گفت‌وگو با محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌های کشور
برنامه‌ریزی برای تکمیل 20 موزه ناتمام
بیشتر ما چه در دوران مدرسه و چه دانشگاه گذرمان به موزه‌ها افتاده است؛ موزه‌هایی که آثار تاریخی و فرهنگی را در دل خود نگهداری میکنند تا نسل‌های مختلف با دیدن آن به خود ببالد و به آنچه داشته و دارد افتخار کند.
با وجود آن‌که بیش از یک قرن از حضور و پیدایش موزه در ایران می‌گذرد، اما هنوز این مکان برای بسیاری از افراد ناشناخته است. ناصرالدین شاه نخستین فردی بود که به دستور او در داخل کاخ سلطنتی گلستان، تالا‌ری به موزه اختصاص داده شد.
صرف‌نظر از این پیشینه، تاریخ موزه‌داری در ایران را باید از زمان تاسیس موزه ایران‌باستان جستجو کرد.
اکنون گردشگران زیادی با هدف بازدید از موزه‌ها به مسافرت می‌روند؛ از این‌رو کارشناسان و برنامه‌ریزان گردشگری جهان، برنامه‌ها و تبلیغات خاص و درازمدتی در مورد موزه‌های کشورشان را با هدف جذب گردشگر در دستور کار خود قرار داده‌اند.
چندی است با اخبار افزایش تعداد گردشگران ورودی و سفرهای داخلی روبه‌رو هستیم. این افزایش آمار سبب شد تا با محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌های کشور به گفت‌وگو بنشینیم و جویای کم و کیف وضع موزه‌ها شویم.
چندی پیش مصاحبه‌ای از شما منتشر شد که از افزایش ۱۵ درصدی بازدید از موزه‌ها خبر دادید. این افزایش ناشی از افزایش ورود گردشگران خارجی به کشور بوده یا آمار بازدیدکنندگان داخلی نیز افزایش یافته است؟
این افزایش درخصوص گردشگران خارجی کاملا مشهود بوده است و درخصوص بازدیدکنندگان داخلی نیز صدق می‌کند. در کل می‌توان گفت این افزایش ۱۵ درصدی که شاهد هستیم در مجموع تعداد بازدیدکنندگان داخلی و خارجی را دربر می‌گیرد. این احتمال نیز وجود دارد که تا پایان سال شاهد افزایش این رقم باشیم و اکنون ۱۵ درصد حداقل افزایشی است که داریم.
با توجه به آن‌که هنوز آمار به‌صورت کامل به‌دست ما نرسیده و در حال جمع‌آوری اطلاعات هستیم؛ براساس آمار شفاهی که از استان‌ها دریافت کرده‌ایم، می‌توان گفت این افزایش بیش از این رقم خواهد بود.
با توجه به آنچه گفتید مبنی بر این که آمار دقیق، مشخص و تفکیک شده وجود ندارد پس چگونه می‌توانیم بگوییم تعداد بازدیدکنندگان داخلی نیز افزایش یافته است؟
این آمار براساس درآمدهایی که برای سازمان تحقق‌یافته محاسبه شده است. اکنون از نظر درآمد نسبت به سال گذشته با افزایش ۴۰ درصدی روبه‌رو بوده‌‌ایم. بر این اساس نیز می‌توان نسبت افزایش تعداد بازدیدکنندگان را تخمین زد؛ اما تا زمانی که آمار دقیق به دستمان نرسد، نمی‌توان رقم خاصی را اعلام کرد.
اما به‌نظرم با توجه به این‌که بخشی از درآمد به گردشگران خارجی بازمی‌گردد، نمی‌توان درآمد را متغیری دانست که آن را به تعداد مخاطب بتوانیم تعمیم دهیم.
از نظر ما افزایش ۱۵ درصدی بازدیدکنندگان قطعی است، زیرا حداقل افزایش در این حوزه است که با توجه به افزایش ۴۰ درصدی درآمدی که به خزانه دولت واریز شده محاسبه شده است.
