سالانه معادل مصرف ۱۷ میلیون نفر، آب از شبکه‌های انتقال و توزیع کشور هدر می رود

جام جم آنلاین؛ پروفسور هوشنگ قمرنیا  با اشاره به چالش شاخص‌های بهره‌وری آب‌ و خاک کشور اظهار کرد: وجود نشتی در حدود ۴۰ درصدی در اثر فرسودگی تأسیسات تأمین، انتقال و توزیع آب از جمله مشکلات عدیده در کاهش بهره‌وری آب در کشور است.

وی همچنین هدررفت آب از طریق ضایعات محصولات کشاورزی در کشور را سالیانه در حدود ۹ تا ۱۳ میلیارد مترمکعب عنوان کرد و افزود: یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در بخش آب و کشاورزی در ایران، کم بودن میزان بهره‌وری نهاده‌ها و منابع تولیدی است.

این استاد دانشگاه رازی کرمانشاه ادامه داد: در ایران به ازای هر یک مترمکعب آب ۸۰۰ گرم ماده خشک کشاورزی تولید می‌شود در حالی‌که در اروپا سه کیلوگرم است، رتبه ایران در زمینه بهره‌وری آب کشاورزی بسیار پایین و ۱۰۲ از میان ۱۲۳ کشور جهان است.

مصرف بیش از ۷۵ درصد از آب شیرین کشور در حوزه کشاورزی

پروفسور قمرنیا در مورد شاخص بهره‌کشی از منابع آب در کشور نیز گفت: شاخص بهره‌کشی از منابع آب در کشور ما بسیار بالا و در حد بهره‌کشی سنگین است، در کشور ما بر اساس نظرات کارشناسان وزارت نیرو (%۹۰) و وزارت جهاد کشاورزی (%۷۵) از آب شیرین قابل‌دسترس در فعالیت‌های کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد که هر دو مقدار از میانگین جهانی بسیار بیشتر است.

وی اضافه کرد: این در حالی است که افت سالیانه آبخوان‌های کشور در حدود ۵۵ سانتی‌متر و کسری آبخوان‌های کشور در حال حاضر در حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب گزارش شده است (هر چند که این حجم با استفاده از اطلاعات ماهواره گریس آمریکا بسیار بیشتر و در حدود ۳۵۰ میلیارد متر مکعب را نشان می دهد).

۴۷ درصد از چاه‌های آب کشور غیرمجاز است

استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه یادآور شد: تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز کشور در حدود ۸۰۰ هزار حلقه اعلام شده است که ۴۲۰ هزار حلقه چاه مجاز و در حدود ۳۸۰ هزار حلقه از این چاه‌ها، غیرمجاز هستند.

وی افزود: همین امر باعث شده است که میزان فرونشست سالیانه دشت های ایران که بر اساس استاندارد جهانی سالیانه در حدی معادل ۴ میلی‌متر حد بحرانی محسوب می شود در بسیاری از نقاط کشور ۹۰ تا ۱۴۰ برابر این استاندارد گزارش شود.

این استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی کرمانشاه در جواب این سوال که شرایط موجود آب‌ و خاک کشور را با توجه به این وضعیت چگونه ارزیابی می کند گفت: متاسفانه تاکنون بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آب تجدیدشونده کشور بوده و صرفه‌جویی در این بخش تأثیر زیادی در استفاده بهینه و پایدار از منابع آب خواهد داشت.

ارتقای بهره‌وری آب نیازمند ایجاد تغییرات اساسی در برنامه‌های مدیریتی

پروفسور قمرنیا ادامه داد: می‌توان با قاطعیت عنوان کرد که سیاست‌های کشور در طی بیش از ۴۰ سال گذشته برای تأمین آب کشاورزی و برنامه‌های استفاده بهینه از آب و افزایش کارایی مصرف و بهبود بهره‌وری آب، کارآیی و نتیجه لازمه را نداشته و تقریبا ورشکستگی آبی در کشور را موجب شده است.

وی در مورد دلایل عدم کار آیی سیاست‌های اعمال‌شده در کشور به منظور افزایش بهره‌وری آب اظهار کرد: ناکافی بودن و عدم انطباق سیاست‌های کشور با موضوع بهره‌وری آب کشاورزی، فقدان برنامه عملیاتی مدیریت تؤامان عرضه و تقاضای آب کشاورزی در مدیریت آب کشور، فقدان راهکارها و انگیزه‌های مناسب سرمایه‌گذاری در جهت توسعه، بهره‌برداری و نگهداری منابع و تأسیسات آبی از جمله ای دلایل می توان باشد.

