عکاسی به روش صفر و یک

فناوری ساخت لنزها پیشرفت کرده است تا تصاویری با وضوحی به مراتب بهتر از قبل به وسیله دوربین‌ها به ثبت برسد. علم شیمی و فیزیک به قدری پیشرفته شده است که فیلم‌هایی با حساسیت حساب شده به نور و با کیفیت بالا ساخته شده است و از همه مهم‌تر چیزی به نام عکاسی دیجیتال و دوربین‌های دیجیتال مطرح شده است که این دنیا را متحول ساخته است.

برخلاف دوربین‌های آنالوگ، تنها با چند دکمه و اهرم سروکار نداریم و باید مفاهیم و چیزهای زیادی یاد بگیریم تا بتوانیم از تمام قابلیت‌های یک دوربین دیجیتال بهره‌مند شویم. از طرفی عکاسی را آنقدر ساده و لذتبخش ساخته‌‌اند که هر کس می‌تواند در دست خود یک دوربین برای ثبت لحظات زیبای زندگی داشته باشد. حتی امروزه تلفن‌های همراه نیز به دوربین‌های توانمندی مجهز شده‌اند که شاید در هیچ دوره‌ای از تاریخ بشریت عکس‌ گرفتن تا این حد آسان و در دسترس نبوده است.

در دوربین‌های آنالوگ قدیمی، تمام فناوری‌های مربوط به گرفتن یک عکس به نور و علم فیزیک مربوط می‌شد و بخشی از آن که با ثبت تصویر در ارتباط بود، مربوط به علم شیمی بود. اما در حال حاضر با ورود صنایع الکترونیک به دنیای عکاسی و دیجیتال شدن این صنعت، علم شیمی در آن کمرنگ شده و با ساخت و به کارگیری حسگرها، نورسنج‌ها، فاصله‌سنج‌ها و وضوح‌یاب‌ها به صورت قطعات الکترونیک بسیار حساس کار عکاسی بسیار دقیق‌تر و راحت‌تر شده است. البته ذکر این نکته نیز لازم است که بسیاری از مفاهیم اساسی در این زمینه بدون تغییر باقی مانده‌اند و فرق چندانی با مفاهیم اولیه نکرده‌اند.

آنالوگ یا دیجیتال

کار با دوربین‌های آنالوگ در حال حاضر نیز ادامه دارد و این دوربین‌ها هنوز به طور کامل از دور خارج نشده‌اند. عکسبرداری‌های آنالوگ حساب و کتاب داشت. انتخاب سوژه‌ها و ژست‌ها باید دقیق انجام می‌شد تا یکی از 24 یا 36 ظرفیت فیلم درون دوربین به هدر نرود. ضمن‌ آن‌که پس از گرفتن عکس واقعا این امکان وجود نداشت بلافاصله ببینیم عکس خوبی گرفته‌ایم یا چشم برخی افراد موجود در کادر هنگام باز و بسته شدن شاتر بسته بوده است یا خیر! ناچار بودیم تا پر شدن ظرفیت فیلم صبر کنیم یا از باقی ظرفیت صرف‌نظر کرده، آن را برای ظهور به تاریکخانه ببریم یا تحویل آتلیه‌های عکاسی بدهیم. در این میان، چه بسا صحنه‌هایی که از دست می‌رفتند و دیگر برای عکس گرفتن تکرار نمی‌شدند اما امروزه وضع کاملا متفاوت است. اگر برتری‌های یک دوربین دیجیتال و آنالوگ را کنار هم بگذاریم، صرف‌نظر از برخی برتری‌های کوچک دوربین آنالوگ، شاید دوربین دیجیتال را محصولی کاملا برتر بشماریم.

با حذف فیلم‌هایی با ظرفیت محدود و جایگزین شدن آنها با کارت‌های حافظه با گنجایش فراوان، دیگر لازم نیست در عکسبرداری خساست به خرج دهیم. می‌توانیم چندین عکس بگیریم تا بالاخره یکی از آنها باب میل ما شود و همان لحظه آنها را مشاهده کنیم و بقیه را حذف کنیم تا جا برای گرفتن عکس‌های بیشتر باز شود.

