برنامه پلیس برای ساماندهی زنان ویژه

تلاش‌های جام‌جم برای گفت‌و‌گو با این مقام مسئول به نتیجه نرسید، اما صحبت‌های کوتاه او با مهر حاکی از تشکیل کارگروهی است که هدفش ساماندهی زنان ویژه است.

مسعود زاهدیان عملکرد دستگاه‌های متولی ساماندهی افراد آسیب‌دیده بویژه ارائه خدمات بازپروری به آنها را ضعیف می‌داند برای همین در این گفت‌و‌گو این ضعف‌ها و نیز نیازهای برطرف نشده زنان خیابانی را انگیزه‌ای برای پلیس امنیت دانسته تا با تشکیل کارگروهی ویژه هم طرحی برای بازپروری زنان خیابانی ارائه دهد و هم در سراسر کشور موضوعات مربوط به آنها را پیگیری کند.

به گفته زاهدیان، پلیس امنیت اخلاقی طرح شناسنامه‌دار‌کردن این زنان را نیز در دستور کار دارد؛ طرحی که جزئیات زیادی درباره آن منتشر نشده، اما طبق گفته‌های او فایده‌اش این است که مشخصات و پیشینه زنان خیابانی دستگیر شده در سامانه پلیس قرار می‌گیرد و هرگاه این زنان دستگیر شوند، سوابقشان رصد می‌شود.

ساماندهی، واژه‌ای ناسور

این نخستین بار نیست که موضوع ساماندهی زنان خیابانی پیش کشیده می‌شود. در سال‌های گذشته نهادها و دستگاه‌های مختلفی به نام ساماندهی وارد این حوزه شده‌اند، از نیروی انتظامی گرفته که پیشقراول برخورد با این پدیده است تا وزارت کشور که ساماندهی زنان خیابانی را همواره جزو اولویت‌هایش اعلام می‌کند و بهزیستی و شهرداری که بازپروری و توانمندسازی این زنان را در دستور کار قرار می‌دهد.

با این حال هنوز این معضل رفع نشده است، چون زن خیابانی به باور عموم جامعه‌شناسان و روان‌شناسان بیش از آن که مجرم باشد، محصول نابسامانی‌های اجتماعی است و تا این بستر نامناسب رو به بهبود نرود، خیابانی شدن زنان نیز پایانی نخواهد داشت؛ در حالی که برنامه‌ریزان و مجریان کمتر به این موضوع توجه دارند.

البته آمار دقیقی در دسترس نیست تا نشان دهد پلیس و بقیه نهادهای مرتبط با آسیب‌های اجتماعی انرژی و هزینه خود را صرف جامعه‌ای با چه تعداد جمعیت می‌کنند، اما مشاهدات عینی و البته ارزیابی‌های جامعه‌شناسان نشان می‌دهد که تعداد زنان خیابانی در حال رشد و سن این زنان در حال کاهش است.

با این حال برخی آمارها در این حوزه ارائه می‌شود که حکایت از حساس بودن شرایط دارد، از آمارهایی که می‌گوید 70 درصد زنان خیابانی فقر فرهنگی و مشکلات خانوادگی دارند تا آمارهایی که 50 درصد آنها را دچار اختلالات روانی، 10‌درصدشان را معتاد و پنج درصد آنها را آلوده به ویروس اچ آی وی و هپاتیت می‌داند.

زن خیابانی یا آسیب‌دیده

از دید عموم مردم، زنی که در خیابان بچرخد و مرتکب کارهای خلاف شرع و عرف شود خیابانی است، پلیس هم تقریبا چنین تعریفی از زن خیابانی دارد و برای برقراری امنیت، این زنان را از سطح خیابان‌ها و محله‌ها جمع می‌کند.

دستگاه قضایی هم حکم به مجرم بودن این زنان می‌دهد و سیاستش جمع کردن آنها از انظار عمومی است در حالی که اگر رشته کار به دست آسیب‌شناسان و مددکاران اجتماعی بیفتد، آنها با عینکی دیگر به موضوع نگاه می‌کنند.

رئیس انجمن مددکاران ایران چنین عینکی به چشم دارد. سیدحسن موسوی که واژه خیابانی را برای این زنان درست نمی‌داند و به جای آن لفظ آسیب دیده یا قربانی را می‌پسندد، رویکرد جرم‌انگارانه با این پدیده را مغایر با کارهای بازپروری می‌داند، در حالی که اکنون به گفته او جرم دانستن بر بازپروری سبقت دارد. این مددکار اجتماعی، برخورد قهری با این زنان، دستگیری و طرد آنها از اجتماع را منتهی به اصلاح آنها نمی‌داند، بلکه تلاش برای توانمند کردن آنها و سالم کردن محیط زندگی‌شان را شاه کلید حذف این معضل می‌داند.

به گفته موسوی، آسیب‌های اجتماعی موضوعاتی چند وجهی است و در آن ریشه‌ها مهم‌تر از شاخ و برگ‌هاست، در‌حالی که همه زنانی که درگیر مسائل اخلاقی هستند، لزوما در خیابان تردد ندارند و مدت‌هاست حرفه‌ای‌های این عرصه از درون خانه‌ها یا پاتوق‌ها فعالیت می‌کنند.

او به همین دلیل طرح‌های جدید برای ساماندهی کردن این زنان را درست نمی‌داند، چون به گفته او مرز ساماندهی بیشتر اوقات با برخوردهای قهری قاطی می‌شود و نتیجه آن می‌شود که زنان دارای مشکل اخلاقی از چهارراه‌ها جمع شده و به خانه‌ها و زیرپوست شهر می‌خزند.

رئیس انجمن مددکاران ایران، امکانات موجود کشور از لحاظ مراکز بازپروری و نیز مصوبات قانونی را نیز برای ساماندهی این موضوع کافی می‌داند و می‌گوید: مراکز بازپروری سازمان بهزیستی که ‌اکنون در بیش از 20 استان کشور فعال است، می‌تواند بخوبی در امر بازپروری فعال باشد.

او در این میان فقط نگران سه موضوع است، یعنی این که زنان آسیب‌دیده که به تن‌فروشی افتاده‌اند، خودشان را باور ندارند و قبول کرده‌اند که دیگر اصلاح نمی‌شوند، دیگر آن که خانواده آنها را طرد کرده‌اند و سوم این که جامعه حاضر به پذیرش آنها نیست یا اگر به ظاهر آنها را بپذیرد قصد سوءاستفاده یا بهره‌کشی از آنها را دارد. به باور موسوی، اگر بتوان نگاه فرد به خودش و نگاه خانواده و اجتماع به او را تصحیح کرد، بسیاری از این زنان در مراکز بازپروری در مسیر اصلاح قرار خواهند گرفت.

با مشتری‌ها برخورد شود

این‌که زنان ویژه یا خیابانی که آسیب‌شناسان اجتماعی آنها را قربانیان شرایط و آسیب‌دیده می‌دانند، باید هر چه زودتر فکری برای اصلاح مسیر زندگی‌شان بشود، موضوعی است که همه بر آن اتفاق نظر دارند، اما برخی صاحب‌نظران این اصلاح را نه از مسیرهای متداول بلکه از مسیرهایی که تا کنون در کشور امتحان نشده، میسر می‌دانند.

انور صمدی‌راد از آسیب‌شناسان اجتماعی به جام‌جم توضیح می‌دهد که برای کاستن از عوارض حضور زنان آسیب‌دیده در اجتماع ابتدا باید کاری کرد تا هیچ زنی به زن ویژه تبدیل نشود، چون افراد آسیب‌دیده فارغ از این که زن هستند یا مرد، به دلیل محرومیت‌های شدید و آسیب‌های عمیقی که دیده‌اند، در یک دور باطل و معیوب گرفتار می‌شوند که سرانجام به ضرر جامعه تمام می‌شود.

گام دوم نیز این است که به این پدیده از زاویه‌ای دیگر نگاه کنیم، یعنی به جای این که همچنان رها بودن زنان در خیابان و کسب درآمدهای آنها را از راه‌های نامشروع زیر ذره‌بین بگیریم این بار بر مشتری‌های این زنان یعنی مردانی که مرتکب کارهای غیراخلاقی می‌شود، تمرکز کنیم.

در واقع صمدی‌راد منتقد سرسخت فرهنگی است که می‌گوید تا زن بد نشود هیچ مردی به خطا نمی‌افتد. او کشورهایی را مثال می‌زند که در آنها با مردانی که مشتری چنین زنانی هستند، برخورد می‌کنند و نتایج خوبی دیده‌اند. به گفته این آسیب‌شناس اجتماعی، در آمریکا پلیس‌های زن با پوشیدن لباس‌های شخصی، مردانی را که خود را مشتری آنها معرفی کرده‌اند دستگیر می‌کنند، چون معتقدند اگر تقاضا نباشد هیچ وقت عرضه اتفاق نمی‌افتد.

البته در جامعه ما که همواره بر حجب و حیای زن تاکید دارد و نجابت و خویشتنداری را برای زنان واجب‌تر از مردان می‌داند، داشتن چنین رویکردی نیاز به تغییر باورها دارد، اما آنچه بدیهی است این است که وجود زنان و مردانی که مرزهای اخلاق را در جامعه می‌شکنند، سبب ناامن شدن اجتماع و سست شدن بنیان‌های خانواده می‌شود در حالی که تک تک این افراد نیز در معرض انواع آسیب، خطر و بیماری قرار دارند.

مریم خباز -‌ گروه جامعه