زانوی ورزشکاران بیشترآسیب‌پذیر است

اینها پرسش‌هایی است که با دکتر علی ترکمان، ارتوپد و فوق‌تخصص زانو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران مطرح کردیم.

 ابتدا کمی درباره ساختمان مینیسک و عملکرد آن توضیح دهید.

مینیسک‌ها ساختمان نعل‌اسبی‌شکل دارند و داخل زانو قرار گرفته‌اند. هر زانو متشکل از دو مینیسک است؛ خارجی و داخلی. تقریبا بافت غضروفی دارند. عمل اصلی مینیسک این است که مانند یک بالشتک روی استخوان قرار می‌گیرد، به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کند، نیروهای واردشده را جذب کرده و مانع رسیدن نیرو به غضروف‌های مفصلی می‌شود. نقش دوم مینیسک، تغذیه غضروف مفصلی است و مایع مفصلی را به تمام سطح مفصل پخش کرده و مواد غذایی را براحتی در اختیار غضروف مفصلی قرار می‌دهد. عملکرد سوم، پایداری زانو است و چهارم این‌که فضاهای خالی بین دو استخوان ران و ساق پا را پوشش می‌دهد، اما مهم‌ترین آنها نقش حمایتی است که مینیسک در زانو ایفا می‌کند.

مینیسک چرا آسیب می‌بیند؟

بیشتر آسیب‌ها در فعالیت‌های ورزشی است. وقتی ورزشکار زانویش را خم می‌کند و بعد چرخشی روی زانو انجام می‌شود مینیسک داخل مفصل گیر کرده و پاره می‌شود. البته گاهی هم به علت بدنشستن و دو زانو یا چهار زانو نشستن طولانی‌مدت نیز ممکن است پارگی ایجاد شود. البته این مورد را بیشتر در افرادی با سن بالا که نسج مینیسک حالت طبیعی خود را از دست می‌دهد و ضعیف‌تر می‌شود، شایع‌تر است. در تروماهای ناشی از تصادف هم پارگی مینیسک با درجات مختلف زیاد دیده می‌شود.

افرادی که دچار پارگی مینیسک می‌شوند، از چه چیز شکایت دارند؟

ورزشکار در همان لحظه بروز عارضه، صدایی مانند تق یا پارگی و بریدگی در زانو احساس می‌کند و سپس درد بروز می‌کند. این درد در ناحیه خط مفصلی و همان محلی که مینیسک‌ها قرار دارند، احساس می‌شود. خونریزی هم درون مفصل ممکن است رخ دهد و تورم به‌وجود می‌آید. اگر پارگی شدید باشد، به طوری که مینیسک پاره شده، جابه‌جا و در مفصل گیر کند، زانو به اصطلاح قفل می‌کند و فرد دیگر نمی‌تواند زانو را کاملا صاف کند و وقتی دو زانو را با هم مقایسه می‌کنیم، یک زانو کمی خم است.

اغلب موارد پارگی از چه نوعی است؟

پارگی‌های شدید خیلی شایع نیست و کمتر دیده می‌شود. علامت بیشتر پارگی‌ها، درد در همان ناحیه خط مفصلی است. درد در فعالیت‌هایی مانند چهارزانو نشستن، نمازخواندن و دستشویی‌رفتن که زانو خم شده و به آن فشار وارد می‌شود، شدت می‌یابد و موجب آزار و اذیت بیمار می‌شود.

آیا پارگی مینیسک به درمان نیاز دارد؟

اگر پارگی بتازگی اتفاق افتاده و در حد کمتر از یک سانتی‌متر باشد، ممکن است خود به خود بهبود یابد و نیازی به درمان جراحی نداشته باشد. البته بیمار باید سعی کند دیگر فشاری به ناحیه زانو وارد نکرده و اقدامات محافظتی را انجام دهد تا به مرور ترمیم شود. ترمیم حدود دو تا سه ماه طول می‌کشد. اگر در این فاصله زمانی ترمیم شد و علائم کاهش پیدا کرد، غالبا به اقدام خاصی نیاز نیست، اما اگر این زمان بیش از سه ماه به درازا بکشد و همچنان ناراحتی بیمار پابرجا باشد، نشان‌دهنده این است که مینیسک پاره‌شده به خودی خود ترمیم نخواهد شد و به اقدامات درمانی نیاز دارد.

در صورت درمان‌نکردن پارگی مینیسک، بیمار در آینده دچار چه مشکلاتی خواهد شد؟

مینیسک پاره شده، در موقع فعالیت و دوزانو نشستن، دویدن، پریدن و چهارزانو نشستن مدام بین دو استخوان ران و زانو گیر می‌کند و باعث کنده‌شدن و خرده‌شدن غضروف سطح مفصلی خواهد شد. غضروف سطح مفصلی، بافت مهمی است و اصلا نباید آسیب ببیند. زیرا در صورت خردشدن، دیگر قابل ترمیم نیست. سلول‌های غضروفی خاصیت ترمیم و بازسازی ندارند و آسیب آنها دائم است. ساییدگی غضروف به آرتروز منجر می‌شود. به همین دلیل است که ما پارگی را حتما ترمیم می‌کنیم تا مانع بروز اختلالات بعدی در زانو شویم.

درمان از چه نوعی است؟

اغلب درمان جراحی است. پیش از جراحی، از بیمار رادیوگرافی ساده درخواست می‌کنیم. ام‌آرآی نیز برای تشخیص تکمیلی بسیار مفید است و 98 تا 100درصد موارد محل پارگی را مشخص می‌کند. خوشبختانه با پیشرفت‌ در زمینه آرتروسکوپی مفصل، همه جراحی‌ها روی مینیسک و بسیاری از جراحی‌های زانو را از طریق دستگاه آرتروسکوپی انجام می‌دهیم. جراحی کاملا بسته است و با دو شکاف کوچک چند میلی‌متری دستگاه آرتروسکوپ را وارد مفصل می‌کنیم. عمل بسیار راحت است و بیمار بعد از دو تا سه هفته به زندگی عادی خود برمی‌گردد و می‌تواند فعالیت‌های روزانه خود را از سر گیرد. اگر پارگی قابل ترمیم باشد و جراح هم این کار را انجام دهد، فرد باید مدت زمان بیشتری از زانو محافظت کند و حتی هنگام راه‌رفتن از عصا کمک بگیرد تا مینیسک دوخته‌شده، جوش بخورد و ترمیم بخوبی صورت گیرد.

در عمل جراحی چه کاری انجام می​شود؟

یا مینیسک را ترمیم می‌کنیم و بخیه می‌زنیم یا قسمت پاره‌شده را برمی‌داریم. چنانچه پارگی تازه باشد و خونرسانی به آن هم خوب و طول پارگی کمتر از سه تا چهار سانتی‌متر باشد، آن را ترمیم می‌کنیم. همیشه سعی ما ترمیم با بخیه‌زدن است تا بتوانیم نسج را حفظ کنیم، ولی در پارگی‌های شدید که در نقاط مختلف اتفاق افتاده یا در نواحی‌ای که خونرسانی بخوبی انجام نمی‌شود، یا فرد بالای 50 سال داشته باشد و نسج مینسیک خوب نباشد، مجبوریم فقط قسمت پاره شده را جدا کرده و بقیه آن را حفظ کنیم. / ضمیمه سیب

پرنیان پناهی