مشاهده عکس‌های گرفته شده در همان لحظه رویایی بوده که هم‌اکنون به واقعیت پیوسته است. حافظه‌ها هم آنقدر پر ظرفیت هستند که بعضا می‌توانند هزاران عکس را در خود جای دهند. پس از پر شدن حافظه نیز می‌‌توانیم به سهولت و سرعت، عکس‌های خود را به رایانه و آلبوم دیجیتال خود انتقال دهیم. با وجود نرم‌افزارهای متعدد و توانمند از جمله فتوشاپ هر کسی می‌تواند عکس‌های خود را ویراش کرده، آن را به دلخواه تغییر دهد. از نظر هزینه خرید، ظهور و چاپ فیلم‌ها نیز بسیار به نفع عکاسان شده است.

دنیای پیرامون ما دنیای آنالوگ است. تمام اصوات و تصاویر همگی به صورت آنالوگ تفسیر می‌شوند. تاکنون انسان موفق نشده است امواج آنالوگ را  دقیقا همان‌طور که هست به صورت آنالوگ ثبت کند اما تبدیل آن به یک سری اعداد و ارقام هم دقت ذخیره‌سازی را بالا می‌برد و هم با ثبت یک سری رقم ساده می‌توان این کار را روی کاغذ روی سی‌دی یا حافظه‌های رایانه‌ای انجام داد. ضمنا اگر در ثبت و انتقال این اعداد و ارقام اشتباهی صورت نگیرد هرگز در آنها افت کیفیت نخواهیم داشت، چیزی که در نوارهای کاست آنالوگ یا عکس‌های کاغذی یا نگاتیوهای عکاسی بر اثر مرور زمان مشاهده می‌شود.

سرعت در عکاسی

امروزه دوربین‌هایی به بازار عرضه شده‌اند که قادرند با سرعت زیاد به ثبت تصاویر بپردازند. به عنوان مثال به جای آن که بعد از گرفتن یک عکس، منتظر رد شدن فیلم و آماده شدن برای گرفتن عکس بعدی شویم این قابلیت وجود دارد که تا 10 عکس در یک ثانیه در یک حافظه واسط درون دوربین ذخیره شود تا در زمان مناسب به حافظه جانبی منتقل شود. این امکان برای زمانی که بخواهیم از یک سوژه متحرک چندین عکس ثبت کنیم، مفید خواهد بود. مسلما در سوژه‌های متحرک هر یک از این تصاویر ثبت شده با دیگری متفاوت خواهد بود و هر یک ارزش خود را خواهد داشت. در کنار سرعت عکسبرداری متوالی مساله دیگری نیز تحت عنوان عکس پرسرعت یا عکسبرداری از سوژه متحرک پرسرعت مطرح می‌شود که با مفهوم قبل متفاوت است. فرض کنید می‌خواهید از چرخ‌های یک ماشین در حال حرکت، یک توپ فوتبال شوت شده یا بال‌های یک زنبور در حال پرواز تنها یک عکس بگیرید، دوربینی که بتواند از هر یک از این سوژه‌ها یک عکس ثابت بگیرد که گویی چرخ در حال چرخیدن نیست، توپ در آسمان ثابت و در حال گردش نیست یا زنبور بال‌های خود را ثابت نگه داشته است، دوربینی با قابلیت گرفتن عکس‌های پرسرعت است. در حالی که ممکن است این دوربین قابلیت عکسبرداری پیاپی از سوژه را داشته یا نداشته باشد. در واقع مفهوم اول به سرعت باز و بسته شدن‌های متوالی شاتر در یک ثانیه بستگی دارد و مفهوم دوم منوط به این است که شاتر هر بار با چه سرعتی باز و بسته شود. هم‌اکنون دوربین‌هایی وجود دارند که سرعت باز و بسته شدن شاتر آنها یک‌ هشت هزارم ثانیه است. به این مفهوم که این دوربین می‌تواند از سوژه‌هایی که سرعت تناوب و حرکت آنها کمتر از 800 بار در ثانیه است. عکس‌های ثابتی بگیرد که گویی سوژه کاملا ثابت است و تحرکی ندارد!

