اقتدار ملی و منطقه‌ای ایران، توافق ژنو را رقم زد

او که آبان 88 برای اولین‌بار پشت تریبون ویژه سخنگوی دستگاه دیپلماسی قرار گرفت و جایگزین حسن قشقاوی شد، کمتر از چهار سال بعد به‌منظور حضور در عرصه رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری از این مقام استعفا کرد و تریبون سخنگویی را به عباس عراقچی سپرد؛ هرچند در عرصه مبارزات انتخاباتی هم باقی نماند و از صحنه رقابت کنار کشید.

وی که سابقه فعالیت به‌عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در تایلند و قزاقستان و مدیرکل هماهنگی امور فرهنگی و معاون مدیرکل اطلاعات و مطبوعات وزارت خارجه را هم در کارنامه خود دارد، اکنون همزمان با داغ شدن موضوع توافق هسته‌ای ایران و 1+5، از آینده این مذاکرات و چرایی دست نیافتن به این دستاورد دیپلماتیک در سال‌هایی می‌گوید که او در مقام سخنگو، مسئول دفاع از راهبردهای سیاست خارجی دولت بود.

مهمانپرست که بخوبی فراز و نشیب‌های پرونده هسته‌ای کشور را در ذهن دارد، در گفت‌وگو با «جام‌جم» از دریچه ظرفیت‌های داخلی کشور به توافق ژنو و آینده مذاکرات هسته‌ای می‌نگرد.

در حال حاضر موضوع توافق هسته‌ای ژنو در صدر اخبار قرار گرفته و تحلیل‌های گوناگونی درباره متن توافق شده مطرح می‌شود. با این همه برخی می‌پرسند چرا این توافق طی سال‌های گذشته به ‌دست نیامد؟ پاسخ شما به این سوال به‌عنوان سخنگوی وزیر امور خارجه در بخش عمده‌ای از عمر چهار ساله فعالیت دولت دهم چیست؟

در موضوع مذاکرات، یکی از دشواری‌هایی که مطرح می‌شود، شرایطی است که در چارچوب آن یک کشور وارد فرآیند گفت‌وگو شده و اصطلاحا پای میز مذاکره می‌نشیند. طی سال‌های گذشته هیچ‌گاه اصل ورود به مذاکره برای ایران مشکلی نداشت، چراکه ما از نظر منطق دست بالا را در اختیار داشته و می‌توانستیم در هر زمان وارد فرآیند گفت‌وگو شویم، اما آنچه برای مذاکره ضروری است، حضور در گفت‌وگو از موضع اقتدار است، نه ضعف. طی سال‌های قبل کشورهای غربی می‌خواستند از موضع بالا و نه برابر در مذاکرات حضور یابند که این تامین‌کننده منافع ما نبود و به همین دلیل فرآیندی طولانی طی شد.

چه شد در شرایط کنونی کشورهای 1+5 حاضر شدند با موضع برابر با ایران سر میز مذاکره بنشینند؟

در فاصله تغییر تیم مذاکره‌کننده، دو اتفاق مهم رخ داد که بر این امر اثرگذار بود. اولین آن حضور حماسی مردم در انتخابات اخیر ریاست جمهوری است. مشارکت بالای مردم در این انتخابات و تحقق فرمایشات رهبر انقلاب درباره خلق حماسه سیاسی که همزمان شد با برگزاری مناسب انتخابات و استقبال مردم از آن، به نمادی از اقتدار ملی و انسجام درونی تبدیل شد که خود گام بلندی به سوی تقویت اقتدار تیم جدید مذاکره‌کننده محسوب می‌شد.

اتفاق دوم، اما مسائل منطقه‌ای و طرح‌هایی بود که کشورهای بزرگ برای مدیریت تحولات منطقه در دست داشتند و با این حال شاهد نقش‌آفرینی ایران در سطح یک قدرت بزرگ منطقه‌ای بودند. بویژه در بحران سوریه، نقش ایران چنان کلیدی بود که آنها چاره‌ای جز اذعان به این جایگاه مقتدرانه نداشتند. بنابراین جمع این دو اتفاق باعث شد آنان واقعیت را بپذیرند و در نگاهشان ایران به کشوری تبدیل شود که نه‌تنها در درون دارای انسجام و توان دفاع از خود است که در بیرون نیز می‌تواند ثبات و امنیت را به ارمغان آورد و همین جمع اقتدار ملی و اقتدار منطقه‌ای، موضع برابر ایران و شش کشور عضو 1+5 را در مذاکرات به ارمغان آورد و آن را به نتیجه رساند. درواقع آنها، بخصوص کشورهای غربی که پیش از این نقشی تقابلی و تخریبی را در قبال برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان ایفا می‌کردند شرایط تازه را پذیرفتند و با حفظ موضع برابر و احترام متقابل با هیات ایرانی پای میز مذاکره نشستند و خوشبختانه تیم جدید هسته‌ای نیز که به تعبیر رهبر معظم انقلاب از فرزندان انقلابی تشکیل شده بود، توانست با حفظ اصول و خطوط قرمز مورد نظر نظام و با پشتوانه حمایت‌های مردمی، گام نخست را بخوبی بردارد.

