فرهنگ سازی ؛ راه کاهش آلودگی هوای کلانشهرها

بنابراین، جهت رفع اساسی مشکل آلودگی های زیست محیطی باید تدبیر دیگری اندیشید و با موضوع ریشه ای برخورد کرد یعنی ابتدا منشاء آلودگی ها شناسایی و سپس راهکارهای مناسب اتخاذ شود. طبق بررسی های انجام شده اگر از بررسی آلودگی های صوتی و بصری در این بحث صرفنظر کنیم ریشه عمده آلودگی های کلان شهرها به ترتیب زیر است:

آلودگی ناشی از مصرف سوخت در مراکز صنعتی
آلودگی ناشی از مصرف سوخت در خودروها
آلودگی ناشی از تولید مواد آلاینده در مراکز صنعتی
آلودگی ناشی ازکیفیت خودروها (از نظر مصرف سوخت)
آلودگی ناشی از فرسایش لاستیک خودروها
آلودگی ناشی از فرسایش لنت خودروها
آلودگی ناشی از عدم کیفیت آسفالت خیابان ها که بر اثر افزایش دمای ناشی از موارد محیطی یا اصطکاک ناشی از برخورد با لاستیک خودروها بوجود می آید
آلودگی ناشی از سوختن روغن در برخی از خودروها
آلودگی ناشی ازمصرف سوخت درمجتمع های مسکونی
آلودگی ناشی از ذرات گرد و خاک با اندازه کمتر یا بیشتر از 10 میکرون
.....

نکته جالب در مورد آلودگی ها این است که منشا آن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم انسانی است . به عنوان مثال موارد 1 تا 9 مستقیما توسط انسان بوجود می آید و مورد 10 بوسیله اثرات ناشی از عدم رعایت در 9مورد اول رخ می دهد. موارد بسیار زیاد دیگری نیز ناشی از اثرات غیر مستقیم موارد ذکر شده وجود دارد، به عنوان مثال باران های اسیدی و اثرات بسیار منفی آن ناشی از سوختن فراورده های نفتی است، هنگامی که لاستیک و لنت خودرو فرسوده می شوند در حین خورده شدن آلودگی های فیزیکی و شیمیایی در محیط بوجود می آورند و جالب اینکه برای تولید و جایگزین کردن همین لاستیک و لنت باید فراورده نفتی بسوزد(تولید آلودگی مضاعف)، سوراخ شدن لایه ازون به علت وجود برخی از آلودگی ها است، و...

با راهکارهای مختلف می توان اثرات آلودگی در موارد فوق الذکر را کم کرد. به عنوان مثال با تغییر نوع و کیفیت سوخت می توان اثرات منفی آن را کم کرد، با بالا بردن کیفیت خودروها و کم مصرف کردن آن ها و تعبیه جاذب در مسیر خروجی دود خودرو می توان از اثرات منفی آن کاست، با تغییر نوع سوخت مصرفی کارخانه ها و در نظر گرفتن موارد زیست محیطی هنگام احداث کارخانه می توان از اثرات آلایندگی آن جلوگیری کرد، با بالا بردن کیفیت لاستیک و لنت ترمز خودرو می توان در جهت اهداف زیست محیطی گام برداشت، با بالا بردن کیفیت مواد سازنده آسفالت و با آسفالت کاری با رعایت اصول مربوط به آن می توان به محیط زیست کمک کرد، با جلوگیری از قطع درختان و ازبین بردن فضای سبز و در عوض با ساختن فضای سبز و درختکاری می توان ذرات گرد و غبار ناشی از حرکت ذرات از بیابان ها و نقاط خشک را کنترل کرد و...

با انجام تمامی کارهایی که به آن اشاره شد، شاید ما بتوانیم میزان آلودگی کلان شهرها را تا حدی کنترل کنیم و اصطلاحا وضعیت هوا را (از نظر الودگی مجاز)به رنج مجازشاخص کیفیت هوا AQI* برسانیم، ولی این سوال مطرح است آیا ایده ال ما در این زمینه، شاخص مذکور است؟ به عبارت دیگر، اگر شاخص کیفیت هوا زیر 50 باشد اهداف ما در این زمینه مرتفع شده است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت معمولا در موارد زیست محیطی شاخص با توجه حجم آلودگی در محیط و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی تدوین شده است. از نظر نگارنده، تعیین عدد 50 یا هر عدد دیگر برای این شاخص وقتی قابل قبول و اتکا است که بدن انسان توان مقاوم شدن به این مدل آلودگی ها را داشته باشد، ولی حقیقت این است که هرگز این اتفاق نمی افتد و بدن نسبت به آلودگی ها مقاوم نمی شود. به عبارت دیگر آلودگی به مقدار کم نیز روی بدن تاثیر منفی خواهد داشت، هر چند ممکن است اثر آن روی افراد سالم محسوس نباشد ولی به مرور زمان و به طور نامحسوس ضعف را بر سیستم بدن انسان مستولی خواهد کرد و صدمات جبران ناپذیری روی سلامتی انسان خواهد داشت.

اگر کیفیت خودروهای ایران معادل بالاترین استاندارد روز دنیا باشد واز پاک ترین سوخت استفاده شود و مصرف سوخت در خودرو یک سوم حال حاضر باشد باز هم به طور نامحسوس با آلودگی و مضرات آن مواجه خواهیم بود. پس باید علاوه بر پیشرفت تکنولوژی(بالاتر از میزان روز دنیا )، تردد خودروها را در کلان شهرها محدود کرد.

ما گاهی اوقات ناگزیر به استفاده از خودروی شخصی هستیم مثلا مجبوریم جهت انجام کارو مسافرت به مکان دیگری برویم ویا در مسیر تردد داخل شهری ما وسایل حمل ونقل عمومی وجود ندارد و یا استفاده از این وسایل مشکل است، مصرف دراین موارد قابل توجیه است ولی تردد غیر ضروری درسطح شهرهای بزرگ درصورتی که زیرساخت حمل ونقل عمومی فراهم باشد فقط باحس راحت طلبی وعادت غلط داشتن ودر اصل با داشتن یک نوع حس خودخواهی و خود برتر بینی قابل توجیه است، بنابراین اگر قرار باشد مشکل ناشی ازآلودگی های تحمیلی غیرضرور حذف شود باید:

وسایل حمل و نقل عمومی توسعه یافته و زیرساخت استفاده ازآن فراهم شود به عنوان مثال پوشش این وسایل در سطح شهر باید طوری شود که کسی که مشکلی در راه رفتن دارد مجبور نباشد 2 کیلومتر پیاده روی کند تا به اتوبوس یا مترو برسد و وقتی به این وسایل رسید از فرط شلوغی توان استفاده راحت از آن را نداشته باشد ویا در اتوبوس مجبور به تحمل عبور ازمسیرهای فرعی وغیر ضرور باشد.
استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی فرهنگ سازی شود که جهت فرهنگ سازی ابتدا باید آسیب های موجود شناسایی و مرتفع شود و سپس با استفاده از روشهای مختلف، فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی نهادینه شود.البته شرط تحقق (نهادینه شدن فرهنگ) این است که سازمانهای مسوول و متولی، کار فرهنگ سازی را از خود شروع کنند. به عنوان مثال شاغلین سازمانهای مسوول و کارمندان سایر ادارات وسازمانهای دولتی به استثنای افرادی که ناتوانند یا استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی از لحاظ امنیتی برای آنها مشکل دارد از سرویس های حمل و نقل عمومی استفاده کنند و...

پس مناسب است سازمانهای مسوول، علاوه بر اقداماتی که هم اکنون انجام می دهند برای رفع مشکل متوسل به سازمانهای فرهنگ ساز شوند.

سید مرتضی اشرفی شهری- کارشناس سوخت