آیا آماری از تعداد بازدیدکنندگان موزه‌ها در دست دارید؟
خیر، اکنون چنین آماری در دست نیست، زیرا این آمارها باید تفکیک شود. برخی بازدیدکنندگان رایگان هستند و برخی به‌صورت گروهی می‌آیند. برخی با بلیت نیم‌بها می‌آیند و برخی از بلیت‌های خاص استفاده میکنند. تمام این موارد باید از یکدیگر تفکیک شود. اما در آینده نزدیک پس از آنالیز آمارها می‌توان تعداد بازدیدکنندگان موزه‌ها و آثار تاریخی را اعلام کرد.
با توجه به این که برخی موزه‌های کشور اماکن و سایت‌های تاریخی است که به‌نوبه خود جاذبه‌های گردشگری به حساب می‌آید و مخاطب را به سوی خود می‌کشاند؛ به نظر می‌رسد آمار بازدیدکنندگان موزه‌ها و بازدیدکنندگان از سایت‌ها و بناهای تاریخی تفکیک نشده باشد. آیا آماری از بازدیدکنندگان این بخش‌ها وجود دارد؟
بزودی تمام آمار به‌صورت تفکیک شده اعلام خواهد شد. در واقع هر بخشی که در ورودی آن بلیت فروخته می‌شود، می‌تواند آمار مشخصی از بازدیدکنندگان ارائه دهد. اما درخصوص بازدیدکنندگان دیگر بخش‌های تاریخی مانند میدان نقش‌جهان، بازارهای تاریخی، مساجد تاریخی که در آنها مناسک نماز برپا می‌شود و بافت‌های قدیمی که هر روز شاهد حضور تعداد زیادی بازدیدکننده هستند؛ آماری وجود ندارد. این در حالی است که هر روز تعداد زیادی از گردشگران از میدان نقش جهان که یک میراث جهانی است، دیدن میکنند. در این میدان آثاری همچون مسجد شیخ‌لطف‌الله و مسجد امام و عالی‌قاپو قرار دارد. بازدیدکنندگان میدان نقش‌جهان با حضور در این میدان از نمای بیرونی آثار دیدن میکنند، اما آماری از چنین بازدیدکنندگانی وجود ندارد. تنها آماری که می‌توان ارائه کرد درخصوص مراکزی صدق می‌کند که بازدیدکنندگان برای ورود به آن بلیت دریافت میکنند. چنین آماری قابل تفکیک خواهد بود.
با توجه به آن‌که موزه‌ها یکی از ارکان حیات فرهنگی و هویت ملی به‌شمار می‌رود؛ درخصوص افزایش تعداد موزه‌ها و گسترش فضای موزه‌ای کشور چه برنامه‌هایی در نظر دارید؟
اکنون حدود ۵۰۰ موزه در سراسر کشور فعال است که مالکیت ۲۵۰ موزه با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و مالکیت ۲۵۰ موزه دیگر به افراد حقیقی و حقوقی بازمی‌گردد. بخشی از این مالکان وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی هستند و بخشی سازمان‌های عمومی مانند شهرداری و برخی نیز از سوی موزه‌‌داران حقیقی اداره می‌شود.
برای گسترش این موزه‌ها نیز تعدادی موزه ناتمام داریم که همت خود را معطوف به فعال شدن آنها کرده‌ایم و بیشترین تلاش روی بخش خصوصی و نهادهای دولتی و عمومی است که نسبت به ایجاد موزه‌های تخصصی مرتبط با خود تلاش کنند.
اکنون چند موزه ناتمام در دست دارید؟
بیش از ۲۰ موزه ناتمام در سطح کشور داریم که در هر شهر یک یا دو موزه ناتمام وجود دارد. تمرکزمان برای اتمام موزه‌های ناتمام در مشهد و کرمانشاه است که موزه بزرگ خراسان و موزه بزرگ کرمانشاه را بزودی به‌اتمام خواهیم رساند و آثار تاریخی و فرهنگی این استان‌ها در موزه‌ها به نمایش درخواهد آمد.
تکمیل موزه‌ها و گشایش موزه‌های جدید قطعا رخداد مبارک و تحسین‌برانگیزی است، اما در ادامه همین مسیر باید وقتی موزه‌ای آغاز به کار می‌کند مخاطب آن را هم درنظر گرفت. چه برنامه‌هایی برای فرهنگسازی و ترویج فرهنگ موزه‌گردی در نظر دارید؟
این مساله به‌تدریج در حال انجام است، اما مهم‌ترین کاری که باید انجام دهیم، تغییر ماهیت موزه‌هاست. اگر موزه‌های ما موزه‌های مخاطب‌محور باشد و به نیازها و علایق مخاطب توجه کنند، می‌توان شاهد تغییراتی در ترویج فرهنگ موزه‌گردی بود. باید آنچه داریم را در خور مردم تغییر دهیم.
