سرزمین آتشفشان‌ها از نگاه نزدیک

بی‌گمان پیشتر در اخبار شنیده‌اید که وقتی آتشفشان‌های کشور ایسلند در اقیانوس اطلس شروع به فوران می‌کنند، پروازهای خطوط هواپیمایی در اروپا و آمریکا با توجه به ملاحظات ایمنی پرواز لغو می‌شود. در چنین اوضاعی ممکن است گدازه‌های پرتابی از آتشفشان‌ تا 20 کیلومتر بالاتر از سطح دریاها پرتاب شود و مخاطرات جدی برای مسافران هواپیماها، حتی در فواصل بسیار دور از محل وقوع آتشفشان ایجاد کنند.

زمین تنها جای منظومه شمسی نیست که این‌گونه فعالیت‌های آتشفشانی با شدت و حرارت در آن رخ می‌دهد. می توان گفت بهشت زمین‌شناسان و علاقه‌مندان آتشفشان‌ها قمر «یو» است؛ قمری که از نظر اندازه سومین قمر بزرگ سیاره مشتری است. یو تقریبا هم‌اندازه ماه زمین است. بسیاری از زمین‌شناسان قمر یو را فعال‌ترین نقطه منظومه شمسی از نظر زمین‌شناسی می‌دانند.

ده‌ها آتشفشان فعال در این قمر وجود دارد. اولین‌بار در سال 1358 وقتی فضاپیمای ویجر 1 از نزدیکی یو گذشت، وقوع آتشفشان‌های بسیار عظیم در این قمر ثبت شد.

در شرایطی که گدازه‌های آتشفشانی در زمین حدود 20 کیلومتر به بالا پرتاب می‌شود، در یو ممکن است این گدازه‌ها تا ارتفاع 400 کیلومتری به بالا پرتاب شود.

دانشمندان علوم سیاره‌ای علت فعالیت‌های آتشفشانی شدید در یو را فاصله این قمر تا مشتری می‌دانند؛ فاصله‌ای که موجب شده تا گرانش وارده از طرف مشتری در این فاصله همواره ماگمای مذاب در داخل این قمر را به حالت فعال و خروشان نگه دارد. با مطالعه فعالیت‌های زمین‌شناسی در سیاره‌های دیگر می‌توانیم به دید بهتری از چگونگی تشکیل سطح زمین و فعالیت‌های زمین‌شناسی در سیاره خودمان برسیم.

سال گذشته سه آتشفشان عظیم روی قمر یو در ماه آگوست شناسایی شد که اطلاعات دریافتی از آنها ممکن است دیدگاه‌های نوینی درباره چگونگی شکل‌گیری سطح سیاره‌های زمین‌مانند مطرح کند. در این انفجارهای آتشفشانی مقادیر عظیمی از مواد مذاب کیلومترها به فضا پرتاب شد و حجم عظیمی از مواد درونی یو را به سطح این قمر رساند. دو مورد از این انفجارها پانزدهم آگوست سال گذشته رخ داده و طی آن دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا با استفاده از تصاویر تلسکوپ ده متری کک متوجه شدند جریانی از مواد مذاب به طول 130 کیلومتر با عمق ده متر به راه افتاده است. مورد بعدی بیست و نهم آگوست سال گذشته رخ داد که تلسکوپ شمال جمینی (Gemini North telescope) و طیف‌سنج فروسرخ نزدیک اسپکس (SpeX) متعلق به ناسا آن را ثبت کرد.

این انفجار آتشفشانی بسیار درخشان بود و سیاره‌شناسان تصور می‌کنند به دمایی بسیار بیشتر از دماهایی رسید که به‌طور عادی در فوران‌های آتشفشانی زمین قابل ‌مشاهده است. دانشمندان اکنون با مطالعه چنین آتشفشان‌هایی در قمر یو به بررسی مراحل تحول و تکامل سیارات زمین‌مانند می‌پردازند.

کاظم کوکرم