«دعوت» به صلح و مذاکره

هشدار و تلنگری که ابراهیم حاتمی‌کیا به عنوان فیلمسازی متعهد و دغدغه‌مند درخصوص پرهیز از افراطی‌گری و مجادلات عبث و فرسایشی سیاسی و جناحی می‌دهد را نباید ساده گرفت و پشت گوش انداخت.

سردار بی‌نشان سینمای جنگ با وجود اذعان همیشگی به همه ارزش‌های مقدس دفاع و مبارزه، از تقبیح جنگ می‌گوید و از زبان چمران همگان را به صلح «دعوت» می‌کند. انتخاب شهید چمران به عنوان شخصیت اصلی قصه، جدا از ارادت و احترام به یکی از قهرمانان ملی ما، نشان از هوش و درایت نویسنده و کارگردانی دارد که بخوبی به احوال و شرایط جامعه خود آگاه است و اشراف دارد.

حاتمی‌کیا می‌داند که با محور قرار دادن شخصیت بزرگی چون چمران می‌تواند دو مقوله متضاد و متعارض جنگ و صلح را به یکدیگر پیوند بزند. عمو ابراهیم می‌داند که راه صلح، ناگزیر و متاسفانه از جنگ می‌گذرد و برای این منظور چه محمل و بستری بهتر از روایت زندگی شهید دکتر مصطفی چمران.

در نگاه اول عرفان و سیر و سلوک معنوی را قرابتی با هیچ جنگ و نبردی نیست، اما چمران آن دستِ آرامش‌بخشی است که از آستین جنگ یا بهتر است بگوییم دفاعی مقدس بیرون می‌آید تا آبی بر آتش خشم و جهل و افراطی‌گری بنشاند.

چمران و چمران‌ها جنگ‌طلب نبودند و تنها برای میانجیگری و پایان دادن به کشتار و جنایت آدم‌هایی به دور از آدمیت به میدانگاه‌های نبرد گام می‌گذاشتند و تا مجبور نمی‌شدند کت و شلوار و رفتار متمدنانه مبتنی بر مذهب و عرفانشان را با لباسی چریکی و واکنشی خصمانه معاوضه نمی‌کردند.

یکی از زیباترین صحنه‌های نمایش روحیه عرفانی و صلح‌طلبانه چمران در جایی از فیلم «چ» به تصویر کشیده می‌شود که اختلاف دو گروه همرزم کُرد و پاسدار بالا می‌گیرد و به روی هم اسلحه می‌کشند.

درست زمانی که بیم اتفاقی ناگوار می‌رود و انگشت‌های اشاره دو طرف فاصله چندانی با ماشه‌ها ندارد، چمران همه را به صدای اذان ارجاع می‌دهد و به صورت تلویحی آنها را به برپایی نماز و برقراری صلح و آرامش فرامی‌خواند.

شهید چمران در یکی از دعاها و دستنوشته‌هایش به ماجرای ابراهیم و قربانی شدن فرزندش اسماعیل اشاره می‌کند و می‌گوید: خدایا، تو می‌خواستی این قربانی هرچه باشکوه‌تر باشد، لذا دوستانم را و فرزندانم را و عزیزترین کسانم را به قربانی پذیرفتی و مرا در آتش اشتیاق منتظر گذاشتی. حالا ابراهیم سینما نیز پس از سال‌ها با روایت مقطع کوتاهی از زندگی و مبارزه عرفانی چمران و با وجود سپری شدن سه دهه از شهادت واقعی‌اش، همچنان او را در آتش اشتیاقی ابدی برای شهادت منتظر نگه می‌دارد.

علی رستگار - گروه فرهنگ و هنر