تغییر ماهیت موزه را تقریبا اغلب مدیران پیش از شما و دیگرانی که اکنون در موزه‌ها مسئولیتی دارند، معمولا بیان کرده و میکنند. برای تحقق این مهم چه برنامه‌ای دارید؟
بازنگری روی محتوای موزه‌ها از جمله مواردی است که در دستور کار قرار گرفته. انجام پروژه قصه‌گویی در برخی موزه‌ها که به تغییر در شیوه بیان توجه می‌کند یکی از مواردی است که درخصوص مخاطب‌محور کردن موزه‌ها عملیاتی شده است، زیرا از این طریق داستان فرهنگ و تمدن کشور در قالب اشیا نقل می‌شود.
به برنامه قصه‌گویی اشاره کردید که انصافا توانست مخاطبان خوبی را در موزه‌ها گرد هم بیاورد؛ بخصوص دانش‌آموزان. در همین رابطه چندی پیش تفاهمنامه همکاری بین سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و وزارت آموزش و پرورش منعقد شد. با توجه به آن‌که شما مدیرکل موزه‌های کشور هستید، این بخش چه برنامه‌هایی برای همکاری با مدارس در نظر گرفته است؟
بازدید هدفمند دانش‌آموزان از موزه‌ها و ایجاد موزه‌مدرسه‌ها در هر استان در سایه همکاری سازمان با آموزش و پرورش محقق می‌شود. همچنین برنامه‌های دیگری در دستور کار قرار دارد که به مرور معرفی می‌شود. ایجاد رابطه دوطرفه خوب بین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، موزه‌ها و بدنه آموزش و پرورش و دانش‌آموز مدنظر است. آموزش معلمان نیز بزودی آغاز خواهد شد.
با توجه به آن‌که توسعه گردشگری و بویژه گردشگری فرهنگی یکی از مهم‌ترین اهداف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به‌شمار می‌آید و این نوع از گردشگری می‌تواند دریچه‌های نوینی از شناخت، توسعه و پایداری را برای جوامع همراه داشته باشد و برای تحقق این مهم نمی‌توان از نقش موزه‌ها برای جذب گردشگران چشم‌پوشی کرد؛ چه اقداماتی برای معرفی موزه‌های ایران برای گردشگران خارجی درنظر دارید؟
همان کارهایی که برای مخاطب داخلی انجام می‌دهیم درخصوص گردشگر خارجی نیز صدق می‌کند. بهره‌مندشدن از سایت‌های مجازی برای معرفی موزه‌ها، برگزاری نمایشگاه‌هایی از آثار فرهنگ و تمدن ایران در کشورهای مختلف و معرفی موزه‌ها به‌وسیله کاتالوگ و بروشور از جمله راه‌های معرفی موزه‌ها به گردشگران خارجی است.
با توجه به آن‌که به برگزاری نمایشگاه در خارج از کشور اشاره کردید، چه نمایشگاه‌هایی در آینده نزدیک از تاریخ و تمدن ایران برگزار می‌شود؟
برنامه‌هایی برای برگزاری نمایشگاه در کشورهایی مانند اتریش، کره‌جنوبی و مکزیک داریم، اما هنوز این برنامه‌ها نهایی نشده است.
معصومه دیودار / جام‌جم
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
استاد بهپژوه در گفتوگوی اختصاصی با «جام‌جم»:
سعادت بشر در گرو نهاد خانواده است
در گفت‌وگو با دکتر محمودرضا اکرامیفر، مدیر «انتشارات جام‌جم» مطرح شد
جام‌جم با دو اثر جدید در نمایشگاه کتاب
گفتوگوی «جام‌جم» با کارگردان، بازیگر و تهیهکننده فیلم پیشمرگ
عزت و شرف ایرانی در پیشمرگ
حمید درخشان در تحریریه «جام‌جم»: