چهره خیام غبارروبی می‌خواهد

بیست و هشتم اردیبهشت در تقویم به نام روز بزرگداشت خیام نیشابوری شاعر، منجم، ریاضیدان و فیلسوف نامگذاری شده است. به همین مناسبت هر سال برنامه‌های بسیاری در کشور برگزار می‌شود که یکی از این برنامه ها، بزرگداشت این شاعر در زادگاهش نیشابور است.

اسفندیار جلایری، معاون استاندار و فرماندار شهرستان نیشابور درباره جزئیات بزرگداشت خیام گفت: ویژه‌برنامه‌های بزرگداشت این شاعر از عصر دیروز آغاز شده است و شب گذشته مراسم اختتامیه کنگره ملی شعر «از توس تا نیشابور» در محل فرهنگسرای سیمرغ نیشابور برگزار شد.

او که نایب‌رئیسی شورای فرهنگ عمومی نیشابور را نیز عهده‌دار است، همچنین گفت: امروز صبح، همایش علمی و پژوهشی بررسی آثار و احوال خیام نیشابوری با حضور اندیشمندان و خیام‌شناسان در محل فرهنگسرای سیمرغ نیشابور برگزار می‌شود و دکتر قدمعلی سرامی، دکتر محمدحسین ساکت و دکتر سیداحمد وکیلیان استادان دانشگاه‌های تهران سخنرانی خواهند کرد.

به گفته جلایری، گلباران مقبره خیام بعد از همایش علمی و پژوهشی انجام می‌شود و اجرای برنامه شب شعر و موسیقی در محل باغ مصفای خیام از دیگر برنامه‌های روز بزرگداشت خیام است.

قرار است در مراسم روز بزرگداشت خیام نیشابوری پیام سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز خوانده شود. این پیام همزمان به تمام رایزنی‌های فرهنگی ایران در سراسر جهان مخابره خواهد شد و در برخی کشور‌های جهان مراسم ویژه بزرگداشت حکیم عمر خیام برگزار خواهد شد.

در حاشیه برپایی این همایش، کارگاه تخصصی خوشنویسی، تذهیب، نقاشی و مجسمه‌سازی با حضور استادان برجسته نیشابوری در آرامگاه خیام برگزار می‌شود.

برگزاری مسابقه ریاضی در سطح دبیرستان‌های نیشابور، اجرای مسابقه ادبی «چله چارانه» (حفظ رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری) ویژه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی و برپایی نمایشگاه خوشنویسی آثار استادان انجمن خوشنویسان با اشعار خیام در نگارخانه کمال‌الملک از دیگر برنامه‌های روز بزرگداشت خیام است.

ضرورت غبارروبی از چهره خیام

دکتر کاووس حسن‌لی از پژوهشگران و استادان شناخته شده کشورمان هم معتقد است مهم‌ترین کاری که در حوزه خیام‌پژوهی امروز باید مورد توجه قرار گیرد، غبارروبی از چهره واقعی خیام و همچنین دیگر اندیشمندان کشورمان است.

حسن‌لی به جام‌جم گفت: شناخت راستین مفاخر ادبی و فرهنگی ما جز با آگاهی از رویدادهای زمانه آنان و آشنایی با وضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روزگارشان امکان‌پذیر نیست.

او افزود: برای آن‌که عوامل پدید آمدن و شکوفا شدن اندیشه‌ خیامی روشن شود، باید از یک سو مسائل اجتماعی ـ سیاسی و از سوی دیگر زمینه‌های فکری ـ فرهنگی زمانه او بررسی شود.

به گفته حسن‌لی، حکیم عمر خیام نیشابوری، از اندیشه‌ورزان هوشمندی‌ است که در مقطعی ویژه از تاریخ فکری ایرانیان در شهر نیشابور به دنیا می‌آید و در همان بستر پرتلاطم اجتماعی رشد می‌کند و با فراگرفتن دانش‌های گوناگون و تأثیرپذیری و بهره‌گیری از جریان‌های فرهنگی و فکری زمان خود، آثاری پدید می‌آورد که نام او را در سراسر جهان گسترد‌ه‌اند.

او درباره شخصیت چندوجهی خیام و این که آیا او میان خیام دانشمند و شاعر آیا تمایزی می‌بیند هم گفت: ورزش فکری خیام در دانش‌هایی از جمله نجوم، جبر، هندسه و حتی پزشکی او را از عصبیت‌های یک‌سونگرانه روزگارش در امان داشته و درنگ اندیشمندانه‌ او در حقیقت هستی، پرسش‌های حیرت‌آلود و جسارت‌آمیزی بر زبان او روان کرده است؛ پرسش‌هایی که نشان‌دهنده‌ هوشمندی شگفت‌انگیز اوست و هر کدام می‌تواند از یک سو برای گروهی از افراد تنگ‌نظر، بهانه‌ای باشد تا او را به کفر و الحاد متهم سازند و از سوی دیگر برای متفکران ژرف‌اندیش نمونه‌ای از آزادی اندیشه باشد و او را خردمندی جستجوگر بپندارند.

حسن‌لی تاکید می‌کند: در خارج از ایران با وجود شهرت خیام، ولی اغلب او را با ترجمه‌ای از فیتزجرالد می‌شناسند که آن ترجمه گرچه بسیار باارزش است، اما تک‌بعدی است و تنها از یک منظر خیام را به جهان معرفی کرده است.

اغتنام فرصت در جهان‌بینی خیام

کامل احمدنژاد، استاد ادبیات و خیام‌شناس نیز درباره این شاعر گفت: در بیان تمایز و ویژگی خیام در ادبیات فارسی، دو اصل را می‌توانیم توامان بگوییم؛ یکی رباعیات مختصر و مفید و درخشان اوست که از نظر ادبی ارزش‌های بالایی دارد و دیگر اندیشه‌ای که به اندیشه خیامی مطرح شده است.

وی با بیان این‌که اغتنام فرصت یکی از محوری ترین مسائل جهان‌بینی خیامی است، گفت: در محور اندیشه خیامی مسأله اغتنام فرصت وجود دارد. او می‌گوید فقط امروز معتبر است، دیروز گذشته و فردا هم نیامده است. این البته در یونان باستان و فلاسفه پیش از سقراط هم در اپیکوریان پیشینه دارد که نشان می‌دهد خیام با اندیشه اپیکور آشنا بوده است.

استاد ادبیات دانشگاه تربیت معلم با بیان این‌که چنین فکری در جهان اسلام چرخیده است، ادامه داد: ابوالعلا معری، شاعر نابینای سوری این فکر را بسیار آشکارتر از خیام مطرح کرد. حتی فردوسی نیز این اندیشه را مطرح می‌کند، اما گفته‌های فردوسی لابه لای 50 هزار بیت مستتر است. با وجود این تبلور چنین اندیشه‌ای در آثار خیام به چشم می‌خورد.

احمدنژاد درباره نقش شهرت خیام در جهان و تأثیرگذاری آن بر فرهنگ ایرانی گفت: ایرانی‌ها از قرن هفتم و هشتم به بعد دچار نوعی رکود از نظر علمی و فرهنگی شدند، در نتیجه خیلی از شاعران ما را اروپایی‌ها زودتر از خود ما کشف کردند. اروپایی‌ها اعتماد به نفس و فرهنگ نقد پیدا کردند و به ترجمه آثار شرقی روی آوردند که خیام هم جزو آنان بود.