هرمز؛ اهرم قدرت ایران در خلیج فارس

براساس اسناد موجود، طول این آبراه ۱۵۸ کیلومتر و عرض آن بین ۵۶ تا ۱۸۰ کیلومتر است. ژرفای تنگه‌هرمز از خلیج‌فارس بیشتر و به دلیل شیب تند، عمق آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است، به طوری که نزدیکی جزیره لارک حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه جزیره مسندم به بیش از صدمتر می‌رسد. در حالی که حداکثر عمق آب در خلیج‌فارس ۹۰متر است.

در دوره‌های افشاریه، صفویه، پهلوی و نیز در دوره جمهوری اسلامی با بیگانگانی همچون اسپانیایی‌ها، پرتغالی‌ها و آمریکایی‌ها برای دفاع از تمامیت ارضی ایران و تسلط بر تنگه‌هرمز جدال‌هایی صورت گرفته که برخی​ آنها نظامی و برخی از جمله مواردی که در دوره نظام جمهوری اسلامی رخ داده، سیاسی و دیپلماتیک بوده است و دلیل اصلی این مجادلات سیاسی در دوره معاصر این است که براساس برآوردهای انجام شده در سال 2006، هر روز حدود 5‌/‌16 تا ۱۷میلیون بشکه نفت خام که معادل ۴۰درصد کل نفت حمل شده توسط نفتکش‌ها و نزدیک به ۲۵درصد کل عرضه جهانی نفت است از تنگه‌هرمز عبور می‌کند و درست به همین دلیل است که تسلط نظامی بر این تنگه می‌تواند اهمیت فراوانی داشته باشد. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌ شده نفت و گاز دنیا در خلیج‌فارس قرار دارد و امنیت تنگه‌هرمز نقشی کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی دنیا دارد چراکه بیشتر این نفت به بازارهای آسیا، آمریکا و اروپای غربی می‌رود و ۷۵درصد نفت خام ژاپن از این مسیر وارد می‌شود. چنین است که تهدید به بستن این تنگه از سوی ایران درخصوص پاسخ به برخی تهدیدات متقابل از سوی دیگر کشورها همواره جدی قلمداد شده است.

پس بی‌دلیل نیست که جزیره هرمز، مشرف بر این تنگه را «کلید خلیج‌فارس» نام نهاده‌اند. همان جزیره‌ای که براساس اسناد تاریخی سال ۹۰۹ دریانورد پرتغالی آلفونسو. د. آلبوکرک با آن آشنایی پیدا کرد و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل، پادشاه پرتغال طرح خود برای اشغال جزایر خلیج‌فارس را ارائه کرد و به تصویب رساند. او سال ۹۱۲ به خلیج‌فارس بازگشت و پس از کشتار و وحشیگری فراوان موفق به فتح هرمز در سال ۹۱۳ شد و قلعه‌ای در این جزیره ساخت. مردم هرمز در طول سال‌های اشغال مکررا سر به شورش برداشته‌اند که مهم‌ترین این شورش‌ها مربوط به سال‌های ۹۱۹، ۹۲۵، ۹۲۸ و ۹۵۷ شمسی است. این جزیره سال ۱۰۳۱ توسط یکی از امرای شاه عباس به نام امام‌قلی‌خان از اشغال خارج و آزاد شد و هم‌اکنون آثار و خرابه‌های ابنیه و قلعه پرتغالی‌ها و توپ‌های آن در شمال جزیره در نزدیکی آبادی‌های فعلی دیده می‌شود.

در سال‌های اخیر به دلیل اهمیت روزافزون تنگه‌هرمز و نگرانی برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از تسلط ایران بر این تنگه، طرح «کانال جایگزین تنگه‌هرمز» از سوی امیر نشین دبی ارائه شده و بر اساس این طرح با ساخت کانالی از داخل این کشور، سواحل امارات در دریای عرب (در جنوب شرقی امارات) به سواحل این کشور در خلیج‌فارس (در شمال امارات) متصل خواهد شد.

با وجود چنین طرح‌هایی، اذعان بسیاری از تحلیلگران به نقش ثبات‌بخش ایران در خلیج‌فارس مانع از آن شده تا طرح‌های جایگزین تنگه‌هرمز با اقبال روبه‌رو شود. هرچند به‌نظر می‌رسد این طرح‌ها چنان دشواری‌هایی در پی دارد که کشورهای منطقه حاضر به عملیاتی کردن آن نیستند. با توجه به تمام ملاحظات ژئوپلتیک، باید گفت تنگه‌هرمز گرانیگاه سیاسی ـ اقتصادی خلیج‌فارس است و به‌نظر می‌رسد با وجود همه تهدیدات و تلاش‌ها برای تسلط بیگانگان بر این تنگه، ایران جایگاه برتر خود را در تامین امنیت آن تثبیت کرده است.

یوسف آبشاریان /‌ جام‌جم