نانوفناوری چیست و چطور در آن پیشرفت کرده‌ایم؟

«نانوفناوری» دانشی است که به مطالعه و دستکاری مواد در سطح اتم‌ها یا ملکول‌ها می‌پردازد. در گفتمان رسانه‌ای به طور خلاصه از این دانش با اصطلاح «نانو» یاد می‌شود.

بررسی، دستکاری و مطالعه مواد در چنین ابعاد بسیار ریزی موجب پدید آمدن خاصیت‌های ویژه‌ای می‌شود که پیش از رشد و توسعه این دانش هرگز امکان‌پذیر نبود.

نانو، دانش میان‌رشته‌ای جدیدی است که قدمتش به چند دهه پیش باز می‌گردد. شیمی، فیزیک، پزشکی، زیست‌شناسی و بسیاری از حوزه‌های دیگر علوم تجربی در سال‌های اخیر از نانوفناوری بسیار تاثیر گرفته‌ و متحول شده‌اند.

به طوری که امروزه بسیاری از تحقیقات در حوزه‌های علوم تجربی خواهی نخواهی با نانوفناوری پیوند می‌خورند. ماهیت میان رشته‌ای این حوزه سبب شده تا با سطوح مختلف امکانات، تحقیقات در زمینه نانو امکان پذیر باشد.

از این رو زمینه‌ای برای فعالیت به‌روز کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران در این حوزه فراهم شده است.

به طوری که پیشرفت‌های ایران در حوزه نانو فراتر از مرزهای کشورمان، مورد تائید جامعه علمی جهانی قرار گرفته است.

در پاییز ۱۳۸۲ ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در ایران با الگوبرداری از برنامه‌های توسعه نانوفناوری در بسیاری از کشورهای دنیا به پیشنهاد جمعی از پژوهشگران ایرانی و به دستور رئیس‌جمهور وقت تشکیل شد.

وظیفه اصلی این ستاد، تعیین مسیر حرکت و اولویت‌های ملی کشور، رفع موانع در زمان اجرا و خدمت‌رسانی به بخش‌های اجرایی خصوصی و دولتی برای توسعة فناوری نانو به دور از سمت‌گیری‌های سیاسی و جناحی بوده است.

فناوری نانو به همراه زیست‌فناوری و فناوری اطلاعات، یکی از سه حوزه‌ علمی است که با توجه به امکانات و استعدادهای موجود در کشور در صورت سرمایه‌گذاری و توجه می‌تواند در زمانی نه چندان طولانی ایران را به قطبی در منطقه برای صدور دانش و فناوری تبدیل کند.

توجه به امکانات موجود در کشور برای برنامه‌ریزی در تحقیقات نانوفناوری موجب شده است دستیابی به موفقیت‌های چشمگیر در عمل ممکن شود.

ابداع «انبرک نوری» به دست محققان ایرانی که امکان دستکاری مواد در سطح اتم و ملکول را فراهم می‌کند، از جمله ابزارهایی است که این روزها در آزمایشگاه‌های جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر تعداد ایرانیانی که در دانشگاه‌های داخلی و همین‌طور دانشگاه‌های صاحب نام جهان در حوزه نانو به تحصیل و پژوهش می‌پردازند، در مقایسه با دیگر شاخه‌های علمی قابل توجه است.

اکنون ایران پس از چین، آمریکا، هند، کره‌جنوبی، آلمان و ژاپن با تولید حدود 4 درصد از مقالات علمی جهان در حوزه نانو، هفتمین کشور تولید کننده علم در این حوزه در جهان محسوب می‌شود و از این حیث در میان کشورهای غرب آسیا و جهان اسلام در جایگاه اول قرار می‌گیرد.

پس از ایران، عربستان با فاصله‌ای زیاد و با وجود رشد 31 درصدی، در رتبه نوزدهم تولید علم در نانوفناوری در جهان قرار دارد.

حالا می‌شود گفت کشورمان پس از قرن‌ها سکوت و خاموشی در گسترش مرزهای دانش دیگر مصرف کننده علم نیست و حالا درست روی لبه دانش و فناوری در حوزه نانو، دوشادوش کشورهای صاحب سبک در علوم مدرن رقابت می‌کند.

کاظم کوکرم‌ - دبیر گروه دانش