مهار بیابان‌ها از برنامه چهارم توسعه جا ماند

اینها چالش‌های عمده ایران در بخش مناطق طبیعی است. دیروز فرود شریفی، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور وقتی این عددها را کنار هم قرار داد تا بگوید 183 منطقه در 82 شهرستان از 18 استان کشور به خاطر از‌بین‌رفتن پوشش گیاهی جزو کانون‌های بحران فرسایش بادی هستند و فشار بر مراتع و دام‌های اضافه بر ظرفیت آن، بیشتر اراضی ایران را مستعد بیابانی شدن کرده است؛ این جمله را نیز به گفته‌هایش اضافه کرد که «باید فضایی ایجاد شود تاکسی جرات تخریب و دست‌درازی به محیط‌زیست را نداشته باشد.» جمله‌ای که سبب خلق این ذهنیت شد که شاید هنوز لزوم حفظ منابع طبیعی در ایران از حرف به عمل نرسیده است. وجود 5/ 32 میلیون هکتار بیابان در ایران در کنار 100 میلیون هکتار زمینی که هر لحظه به بیابانی شدن نزدیک می‌شود، به همراه آماری که می‌گوید کمتر از 10درصد مساحت ایران را جنگل‌ها دربر گرفته‌اند؛ همه حکایت از نقاط ضعیفی دارد که اگر جدی‌تر از امروز به آن نگاه نشود، بیابانی‌شدن سراسر ایران را سبب می‌شود.

دیروز فرود شریفی اگرچه بسیار محتاط سخن می‌گفت؛ اما در حضور خبرنگاران رسانه‌ها، وضعیت نامطلوب منابع طبیعی را تایید کرد.

او که در آستانه روز جهانی مهار بیابان‌زایی در جمع اهالی رسانه حاضر شده بود، وجود 4/ 2 درصد پدیده‌های بیابانی فاقد پوشش گیاهی جهان و بیش از 3 درصد مناطق بیابانی دنیا در ایران را تایید کرد و گفت که اگرچه برای مهار این وضع تلاش‌هایی شده؛ اما هرگز در مقابل حجم تخریب‌ها کافی نبوده است.

او اگرچه به صورت مستقیم از نهادی خاص انتقاد نمی‌کرد؛ اما تلویحا به زیانبار بودن ساخت سد در کشور تاکید کرد تا نتیجه بگیرد که سدسازی در ایران معنایی جز رها کردن حلقه‌های کارآمد مدیریت منابع آب و چسبیدن به معلول‌ها نیست.

شریفی گفت: ایران کشوری خشک و در معرض نوسانات فراوان است که بحث تغییر اقلیم نیز این هشدار را به آن می‌دهد که باید برای شرایط سخت‌تر آماده باشد. امروز راندمان مصرف آب، مطلوب ما نیست. همان طور که معتقدیم خیلی از سدهای ما به خاطر تخریب اراضی بالادستی در عرض چند سال از رسوب پر می‌شوند و از کارایی می‌افتند؛ در حالی که حوزه‌های وسیعی از پیرامون خود را نابود کرده‌اند.

او که با نفی افراط در ساخت سد، سعی بر تاکید بر حذف تمرکز در منابع آب داشت، عنوان کرد 21 میلیون هکتار زمینی که در آن عملیات آبخیزداری (به جای سدسازی)‌ انجام شده، هرچند نتایج مطلوبی چون رسیدن عدد رسوب‌گذاری به صفر را سبب شده، ولی میزان آن در مقایسه با حجم تخریب‌ها، ناکافی بوده است.

رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری که برخلاف بسیاری از مدیران تمامی ناکارآمدی‌ها و نواقص موجود در حوزه کاری‌اش را می‌پذیرفت، به کمبود اعتبار به عنوان مهم‌ترین علت تاخیر در مهار بیابان‌های ایران اشاره کرد و گفت: براساس بند (هـ)‌ ماده 69 قانون برنامه چهارم توسعه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری موظف است تا در جهت اجرای عملیات کنترل کانون‌های بحرانی بیابان‌زا، برنامه‌های خود را دست‌کم در 5‌/‌1 میلیون هکتار از اراضی بیابانی کشور اجرا کند؛ ولی از آنجا که از حدود 125 میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده و فقط نزدیک به 40 میلیارد تومان آن محقق شده، مهار بیابان‌ها نیز از برنامه عقب مانده است.

البته شریفی در حالی از کمبود بودجه طرح‌های بیابان‌زدایی سخن می‌گوید که قرار است عقب‌ماندگی‌های برنامه چهارم توسعه در برنامه پنجم توسعه دیده شود و 2میلیون و 400 هزار هکتار از زمین‌های بیابانی در صف کسب اعتبار 700 میلیارد تومانی برای مهار بیابان بمانند؛ اتفاقی که بسیاری از کارشناسان، توجه کمرنگ قانونگذار به منابع طبیعی در برنامه پنجم را مانع تحقق آن می‌دانند.

مریم خباز / گروه جامعه