با وجود برخی بی‌اعتمادی‌ها به طرف غربی، فکر می‌کنید اجرای اولین گام مذاکرات عملیاتی است؟

فکر می‌کنم همچنان که توافق ژنو فرصتی برای تعامل با اعضای 1+5 ایجاد می‌کند، همزمان فرصتی برای به آزمون گذاشتن چگونگی مواجهه غرب با حقوق هسته‌ای ایران است. غرب باید بداند این توافق ابتدایی شش ماهه تعریف شده و طی این مدت عملکرد طرف مقابل به دقت و با نگاه به جزئیات زیر نظر ملت ایران قرار دارد. بنابراین آنها فرصت دارند از طریق عمل به توافقات، اعتماد از دست رفته ملت ایران را به خود بازیابد.

در چنین شرایطی آینده مذاکرات هسته‌ای را تا رسیدن به توافق نهایی چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ به نظر شما گام اول، نوید دستیابی به توافقی پایدار در گام نهایی را می‌دهد؟

در حدفاصل میان گام ابتدایی و گام نهایی، دو طرف گام‌های کوچک‌تری را پیش‌بینی کرده‌اند که می‌تواند به چگونگی ترسیم چشم‌انداز نهایی کمک کند. نکته مهم در این میان اذعان به حقوق هسته‌ای ملت ایران در قبال رفع نگرانی‌ها و ابهاماتی است که برخی مدعی بودند در برنامه‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران وجود دارد. همچنین آنها باید تحریم‌ها و قطعنامه‌های صادر شده علیه کشورمان را در نهایت برداشته و به‌گونه‌ای گام‌های خود را بردارند که در انتهای این مذاکرات، پرونده هسته‌ای ایران به‌عنوان یک عضو ان.‌پی.‌تی به‌طور طبیعی زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای قرار گیرد.

در حال حاضر به ‌نظر می‌رسد اگر مسیر نهایی با توجه به آنچه امضا شده است طی شود، می‌توان با حفظ حقوق مردم به همکاری بیشتر ایران و کشورهای 1+5 نزدیک شد.

تنها دقایقی پس از امضای توافق ژنو، شاهد تشدید فعالیت لابی‌های جنگ‌طلب در این‌ سو و آن‌‌سوی جهان علیه نتایج به دست آمده در مذاکرات بودیم. با توجه به نگاه مثبتی که شما به توافق هسته‌ای ایران و 1+5 دارید، فکر می‌کنید چگونه می‌توان از دستاوردهای این توافق در برابر گروه‌های ذی‌نفوذ افراطی جلوگیری کرد؟

خوشبختانه توافق انجام شده میان دو طرف مکتوب بوده و منتشر شده است. بنابراین تعهدات ایران و 1+5 روشن است و در متن این توافقنامه کمیته مشترکی با حضور نمایندگانی از ایران و 1+5 پیش‌بینی شده که قرار است چگونگی اجرای این توافق را تعریف کنند تا شرایط لازم برای ادامه کار آماده شود.

با این همه حتی اگر به تعبیر شما، گروه‌های ذی‌نفوذ افراطی مانع اجرایی شدن بخش‌هایی از مفاد این توافق شوند، همان‌طور که آقای دکتر ظریف هم اشاره کردند، ایران هم می‌تواند در اجرای تعهدات خود در ارتباط با شفاف‌سازی فعالیت‌ها تجدیدنظر کند. دقت کنید در حال حاضر طرف مقابل می‌گوید تحریم‌ها برگشت‌پذیر است، بنابراین متقابلا این امکان بازگشت از مسیر توافقنامه برای ما هم وجود دارد و اگر احساس کنیم 1+5 در مسیر توافق حرکت نمی‌کند، خب ما هم ضمانتی برای عمل به متن توافق نداریم.

با این همه امیدوارم با توجه به تصمیمات اخذ شده و اراده جدی که برای اجرای توافق وجود دارد، کشورهای عضو 1+5 به تعهدات خود عمل کنند تا شاهد سطح جدیدی از همکاری‌های مشترک باشیم.

همان‌طور که گفتید، مذاکرات هسته‌ای میان ایران و 1+5 ادامه داشته و تاکنون تنها گام اول برای حل و فصل پرونده هسته‌ای کشورمان برداشته شده است. از آنجا که به تعبیر شما یکی از شروط حفظ احترام متقابل در مذاکرات، حفظ اقتدار ملی است، به ‌نظر شما باید چه شرایطی در کشور وجود داشته باشد که همچنان بتوان به پیشرفت مذاکرات تا دستیابی به توافق نهایی امیدوار بود؟

تا زمانی که مسئولان کشور از حمایت مردم برخوردار باشند، حتما موضع اقتدار تیم مذاکره‌کننده در روند گفت‌وگوهای دیپلماتیک حفظ خواهد شد. برای تحقق این شرط حتما باید اقدامات صورت گرفته در مسیر مذاکرات برای مردم تشریح شود و به همه سوالات و ابهامات احتمالی بخوبی پاسخ داده شود تا به این ترتیب تیم مذاکره‌کننده بتواند چون گذشته با حمایت رهبر معظم انقلاب و پشتیبانی ملت ایران به گفت‌وگوها ادامه دهد.

محمود هرندی / جام‌جم