تجاوز غیر قابل توجیه

در مورد صحیح بودن اقدام انگلیس و شوروی در تجاوز به ایران، هنوز یک مساله مبهم و گیج کننده باقی است؛ مساله اصلی که در برابر انگلیس و آمریکا قرار داشت این بود که آیا ضرورت استراتژیکی، اخلاقا و قانونا اجازه یک تجاوز خشن و بدون اطلاع قبلی را می‌دهد؟ در مورد ایران متاسفانه پاسخ مثبت است زیرا همان‌طور که تشریح شد هیچ راهی برای متفقین باقی نمانده بود که راه‌های ارتباطی و معادن نفتی ایران را بدون به کار بردن زور تحت کنترل خود درآورند... این نتیجه‌گیری نهایی، بسیاری از تدابیر و اقدامات قابل ایراد سیاسی و نظامی را که انگلیسی‌ها قبل از حمله به ایران پیشنهاد یا اجرا کردند، به هیچ وجه توجیه نمی‌کند و نیز انگلیسی‌ها مقصرند که چرا ایران را در برابر تحریکات و جاه‌طلبی‌های شوروی قویا حمایت نکردند، زیرا خود آنها بودند که ایرانیان را در چنین وضع مخاطره‌آمیزی قرار دادند... بنابراین حمله به ایران یک نمونه کلاسیک وضع دشوار اخلاقی ملت‌های دموکرات‌ را نشان می‌‌دهد که ضمن تلاش برای زنده‌ماندن در برابر رژیم‌هایی که کمر به نابودی‌شان بسته‌اند، مرتکب اعمالی نسبت به ملل کوچک می‌شوند که قابل توجیه نیست.

ریچارد ا. استوارت، در آخرین روزهای رضا شاه،
ترجمه عبد‌الرضا هوشنگ مهدوی، کاوه بیات، تهران ، نشرنو، 1370، ص 372.