هنرمند اظهار کرد: عرصه مدیریت موسیقی نسبت به مدیریت عرصه‌های دیگر بسیار فراخ بوده و حتی نسبت به صنعت کشاورزی و... فراخ تر است. هنرمندان موسیقی بسیار حساس هستند، روی واژه‌ها فکر کرده و آنها را باور می‌کنند و منتظر تحقق آنها می‌مانند. وقتی ببینند وعده‌های داده شده منطقی نداشته و روی واقعیت استوار نشده خیلی زمان می‌برد تا دوباره اعتماد کنند.

او در پایان سخنانش تاکید کرد: هنرمندان هر مملکتی جزو ذخایر این کشور حساب می‌شوند و بالطبع باید مدیریت موسیقی در سال جدید تدبیری بیندیشد تا خدایی ناکرده هنرمندان احساس نکنند که به آنها بی‌توجهی می‌شود. وعده و وعیدهایی که داده شد و به مرحله تحقق نرسید، باعث شد هنرمندان احساس ناامنی کنند. اگر شرایطی فراهم شود که محیط امن و امیدبخشی به وجود بیاید همه پای کار می‌آیند و همکاری می‌کنند.

خوب و بد میراث فرهنگی

احمد محیط طباطبایی از چهره‌های شناخته‌شده و فعال میراث فرهنگی کشورمان هم معتقد است سال 93 مانند سال‌های پیشین شاهد مجموعه‌ای از رویدادهای خوب و بد در عرصه‌های گوناگون ازجمله حوزه حفظ هویت ملی و فرهنگی میراث فرهنگی بود.

او گفت: بی‌تردید بدترین و متأثرکننده‌ترین رویدادی که طی سال از آن باخبر شدیم، تخریب میراث فرهنگی عراق به دست داعش در موزه موصل و شهرهای باستانی نمرود و هترا بود که بخشی از آنها میراث مشترک ایران و عراق محسوب می‌شد. ‌امیدواریم سازمان‌های بین‌المللی مسئول بویژه سازمان ملل بتوانند با تشکیل اجماعی در شورای امنیت با این فاجعه برخورد کنند، زیرا تخریب میراث فرهنگی جنایت علیه بشریت است و مانند نسل‌کشی باید آن را در دادگاه لاهه بررسی کرد.

این کارشناس و فعال میراث فرهنگی افزود: در حوزه داخلی هم متاسفانه به روال سال‌های گذشته، عدم تفهیم مفهوم توسعه و تضاد میان روند فعالیت‌های عمرانی در کشور و حفظ میراث فرهنگی، تخریب برخی بناها و محوطه‌های تاریخی و باستانی را در پی داشت. به گفته او، اگرچه شکی نیست که جامعه برای پیشرفت و توسعه، نیازها و احتیاجاتی دارد، اما این موضوع هرگز مجوزی برای آسیب زدن به سرمایه‌های نسل‌های بعدی نیست. وقتی ما خاک، آب و هوا را آلوده می‌کنیم یا زمانی که به بهانه توسعه به آثار تاریخی لطمه می‌زنیم، در حقیقت در حال خرج کردن دارایی‌های نسل بعدی هستیم. آیا ما حق داریم به بهانه مالکیت شخصی که محترم است، مالکیت عمومی یا حق‌الناس و منافع عام را زیر پا بگذاریم؟

طباطبایی تاکید کرد: این بحث همه سال بود؛ از دریاچه ارومیه و زاینده‌‌رود گرفته تا میراث فرهنگی نقاط مختلف شهر تهران. امیدواریم سال آینده دولت، مردم و بخش خصوصی رویکردی ویژه برای حفظ میراث طبیعی و فرهنگی برای نسل‌های آینده داشته باشند و بر این اساس توسعه‌ای را در پیش بگیریم که مبتنی بر حفظ این ارزش‌هاست و چنین توسعه‌ای، قطعا توسعه اصلی و پایدار است و نقطه مقابل توسعه‌ای محسوب می‌شود که سال‌های گذشته در کشور شاهدش بودیم.

افزایش تقاضا برای چاپ و کاهش فروش

ادبیات در سالی که گذشت، چه وضعیتی داشت؟ پرویز بیگی حبیب‌آبادی، شاعر و ناشر در این باره گفت: صنعت نشر راه خود را ادامه می‌دهد، اما نشر در سال 93 نسبت به سال قبل از یک مقدار افت برخوردار بود و از نظر فروش کتاب شاهد استقبال کمتری از سوی مخاطبان بودیم. او با تاکید بر این نکته که به طور تخصصی درباره وضعیت نشر کتاب شعر صحبت می‌کند، افزود: در حوزه شعر که ناشر تخصصی هستم امسال با افت فروش مواجه بودیم. هرچند این آسیب آن‌قدر جدی نبود که صنعت نشر را به خطر بیندازد.

مدیر انتشارات فصل پنجم بیان کرد: با وجود این کاهش استقبال از سوی مخاطبان، ما در انتشارات فصل پنجم تعداد کتاب‌های بیشتری در سال 93 چاپ کردیم و امیدواریم در ایام نمایشگاه مخاطبان خوب خود را داشته باشیم. این شاعر اظهار کرد: نمایشگاه کتاب تهران یک شاخص و تراز خوب برای سنجش استقبال مخاطبان کتاب بوده و نمایشگاهی است که می‌تواند نشان دهد ناشران چقدر فروش داشته‌اند و بعد از نمایشگاه کتاب می‌توان در عرصه فروش نشر اظهارنظر کرد. بنابراین نمایشگاه کتاب تهران در سال 94 آیینه تمام‌نمای نشر کشور در سال 93 است.

