حراج؛ رسمی کهن

در این میان، بازار دستفروشی یا شکستن قیمت‌ها توسط مغازه‌داران نیز به‌عنوان سنتی دیرین همواره در کنار گرانی‌های شب عید وجود داشته و می‌توان گفت در جلب مشتریان مخصوص به خود که در سال‌های اخیر نیز بر تعداد آنها افزوده شده، موفق عمل کرده است.

قمر فلاح، جامعه‌شناس و پژوهشگر، در این باره معتقد است: نزدیک شدن به سال جدید را در هر کوی و خیابان با همین رسوم قدیمی، شلوغ و پر سر و صدا بودن خیابان‌ها و حراج‌های دم عید می‌توان احساس کرد.

اما به گفته وی، شکستن و نزول ناگهانی قیمت‌ها، بخصوص این روزها و در میان دستفروشان با معایبی نیز همراه است که عمده‌ترین آن کیفیت نامناسب و عمر کوتاه اجناس است.

با وی درخصوص تاثیر بازار حراج پوشاک بر نحوه زندگی اقشار مختلف جامعه گفت‌وگویی کرده‌ایم.

حراج لباس و پوشاک در اواخر هر فصل یا نزدیک به عید نوروز، با توجه به وضع اقتصادی کنونی کشور تا چه اندازه می‌تواند بر زندگی اقشار مختلف جامعه موثر باشد؟

با وجود این‌که این رسم بخصوص در ایام نزدیک به نوروز، در ردیف رسوم قدیمی و خاطره انگیز قرار دارد، با این حال فکر نمی‌کنم در حال حاضر تاثیر چندانی بر زندگی مردم داشته باشد. اقلامی خریداری می‌کنند اما بطور حتم با کیفیت نازل و عمر کوتاه. این موضوع بخصوص در رابطه با دهک‌های پایین و ضعیف جامعه صدق می‌کند.

یعنی این رسم، سابق بر این به لحاظ اجتماعی بر زندگی مردم اثرگذار بود؟

سابق بر این - چه در گذشته دور و چه نزدیک - همیشه شاهد حضور دستفروش‌ها یا مغازه‌دار‌هایی که اجناس خود را در پایان فصل‌ها یا نزدیک به سال نو به حراج می‌گذاشتند؛ بوده‌ایم. این یکی از اصول اقتصادی است که هم نفع فروش را به همراه دارد، هم گروه‌های کم درآمد می‌توانند به نسبت بودجه خود امکان خرید داشته باشند. اما این روزها نسبت به سابق، بازار تقلب و فریب بسیار داغ است. اجناس، فاقد کیفیت لازم است و به سرعت کارایی خود را از دست می‌دهد و خریدار را مغبون می‌کند. متاسفانه برخی تا آب را گل آلود می‌بینند، تبدیل به ماهیگیر کارکشته می‌شوند و هر روز بدتر از روز قبل، سر افرادی که ناچار برای خرید به آنها مراجعه می‌کنند کلاه می‌گذارند.

افزایش بازار اجناس تقلبی، نتیجه چه عاملی است و راه مقابله با آن چیست؟

این اجناس همواره وجود داشته است، اما طی سال‌های اخیر بیش از گذشته رخ نشان می‌دهد. گویا افراد به هر قیمتی در پی منفعت بیشتر هستند. برخی دیگر نیز مجبورند به هر قیمت چرخ زندگی را بچرخانند.

در هر حال بسته به هر دلیل و عاملی، فکر می‌کنم این موضوع وظیفه شهرداری است که به وضع نابسامان بازار حراج و دستفروشی سامان ببخشد، نه با جمع آوری این افراد، بلکه با اختصاص فضای مناسب و در عین حال نظارت کافی. نباید از یاد ببریم آنچه اتفاق می‌افتد، در نتیجه نیازهای جامعه است. این اتفاق نیز حاصل یک نیاز است که سال‌های سال وجود داشته و دارد. پس باید به نیاز جامعه گوش سپرد تا موفق بود.

به طور معمول، کدام یک از اقشار جامعه بیش از دیگران در پی چنین بازارهایی هستند؟

دهک‌های بالای درآمدی به هیچ وجه از چنین مغازه‌ها یا دستفروش‌ها خرید نمی‌کنند. دو دهک بالای جامعه هرگز چنین الگوی مصرفی نداشته و ندارند. در تمام عمر ممکن است یک بار برای خاطره به چنین کاری دست زده باشند، اما دو دهک میانی و چهار دهک پایین بخصوص چهار دهک آخر را می‌توان از مشتریان پروپا قرص بازار حراج به حساب آورد که بعضا هم اقلام خوبی خریداری می‌کنند. البته به این شرط که اجناس، تقلبی و بی‌کیفیت نباشد.

آیا شکستن قیمت‌ها در پایان فصل یا نزدیک عید را نمی‌توان نوعی تقلید از بازارهای حراج خارج از کشور قلمداد کرد؟

نه، تقلید نیست. یک رسم کهنه، شیرین و بازمانده از بازار ابتدایی انسان است. مرحله‌ای از مبادله پایاپای که از قدیم وجود داشته. در گذشته نیز در بیشتر روستاها، روزهای نزدیک به عید به مبادله کالاهایی می‌گذشت که توسط مردم برای داد و ستد آورده شده بود. اصل مبادله چنین پدیده‌ای را به عنوان پدیده منطقی داد و ستد، رایج کرده و سال‌هاست همه جا از خیابان، به‌عنوان یک عرصه عمومی برای فروش استفاده می‌شود.

بازارهای حراج ایران و خارج از کشور، تا چه اندازه متفاوت است و این تفاوت‌ها چیست؟

بیشترین تفاوت در نظم حاکم بر این بازارها خلاصه شده. آنجا نظم خاص خود و مکان مخصوص به خود را دارد و اینجا متاسفانه خیر. در محیط خارج از کشور ساماندهی و نظارت از سوی مسئولان وجود دارد، اما در ایران یا نظارت نیست، اگر هست در جمع‌آوری و اخذ تعهد خلاصه شده. با این‌که خارج از ایران نیز تقلب و فریب وجود دارد، اما نظم ورای هر چیزی که هست به چشم می‌آید. جالب است در فرانسه، کولی‌های پاریسی هنوز هم در عرصه عمومی به فروش اجناس خود مشغول هستند.

فکر می‌کنید این نظم در بازارهای حراج ایران نیز قابل شکل‌گیری باشد؟

با همکاری شهرداری و برخورد مسالمت‌آمیز و بالا بردن جنبه نظارت و کنترل و اختصاص دادن فضای مناسب به این افراد بله، در غیر این صورت خیر، این نظم میسر نخواهد شد.

فاطمه رمضانیان - جام‌جم