امان از دست رفیق ناباب‌

***

رفیق ناباب کیست؟

کلمه «رفیق ناباب» یک جمع مع‌الفارق است. «رفیق» یعنی کسی که یار و همراه انسان است و به او کمک می‌کند و وقتی گفته می‌شود ناباب دیگر نمی‌توان به آن رفیق گفت و می‌توان آن را دشمن قلمداد کرد و به اصل می‌توان گفت «رفیق ناباب» یک کلمه معترضه است و مراد از آن شخصی است که تفکر و جهت‌یابی فکری وی در جهت همدلی، همراهی و ارشاد نیست، بلکه عموما چنین فردی وقتی در کنار شخصی قرار می‌گیرد، قصدش سوءاستفاده است تا خلاء زندگی خودش را پر کند، برای رفیق ناباب آنچه مهم است، رسیدن به خواسته‌های شخصی خودش است، حتی اگر ناچار شود در این راه شخص مقابل خودش را زیر پا له کند.

مهمترین خصوصیات «رفیق ناباب» چیست؟

آنها افرادی دورو، بوقلمون صفت (فرصت‌طلب) و بدون گذشت هستند و زندگی انگلی دارند و سعی می‌کنند که بیشتر از طرف مقابلشان دریافت کنند تا چیزی به آنها بدهند، آنها معمولا برای طرف مقابلشان بار گران هستند و سنگینی آنها بر دوش انسان به گونه‌ای است که انسان را رو به سقوط می‌برند و سلامت روحی و جسمی به اصطلاح دوستشان، برایشان مهم نیست، اختلافات خانوادگی برایشان کم‌اهمیت است و تنهایی، رنج، دوری و ... برای چنین افرادی بی‌اهمیت است و به هنگام نیاز، هیچ‌گاه در دسترس نیستند و در یک کلام به این‌گونه افراد نمی‌توان نام رفیق را گذاشت.

از خصوصیات دیگر آنها یاد کنید.

اکثر این افراد شخصیت ضداجتماعی دارند. تقریبا 3 درصد مردان و 1 درصد زنان به اصطلاح نارفیق هستند. آنان دروغگو، فریبکار، بی‌وجدان، تعهدناپذیر و بدقول هستند و در مسیر کارهای خلاف و مسائل ضداجتماعی قدم برمی‌دارند. به راحتی دست به بزه و جرم می‌زنند و در این راه هیچ احساس گناهی ندارند و «ضد قانون» هستند.

یک نوجوان یا حتی یک جوان چگونه می‌تواند «نارفیق» را از رفیق تشخیص دهد؟

معمولا این افراد به راحتی قابل تشخیص نیستند، آنها حتی فرزندانشان هم برایشان اهمیت ندارد. این افراد از خود راضی و خودبین هستند و تنها کسی را که دوست دارند، خودشان هستند و فقط از روی تجربه می‌توان آنها را تشخیص داد، نوجوانان و جوانان میتوانند از تجربیات والدین و اطرافیان خود استفاده کنند و به راحتی به کسی که نمی‌شناسند وابسته نشوند.

نارفیق‌ها، معمولا گرفتار چه مسائلی هستند؟

زنان این گروه اغلب به فحشا و کودک‌آزاری گرایش دارند و مردان هم به مواد مخدر کشیده می‌شوند، هر دو گروه خطرناک هستند ولی معمولا زنان در این طبقه بسیار خطرناک‌تر از مردان هستند، چراکه کودکان و جوانان بیشتر به زنان اعتماد می‌‌‌کنند و چون اعتماد به زنان بیشتر می‌شود، پس فریبکاری در این قشر بیشتر است، این افراد می‌توانند دیگران را نیز به دام بیندازند؛ این افراد دارای اختلال شخصیتی هستند و کسانی که به دام آنان می‌افتند نیز اغلب خود دارای اختلال شخصیت هستند.

پس می‌توان گفت ناباب بودن نوعی «بیماری» است؟

ما معتقدیم کسی که در جهت آسیب زدن و آزار رساندن به دیگران حرکت می‌کند به نوعی بیمار تلقی می‌شود، اما در عین حال اختلال رفتاری می‌تواند به روی افرادی که به ظاهر نرمال نیز هستند  تاثیر بگذارد مثلا ممکن است مواد مخدر به روی افراد افسرده، مضطرب، کنجکاو و حتی سالم نیز اثر گذاشته و آنها را به ورطه هلاکت بکشاند.