بیگی حبیب‌آبادی درباره محتوای کتاب‌های شعر در سال 93 نیز گفت: کیفیت و تولید آثار شعر بالاتر رفته است. استقبال مخاطب برای چاپ کتاب افزایش یافته و نه برای فروش. به هر حال فروش کتاب در سال 94 نشان خواهد داد چه اتفاقی در سال 93 رخ داده است. با این حال معتقدم سطح کیفی آثار بالاتر رفته است.

عضو شورای شعر و ترانه وزارت ارشاد با اشاره به نقش نهادهای دولتی در رفع کاستی‌های حوزه نشر بیان کرد: امسال وزارت ارشاد با کمبود بودجه مواجه بوده و نمی‌شود از آن انتظار زیادی داشت. به نظرم ارشاد به اندازه بودجه‌ای که داشته، کار خودش را انجام داده است. وزارت ارشاد در سال 93 با محدودیت‌های مالی روبه‌رو بوده، اما وظیفه‌اش را خوب انجام داده است. این محدودیت‌ها باعث شده به طور کامل نتواند وظایفش را در مسائلی مانند حمایت در خرید کتاب و برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها انجام دهد.

بیگی حبیب‌آبادی ادامه داد: ما باید بودجه و کاهش بودجه را هم در نظر بگیریم و براساس آن ببینیم میزان فعالیت این وزارتخانه چقدر بوده است. از این منظر جریان دولتی و وزارت ارشاد خوب عمل کرده است. از اینجا به بعد این وظیفه مجلس و دولت است که بودجه فرهنگ را افزایش دهند، چراکه مسلما کاهش بودجه بر سطوح پایین‌تر نیز تاثیر می‌گذارد.

کاریکاتور ایران در هیمالیای جهان

هنرهای تجسمی و وضعیت آن را با سیدمسعود شجاعی طباطبایی، کاریکاتوریست و مدیر خانه کاریکاتور ایران در میان گذاشتیم. او گفت: امسال، سال خیلی پرفروغی برای کاریکاتور ایران بود. اتفاقات زیادی را شاهد بودیم که موفقیت‌های زیادی برای هنرمندان کشورمان به ارمغان آورد. با جایزه‌ای که در واپسین روزهای سال علیرضا پاکدل از مشهد گرفت مجموع جوایز بین‌المللی که کارتونیست‌های ما امسال دریافت کردند به عدد 55 رسید.

او افزود: اغلب این جوایز متعلق به هنرمندان جوان و در عین حال شهرستانی است. در این میان چهره‌های برجسته‌ای از کاریکاتوریست‌های خانم هم دیده می‌شود.

شجاعی طباطبایی اظهار کرد: نکته‌ای که حائزاهمیت است این‌که مجموعه‌ای گردآوری کردیم در عرصه کاریکاتور که آثار بزرگان این حوزه را دربر می‌گرفت. این مجموعه در جشنواره هنرهای تجسمی فجر منتشر شد. کتاب دیگری در حال انتشار است که در آن 264 اثر از همین تعداد هنرمند گردآوری شده است.

مدیر خانه کاریکاتور ایران سطح کیفی آثار در سال 93 را بسیار بالا توصیف کرد و ادامه داد: اکنون کاریکاتور بهتر از قبل در عرصه مطبوعات جا باز کرده است. نمونه‌اش این ‌که علاوه بر مجله خط خطی که مخاطبان خود را دارد و نشریه طنز و کاریکاتور نیز به چاپ کاریکاتور می‌پردازد و نشریه دیگری هم به نام بزنگاه اضافه شده که نشان می‌دهد وضعیت ما در عرصه نشریات رو به رشد است.

مدیر وبگاه ایران کارتون تعداد کارتون‌هایی را که در هر جشنواره‌ای از هنرمندان کشورمان شرکت می‌کنند، باعث اعتبار ایران دانست و افزود: وضعیت کاریکاتور کشور به جایی رسیده که کاتالوگ بسیاری از جشنواره‌های بین‌المللی زبان فارسی هم دارد و حتی حضور کارتونیست‌های ما به عنوان داور و سخنران در جشنواره‌های خارجی شرکت می‌کنند. نگهداری آثار کارتونیست‌های ایرانی مانند کیومرث کیاست و کامبیز درمبخش در موزه‌های جهان حکایت از این دارد که کارتون ایران جهانی شده و حتی برخی کارتونیست‌های ما را در دنیا با نام کوچک می‌شناسند. به گفته او، نکته‌ای که خیلی جالب و مهم است این‌ که این توانمندی و بضاعت و پتانسیل بزرگ را شاید در سطح منطقه و حتی دنیا نتوان یافت.

شجاعی طباطبایی نکته دیگری را هم طرح کرد و گفت: بسیاری از هنرمندان ایرانی که جوایز بین‌المللی دریافت می‌کنند به دلیل مشکلات تحریم و مشکلات بانکی نمی‌توانند جوایزشان را بگیرند و این به رایزنی‌های دیپلماتیک و زمینه‌سازی وزارت ارشاد بازمی‌گردد. او در پایان خواستار حمایت مسئولان درباره نهایی‌شدن بیمه هنرمندان و همچنین حمایت از هنرمندان پیشکسوت شد.