ریزش قطرات باران، چرخیدن فرفره، بال زدن‌های یک گنجشک یا پروانه و... ازجمله حرکت‌هایی هستند که با سرعتی کمتر از 8000 بار در ثانیه انجام می‌شوند و در نتیجه با دوربین یاد شده می‌توان از آنها عکسی ثابت گرفت. یقینا از دیدن عکس‌هایی که از این سوژه‌ها گرفته شده‌اند، شگفت‌زده خواهید شد؛ چراکه چشم انسان هرگز قادر به دیدن آن صحنه‌ها نیست. در واقع هر حرکتی که بیشتر از 15 بار در ثانیه انجام شود، چشم انسان آن را متحرک می‌بیند و دیدن پروانه یک بالگرد در آسمان به طور ثابت برای ما جالب خواهد بود، البته تصور این صحنه برای ما مشکل نیست، زیرا آن همان بالگردی است که ابتدا روی زمین خاموش بوده و ما آن را دیده‌ایم، اما برخی صحنه‌ها را انسان هرگز در واقعیت قادر به دیدن آنها نیست، مثل لحظه برخورد تیر به هدف، لحظه ترکیدن بادکنک یا متلاشی شدن خرده شیشه‌های یک لیوان درست پس از برخورد با زمین و شکستن!

حسگر جای فیلم

چیزی که امروزه در دوربین‌های دیجیتال جایگزین فیلم شده است، در واقع حسگرهای الکترونیکی دقیقی هستند که به نور حساس‌اند. این حسگرها در برابر نور تاثیر می‌پذیرند و سپس نتایج حاصل را به صورت داده‌های دیجیتال به پردازنده اصلی دوربین ارسال می‌کنند و پردازنده نیز پس از پردازش داده‌ها، حاصل را به صورت یک فایل تصویری در حافظه جانبی دوربین ذخیره می‌کند. حسگرها در مقابل نورهای مختلف و رنگ‌های گوناگون اثرپذیری متفاوتی دارند و هر چه بیشتر در معرض نور قرار گیرند، تصویر حاصل به تصویر سفید نزدیک‌تر می‌شود و اگر به آنها نوری نرسد، تصویر، سیاه خواهد بود. این که چه میزان نور به حسگرها برسد، به عواملی همچون سرعت باز و بسته شدن شاتر، میزان گشادی دریچه دیافراگم و میزان حساسیت به نور بستگی دارد. میزان حساسیت به نور چیزی است که در دوربین‌های دیجیتال پیش از گرفتن هر عکس قابل تنظیم است. اما در عکاسی آنالوگ این میزان به فیلم مورد استفاده بستگی دارد. هر فیلم حساسیت خاص خود را دارد و در طول استفاده از آن فیلم این میزان همواره ثابت است.

حسگرهای رایج کنونی در دوربین‌های دیجیتال دو نوع هستند که به CCD و CMOS معروفند. کیفیت تصاویر حاصل از CCD از CMOS بهتر است اما سرعت عمل ‌CMOS از CCD بیشتر است. ضمن آن که مصرف انرژی CMOS از CCD بسیار کمتر بوده و استفاده مستمر از آن باعث گرمای کمتری می‌شود. ظاهرا بجز مساله کیفیت، سایر برتری‌ها از آن CMOS است طی چند سال اخیر، شرکت‌های مطرح دنیا از جمله CANON و NIKON ، حسگرهای با کیفیتی برپایه CMOS ساخته‌اند که تنها عیب این حسگرها را نیز برطرف کرده است. از این‌رو، اکثر دوربین‌های حرفه‌ای حال حاضر که نیازمند سرعت، کیفیت و مصرف کم انرژی هستند،

از حسگرها CMOS استفاده می‌کنند و بیشتر دوربین‌های عکاسی نیمهحرفهای و خانگی و نیز دوربین‌های تلفن‌های همراه از CCD بهره می‌گیرند.

با پیشرفت روز افزون فناوری‌های عکاسی، فاصله عکاسی آماتور و دیجیتال تا حد زیادی کم شده است و توضیح و توصیف جزئیات مربوط به این زمینه شاید از حد چندین جلدکتاب نیز فراتر رود. تجهیزات وابسته به دنیای عکسبرداری و عکاسی دیجیتال نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و افراد با نگاهی گذرا به این تجهیزات و مشاهده گستردگی و تنوع آنها بعضا ممکن است به این نتیجه برسند که ظاهرا کم اهمیت‌ترین وسیله در این شاخه، خود دوربین بوده است! اما آینده چشم‌انداز هیجان‌انگیزتری پیش‌روی این ابزارها قرارداده است. بزودی توانایی‌های این ابزارها دگرگون خواهد شد و در پی آن، دید ما از هنر عکاسی به دانشی در زمینه هنر تغییر خواهد کرد.

پارسا ستوده‌نیا