هنرمندانی که برج و ورزشگاه می‌سازند

اولین نقاشی معمارانه موجود، پلان باغی است متعلق به مصریان باستان که 2100 سال قبل از میلاد مسیح روی سنگ حکاکی شد و می‌توان گفت همان باغی است که جلوی معبد ال دیر در ممفیس ساخته شده اما در کشور خودمان از تمدن ایرانی قبل از دوره صفوی موفق به پیدا کردن نقاشی معمارانه‌ نشده‌ایم.

از ده روز پیش، گالری روژ میزبان نخستین نمایشگاه اسکیس‌های معماری ایران با عنوان «دست‌ساز» شده است. در این نمایشگاه اسکیس‌های معماران و هنرمندان پیشکسوتی مانند علی‌اکبر صارمی، حسین شیخ زین‌الدین، فریدون بدر، حسین امانت، ایرج کلانتری طالقانی، نادر اردلان، فرامرز شریفی و بهرام فریور صدری به نمایش در آمده است.

اما اسکیس چیست؟ برای اسکیس تعاریف متعددی می‌توان بیان کرد: اسکیس انجماد یک ایده در حال عبور از ذهن و طراحی تند، سریع و ساده است. اسکیس ابزاری است تا ما بتوانیم ایده‌ها و افکار درون ذهنمان را به نمایش درآوریم؛ بازگوکننده یک سلسله تفکرات است که در ذهن معمار یا طراح وجود دارد و از طریق فرآیند طراحی به واقعیت می‌پیوندد. اسکیس طراحی دست آزاد است، دستی فارغ از هرگونه ابزار، جز قلم برای کشیدن، دستی توانمند و هماهنگ با ذهن.

فریار جواهریان، دبیر نمایشگاه به جام‌جم می‌گوید: سال‌ها بود در فکر برپایی نمایشگاهی بودم. در این باره ابتدا با علیرضا سمیع آذر و سپس با نماینده کریستیز در خاورمیانه گفت‌وگو کردم که البته این گفت‌وگوها به جایی نرسید. اکنون وقت آن شده تا موزه‌ها اسکیس‌های معماران مشهور و معاصر ایران را بخرند و به گنجینه‌های خود بیفزایند و نیز زمان آن رسیده که به این اسکیس‌ها به عنوان آثار هنری بنگریم و مسیر ورود این آثار را به بازار هنری پررونق معاصر ایران تسهیل کنیم.

در افتتاحیه نمایشگاه، چهره‌های بسیاری حضور داشتند، چهره‌هایی مانند علی اکبر صارمی، هایده حائری، عباس کیارستمی، حسین شیخ زین‌الدین، ایرج کلانتری طالقانی، فرامرز شریفی، حمیدرضا ناصر نصیر، کامران صفامنش، محمدرضا حائری، سعید ایزدی، شیوا آراسته، سعید سادات‌نیا، رضا نجفیان، امیر جوانبخت، کورش حاجی‌زاده، عباس مشهدی‌زاده و هادی جمالی که در کنار جوانان پرشور و دانشجویان معماری استقبال خوبی از نمایشگاه کردند.

جواهریان با اشاره به استقبال عالی از افتتاحیه این نمایشگاه ابراز امیدواری می‌کند همه کارها به فروش برسد چون این نخستین نمایشگاه اسکیس‌های معماران ایران است. پیش از این سال‌ها قبل نمایشگاهی در گالری سیحون برگزار شده بود که به کارهای غیرمعمارانه معماران ایران اختصاص داشت.

نمایشگاه «دست‌ساز» شامل دو بخش است. بخش نخست به نمایش صرف آثار حسین امانت و نادر اردلان اختصاص دارد، اما در بخش دوم آثار دیگر هنرمندان علاوه بر نمایش به فروش هم می‌رسد.

ایرج کلانتری طالقانی که آثارش در این نمایشگاه ارائه شده در حاشیه نمایشگاه به خبرنگار ما می‌گوید: نمی‌دانم چطور این ذهنیت و باور عمومی نسبت به معماران وجود دارد که انگار آنها اعضای حرفه‌ای هستند که باید صرفا سفارش بگیرند و مطابق سلیقه سفارش‌دهنده، در بازه زمانی معینی کار را تحویل دهند درحالی که بین یک معمار و مهندس، تفاوتی وجود دارد و آن تفاوت، انجام کار خلاقه است. یک معمار علاوه بر ارائه سفارش، امیال و علایق خود را هم در سفارش لحاظ می‌کند. بنابراین در کار معماری، بعد هنری هم وارد می‌شود.