بیماری اختلال شخصیت از چه هنگام در افراد بروز می‌کند؟

بیماری اختلال شخصیت را می‌توان از سنین 18 سالگی تشخیص داد و تقریبا از این سن به بعد است که می‌توان گفت فرد دارای شخصیت ضداجتماعی است یا خیر و اما در سنین پایین‌تر اختلال سلوک و اختلال ارتباط با دیگران محسوس است که شباهت‌های زیادی با اختلال شخصیت دارد بنابراین سنین نوجوانی می‌تواند تهدیدی از سوی این‌چنین اختلالات باشد.

اختلال سلوک یعنی چه؟

چیزی شبیه اختلال شخصیت است که در سنین پایین‌تر رخ می‌دهد چرا که اختلال شخصیت در سنین پایین‌‌تر از 18 سال تشخیص داده نمی‌شود و چون در آن زمان شخصیت افراد شکل‌گیری کامل ندارد.

آثار و تبعات دوستی با این افراد چیست؟

آثار روحی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، جسمی، اقتصادی، مخرب، دوری از خانواده و ازدواج‌های ناموفق ناشی از این گونه دوستی‌هاست که فرد ممکن است حتی شغل خود را نیز در این دوستی از دست بدهد، این‌گونه دوستان، سیر بهنجار تکامل رفتاری زندگی و روند رشد طبیعی افراد را به مخاطره می‌اندازند و همانند چاهی بر سر راه انسان قرار می‌گیرند حال این چاه تا چقدر می‌تواند عمیق باشد آثار مخرب متفاوتی به جای می‌گذارد.

عواملی که باعث بروز اختلال شخصیت افراد می‌شود را نام ببرید؟

اختلال شخصیت متاثر از سه ویژگی ژنتیک، روحی و روانی و اجتماعی است مثلا طلاق و خشونت که ناشی از مسائل روحی روانی است و جنگ، سوء‌تغذیه و... که ناشی از مسائل اجتماعی است.

کدامیک از این عوامل بیشتر محسوس است؟

این موضوع بستگی به زمینه دارد مثلا در جامعه‌ای همانند عراق که همه از فقر، سوء‌تغذیه و بیکاری رنج می‌برند مسلما مسائل اجتماعی چشمگیرتر است و مثلا در کشورهای اروپایی این اختلالات می‌تواند از مسائل ژنتیکی نشات گرفته باشد و در کشورهایی که بمباران هسته‌ای در آنها صورت گرفته باشد (ژاپن) عوامل ژنتیکی آشکارترند.

البته باید تاکید کنم مشکلات اقتصادی در زیرمجموعه مشکلات اجتماعی عمل می‌کند، گرچه دوری افراد از هم، دوری پدر خانواده از خانواده، عدم تعامل مادر خانواده با فرزندان این روزها در اختلالات روانی نمود چشمگیری دارد.

بپردازیم به رفیق خوب واقعا رفیق خوب چه کسی است؟

طبیعتا هر کسی که بتواند به فکر آینده طرف مقابلش باشد و حساسیت‌های دوستش برایش مهم باشد و به اهداف وی اهمیت دهد می‌تواند رفیق خوب قلمداد شود توجه داشته باشید مهم‌ترین دلیل برای دوستیابی احساس «نیاز» است. انسان می‌‌خواهد به گونه‌ای خلاء وجودی خود را برای رشد روحی و روانی پر کند پس به دوستانی روی می‌آورد اما آنچه که مهم است انتخاب دوست مناسب است.

بسیاری معتقدند هیچ رفیقی بهتر از پدر و مادر نیست، با این حال وجود سایر دوستان در زندگی ضرورت دارد؟

بله، از آنجا که پدر و مادر بدون هیچ‌گونه چشم‌داشتی به انسان کمک می‌کنند، می‌توانند بهترین رفیق نیز قلمداد شوند، ولی این گونه نیست که فرد با داشتن پدر و مادر به رفیق دیگری احتیاج نداشته باشد، انسان بدون رفیق بیمار است، انسان برای رشد خود باید تعاملات اجتماعی داشته باشد و باید بسیاری از مسائل را از همسالان خود بیاموزد، و این طور نیست که تمام مسائل را از درون خانه دریافت کند.

انتخاب رفیق متاثر از خانواده است یا جامعه؟

می‌تواند هر دوی این‌ها نقش داشته باشند، بستگی به نوع فرهنگ و شرایط محیطی در شهر، روستا، آپارتمان و... دارد.

چه توصیه‌ای به جوانان دارید؟

استفاده از تجربیات بزرگترها و پایبندی سنت‌های مفید می‌‌‌تواند ترمز خوبی برای فرورفتن در عرصه‌های آسیب‌پذیر باشد.

با جوانان نصیحت‌ناپذیر چه باید کرد؟

مقداری آزادی عمل لازم است ولی آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس و آموزش نحوه برخورد با پدر و مادر از طریق انجمن اولیاء و مربیان در این زمینه بسیار مفید خواهد بود.

لیلا طاهر