۱۴۰۵، سال ماهواره‌های ایرانی

برای این‌که از جزئیات این مسائل بیشتر آگاه شویم ‌سراغ دکتر حسن سالاریه‌ رئیس سازمان فضایی ایران رفته‌ایم. در گفت‌وگوی پیش رو با او به بررسی ابعاد فنی و راهبردی پرتاب این سه ماهواره، کارکرد عملی داده‌های فضایی در زندگی روزمره و نقشه راه توسعه زیرساخت‌ها و منظومه‌های ماهواره‌ای آینده کشور پرداخته‌ایم. 

ماهواره‌هایی که قرار است امروز پرتاب شوند چه تفاوت‌هایی از نظر طراحی و مأموریت دارند؟ 
ماهواره‌های پایا، کوثر و ظفر۲ با وجود تفاوت در طراحی و مأموریت‌ دارای قابلیت‌های متنوعی هستند که مهم‌ترین آن تصویربرداری در طیف‌های مختلف است. این توانمندی کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های عمرانی، کشاورزی، مدیریت بحران و پایش محیط ‌زیست دارد. ماهواره ‌ظفر‌۲‌ یک ماهواره تصویربرداری با دقت ۱۵متر در طیف رنگی است که توسط دانشگاه علم و صنعت ایران طراحی و ساخته شده. این ماهواره علاوه بر تصویربرداری، قابلیت‌هایی مانند برقراری ارتباطات باریک باند، انتقال داده و تبادل اطلاعات میان کاربران مختلف در سطح زمین را نیز دارد. با این حال‌ تمرکز اصلی مأموریت آن بر تصویربرداری ماهواره‌ای است. ماهواره ‌طلوع‌۳‌ که توسط گروه فضایی «صاایران» طراحی و ساخته شده، در دو طیف و دو کلاس مختلف تصویربرداری می‌کند به‌طوری‌که در طیف رنگی دارای دقت ۱۰متر و در طیف سیاه‌وسفید دارای دقت ۵متر است. متخصصان حوزه فضایی تأکید می‌کنند که با تلفیق داده‌های این دو طیف، می‌توان به تصاویر با دقت بالاتر، در حدود ۵متر دست یافت. ماهواره کوثر که نمونه دوم آن با نام ‌کوثر‌۵/۱‌ معرفی شده، یک ماهواره سنجشی تصویربرداری با دقت ۵ یا ۴متر است. محموله این ماهواره با ماهواره ‌پایا‌ تفاوت دارد به‌طوری‌که ماهواره پایا تصویربرداری را به‌صورت آینه‌ای و انعکاسی انجام می‌دهد اما ماهواره کوثر از سیستم لنزی استفاده می‌کند و تصویربرداری آن از طریق لنزهای شکسته انجام می‌شود. 

این ماهواره‌ها در زندگی روزمره شهروندان چه تأثیر و کاربردی دارند؟  
تصاویر ماهواره‌ای از مجموعه‌ای از پیکسل‌ها تشکیل شده‌اند. ابعاد هر پیکسل اصطلاحا دقت تصویربرداری ماهواره نامیده می‌شود. برای مثال در تصویربرداری با دقت ۵متر، هر پیکسل نمایانگر محدوده‌ای به ابعاد ۵ در ۵متر روی زمین است. این دقت در کاربردهای مختلف اهمیت متفاوتی دارد. به‌عنوان نمونه برای برآورد سطح زیر کشت اراضی کشاورزی، تصاویر ماهواره‌ای بادقت۱۰تا۱۵متر کفایت می‌کند اما درمواردی مانند تعیین مرز اراضی، استخراج نقشه‌های دقیق یا کاربری‌های حقوقی و عمرانی، به تصاویر با دقت بالاتردرحدود۳ تا ۵متر نیاز است. همچنین در ارزیابی خسارات ناشی از بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله یا آتش‌سوزی‌های گسترده، تصاویر ماهواره‌ای نقش کلیدی در تصمیم‌گیری و مدیریت بحران ایفا می‌کنند. 