پروفسور قمرنیا تاکید کرد: در کنار این دلایل کافی نبودن کارآمدی مدیریت در برنامه‌ریزی، مطالعه، طراحی و اجرا برای منابع و تأسیسات آبی کشور و عدم‌کفایت برنامه‌های آموزشی و ترویجی را نیز برشمرد که به طور کلی ارتقای بهره‌وری آب در کشور نیازمند ایجاد تغییرات اساسی در اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریتی آب است.

استفاده از نخبگان صنعت آب در تصمیم گیری‌های کلان

وی در جواب این سوال که چه راهکارهای کاربردی برای افزایش بهره‌وری آب در کشور نیاز است اظهار کرد: برای ارائه راهکار بسیار دیر شده است زیرا که متاسفانه مسوولان بر روی عقاید خود نسبت به استفاده نامناسب از منابع آب و خاک پافشاری کرده و اصرار می ورزند، با این وجود راهکارهایی همچون تجدیدنظر اساسی در شعار خودکفائی با توجه به محدودیت منابع آب موجود در کشور، جلوگیری از اجرای طرح‌های بدون مطالعه و بررسی‌های دقیق، بی‌حاصل و با بهره‌وری بسیار پایین، هزینه‌بر و مضر برای منابع آب و محیط‌زیست توسط مافیای آب که تعدادشان در اقصی نقاط کشور فراوان است می تواند موثر باشد.

این استاد دانشگاه همچنین استفاده اکید از نظرات اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و نخبگان و استفاده از نتایج تحقیقات انجام‌شده آن‌ها که متأسفانه تاکنون مبنای سیاست‌گذاری‌ها واقع نگرفته‌اند را در این زمینه چاره ساز عنوان کرد.

وی با اشاره به ارائه الگوی کشت بهینه در هر منطقه با توجه به امکانات آبی، خاکی و اقلیمی مربوطه گفت: درست نیست که آب این کشور کم آب، خصوصاً در مناطق مساله‌دار به کشت گیاهان پرمصرف و در نهایت صادراتی اختصاص یابد.

اجبار به کشت گیاهان زراعی کم آب‌بر

پروفسور قمرنیا اصلاح و تجدیدنظر در قیمت آب کشاورزی به‌منظور افزایش بهره‌وری از آن، اجبار به کشت گیاهان زراعی استراتژیک کم‌توقع‌تر و با نیاز آبی و طول دوره رشد کمتر موردنیاز کشور، حمایت بیشتر از توسعه کشت های گلخانه‌ای، هیدروپونیکی و سیستم های نوین آبیاری، توسعه سیستم های زراعی کاشت دیم با تأکید بیشتر بر استفاده از آب باران، اجرای برنامه‌های تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی در اقصی نقاط کشور، جداسازی مصارف آب شرب، کشاورزی و فضای سبز از هم و بازسازی سیستم‌های انتقال و توزیع فرسوده آب کشور را در افزایش بهره وری آب در کشور بسیار موثر دانست.

وی تاکید کرد: علاوه بر این تشویق، ترویج استفاده از پروژه‌های جمع‌آوری آب باران، اجرای برنامه و پروژه‌های کاربردی جهت استفاده از آب‌های خاکستری و نامتعارف تصفیه‌شده در آبیاری فضای سبز و کشاورزی، جلوگیری از کاشت و صادرات محصولات با نیاز آبی بالا، توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی به‌منظور جلوگیری از هدر رفت و دورریز محصولات مختلف کشاورزی بعد از تولید و نیز فرهنگ‌سازی، اطلاع‌رسانی و اجرای برنامه‌های آموزشی و ترویجی جهت افزایش آگاهی مردم در زمینه صرفه‌جوئی در منابع آب و درنهایت ارتقای بهره‌وری آب را از دیگر راهکار موجود در این زمینه عنوان کرد.

بحران فرونشست زمین در ایران، ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی هم اکنون در ایران به مرحله هشدار رسیده است لذا برای مقابله با این چالش، ضروری است اقدامات فوری در جهت اصلاح شبکه‌های فرسوده آبرسانی، مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی و افزایش بهره‌وری صورت گیرد.

تشدید نظارت بر برداشت‌های غیرمجاز و اجرای طرح‌های احیای منابع آبی، از جمله اولویت‌های دولت در این زمینه است، در غیر این صورت، پدیده فرونشست می‌تواند به یک تهدید جدی برای کشور تبدیل شود.