او درباره اسکیس‌های به نمایش درآمده معماران پیشکسوت در این نمایشگاه می‌گوید: دوره‌ای که ما کارمان را آغاز کردیم، مثل امروز این​قدر فناوری پیشرفت نکرده بود. ما طرح‌های اولیه را با قلم و کاغذ می‌زدیم و این تمرین زیادی می‌خواست تا ایده‌ای را که هنوز تکوین نشده روی کاغذ منعکس کنیم و آن را به ایده‌آل ذهنی خودمان درآوریم. حالا خانم جواهریان این اسکیس‌ها را در قالب این نمایشگاه عرضه کرده‌اند چون امروز با وجود رایانه دیگر نمی‌توان به طرح‌های معمارانه عنوان اسکیس اطلاق کرد.

این هنرمند معمار در پاسخ این پرسش که چرا مخاطبان باید به اسکیس‌های معماران به دیده اثر هنری نگاه کنند، بیان می​کند: فرض کنید وقتی می‌خواهید مجسمه‌سازی کنید، با نرم افزار وارد نمی‌شوید. باید تخیل شما از طریق دست به طرح تبدیل شود. پس طراحی مهارت می‌خواهد و این مهارت می‌تواند ارزش هنری داشته باشد. در نقاشی هم چنین است و نقاش ابتدا اسکیس می‌کشد. تمرین طراحی با دست متاسفانه در سیستم‌های آموزشی حذف شده و افرادی که با رایانه کار می‌کنند باید بدانند این فرآیند در بعد هنری کارشان اثر منفی می‌گذارد.

طرح‌های بزرگان

نکته جالب درباره نمایشگاه دست‌ساز این است که اسکیس‌های معمارانی انتخاب شده که جزو نسل شناخته شده معماری ایران محسوب می‌شوند. حسین امانت متولد 1321 در تهران، همان معمار برج آزادی است که از دانشجویان مشهور دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. او سال 1345 موفق شد برنده مسابقه برج آزادی شود و این برج را به سبک مدرن ایرانی ساخت. از دیگر بناهای او می‌توان به ساختمان مرکزی میراث فرهنگی و موزه ملی و همچنین سفارت جمهوری اسلامی ایران در پکن اشاره کرد.

نادر اردلان، دیگر معمار پیشکسوت که آثارش در این نمایشگاه عرضه شده، سال 1317 در تهران متولد شد و از هفت سالگی در آمریکا بزرگ شد. او فارغ‌التحصیل کارنگی ملون و هاروارد بوده است. او نیز در کنار فرمانفرماییان مسئول ساخت چند پروژه مانند ورزشگاه صد هزار نفری آزادی، ساختمان گروه صنعتی بهشهر و دانشگاه امام صادق بوده و در ساخت دانشگاه بوعلی سینای همدان، پردیسان و شهر جدید ماهشهر نیز نقش داشته است.

ایرج کلانتری طالقانی هم سال 1316 در تهران متولد و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. سال 1384 به عنوان معمار سال و سال 93 به عنوان معمار برجسته کشور از سوی رئیس‌جمهور نشان فرهنگ دریافت کرده است. کلانتری همواره در مجامع حرفه‌ای شهرسازی فعالیت داشته و در قانونگذاری قوانین و شکل‌گیری این مجامع تاثیرگذار بوده است. در کارنامه او ساختمان‌های مهمی مانند فرودگاه امام خمینی قزوین و سفارت ایران در گرجستان دیده می‌شود.

بهرام فریور صدری هم متولد 1316 و فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیباست. او در ناگویای ژاپن دوره برنامه‌ریزی منطقه‌ای را طی کرده و در موسسه‌ای فعالیت می‌کند که انجام طرح‌های مهمی ازجمله طرح جامع کرمان، بندرعباس و سیرجان را در کارنامه دارد.

علی‌اکبر صارمی​، دیگر هنرمند این نمایشگاه سال 1322 در زنجان متولد شده و در دانشگاه هنرهای زیبا تحصیل و دکتری خود را از دانشگاه پنسیلوانیا دریافت کرده است. از طراحی‌های او می‌توان به خانه افشار در زعفرانیه تهران، برج بلور در تبریز، تالار شهر کرمانشاه، سفارت‌های ایران در آلبانی و الجزایر اشاره کرد.

حسین شیخ زین‌الدین متولد 1320 هم در همین دانشکده درس خوانده و سفارت ایران در ژاپن طراحی اوست.

فریدور بدر هم متولد 1326 تهران است که بعد از گذراندن تحصیلات خود در دبیرستان البرز راهی آمریکا می‌شود. او در آمریکا فارغ‌التحصیل شده و در بزرگ‌ترین شرکت‌های معماری هیوستن کار کرده و اکنون ده سال است به ایران بازگشته است.

علاقه‌مندان برای بازدید از این نمایشگاه می‌توانند تا دهم شهریور همه روزه از ساعت 17 تا 20 به گالری روژ در شهرک قدس تهران مراجعه کنند.

سجاد روشنی / گروه فرهنگ و هنر