مهم‌ترین اولویت راهبردی سازمان فضایی ایران برای سال آینده چیست‌؟  
عملا برنامه ۱۰ساله فضایی کشور که برش پنج‌ساله آن در برنامه هفتم پیشرفت آمده، اولویت‌های سازمان فضایی ایران و به‌طور کلی برنامه فضایی کشور را برای هر سال مشخص می‌کند. ما در سال ۱۴۰۵ در وهله اول باید فاز دوم پایگاه فضایی چابهار را در حوزه توسعه زیرساخت پیش ببریم. فاز اول این پایگاه، طبیعتا اولین پرتاب‌های خود را اواخر سال ۱۴۰۴ یا اوایل سال ۱۴۰۵ تجربه می‌کند. فاز دوم که مربوط به پرتابگرهای سوخت مایع است، باید توسعه پیدا کند. ایستگاه‌های سلماس و چناران نیز کارشان به پایان رسیده است. ما در سال ۱۴۰۵ ادامه بهره‌برداری را خواهیم داشت و احتمالا توسعه این ایستگاه‌ها با اضافه کردن آنتن‌ها و قابلیت‌های جدید انجام می‌شود تا بتوانیم ارتباطات ماهواره‌ای کشور را ارتقا دهیم؛ هم در حوزه کنترل ماهواره و هم در حوزه دریافت داده و تصاویر. 
 
برنامه‌های شما برای بهره‌گیری از ماهواره‌های باریک‌باند در توسعه اینترنت اشیا به کجا رسیده است؟
این برنامه مربوط به منظومه شهید سلیمانی است. اولین نمونه شش‌واحدی که معادل نمونه اصلی محسوب می‌شود، تا پایان سال جاری رونمایی خواهد شد. ان‌شاءالله با پرتاب و عملیات موفق این ماهواره در مدار، و درصورتی‌که عملکرد آن کاملا مطابق پیش‌بینی‌ها باشد، ساخت نمونه‌های اصلی تا سقف ۲۴ماهواره انجام خواهد شد. این ماهواره یکی از پروژه‌های مهم بخش فضایی کشور است، زیرا اولین منظومه اینترنت اشیا یا باریک‌باند محسوب می‌شود که امکان ارائه خدمات عملیاتی را دارد؛ ازجمله جمع‌آوری داده از سطح کشور، ارسال داده‌ها به ماهواره و انتقال آنها به ایستگاه‌های زمینی برای تحلیل و تصمیم‌گیری. پرتاب‌های اصلی پس از پرتاب اول و رفع احتمالی نقص‌های فنی آغاز می‌شود و این روند در بازه زمانی سال ۱۴۰۵، طی چندین ماه و چندین پرتاب انجام خواهد شد.
 
با توجه به این‌که دولت به‌تازگی لایحه بودجه سال آینده را ارائه کرده است آیا بودجه کافی برای اجرای پروژه‌ها در ا ختیار دارید؟
بودجه صنعت فضایی ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای پیشگام در این حوزه، رقم بالایی محسوب نمی‌شود و درعین‌حال کاملا معقول است. صنعت فضایی ما حوزه‌ای با بهره‌وری بسیار بالاست؛ چراکه هزینه‌های مرتبط با طراحی، تحقیق و توسعه در این بخش، در مقایسه با دستاوردها و ارزش‌افزوده‌ نهایی آن، کاملا بهینه و اقتصادی است. این صنعت کاملا بومی و متکی بر توسعه‌ فناوری‌های داخلی است؛ دستاوردهایی که فراتر از حوزه فضایی، در سایر بخش‌های صنعتی و خدماتی کشور نیز به‌خوبی به کار گرفته می‌شوند. با توجه به محدودیت‌های بودجه، طبیعتا بین شرایط ایده‌آل و شرایط تحقق‌یافته فاصله وجود دارد و به همین دلیل اولویت‌بندی دقیق انجام شده است.
 
​​​​​​​اولویت‌بندی‌ها بر چه محورهایی متمرکز است؟
در درجه‌ نخست، توسعه‌ ماهواره‌هایی در دستورکار قرار دارد که با نیازهای کاربردی و فوری کشور همسوتر هستند. همزمان، تولید پرتابگرهایی که قادر به ارائه‌ خدمات در کلاس جرمی مورد نیاز پروژه‌های ملی باشند، از اولویت‌های راهبردی محسوب می‌شود. پروژه‌های ماهواره‌ای که با همکاری بخش دولتی و خصوصی انجام می‌شوند، ماهواره‌های سنجش از دور و مخابراتی به‌ویژه مخابرات باریک‌باند و در ادامه رسیدن به پهنای باند بالاتر از طریق ترانسپوندرهای KU و KA از اولویت‌های ما به شمار می‌رود. همچنین تثبیت عملکرد پرتابگرها برای قراردادن ماهواره‌ها در مدارهای مورد نیاز کشور اهمیت بالایی دارد. در گام نخست، تمرکز ما بر مدارهای لئو است و سپس حرکت به سمت مدارهای ارتفاع بالا و ژئو دنبال می‌شود. همه این اولویت‌ها براساس برنامه پنج‌ساله هفتم و برنامه ۱۰‌ساله فضایی کشور تعیین شده و ما گام‌به‌گام در حال اجرای آن هستیم.