شاعران زن معاصر

به گزارش جام جم-این پژوهش به بررسی تطبیقی اشعار دو شاعر برجسته زن معاصر، نازک الملائکه (عراق، ۱۹۲۳–۲۰۰۷) و سیمین بهبهانی (ایران، ۱۹۲۷–۲۰۱۴)، می‌پردازد. هر دو شاعر با به‌کارگیری سبک‌های نوین شعری و پرداختن به مضامین اجتماعی، سیاسی و جنسیتی، نقش مهمی در تحول ادبیات معاصر عرب و فارسی ایفا کرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تطبیقی، وجوه اشتراک و افتراق این دو شاعر را در حوزه‌های زبان شعری، مضامین فمینیستی، تأثیرپذیری از ادبیات کلاسیک و مدرن، و جایگاه آن‌ها در ادبیات جهان بررسی می‌کند. نتایج نشان می‌دهد که هر دو شاعر، با وجود تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، از سنت‌شکنی ادبی، اعتراض به ساختارهای مردسالار، و تلفیق عناصر مدرن و کلاسیک بهره برده‌اند. همچنین، تأثیر متقابل ادبیات عرب و فارسی در آثار آن‌ها مشهود است. 

ادبیات تطبیقی به عنوان شاخه‌ای از نقد ادبی، به بررسی تعاملات و شباهت‌های میان ادبیات ملل مختلف می‌پردازد. در این میان، مقایسه دو شاعر زن از دو فرهنگ متفاوت—**نازک الملائکه** (پیشگام شعر آزاد عربی) و سیمین بهبهانی (ملقب به «زنِ سیمینِ غزل»)—می‌تواند روشنگر تأثیرات متقابل ادبیات عرب و فارسی و نیز نقش جنسیت در شکل‌گیری ادبیات معاصر باشد. 

هر دو شاعر در بستر اجتماعی‌ای رشد کردند که محدودیت‌های شدید علیه زنان حاکم بود، اما با خلق آثاری انقلابی، نه‌تنها بر ادبیات، بلکه بر جنبش‌های فمینیستی نیز تأثیر گذاشتند. این مقاله با استناد به منابع کتابخانه‌ای و پژوهش‌های تطبیقی پیشین، به تحلیل این تأثیرات می‌پردازد.

مطالعات پیشین در این حوزه عمدتاً بر موارد زیر متمرکز بوده‌اند: 

- بررسی تطبیقی عوامل شعر سیاه در اشعار بهبهانی و الملائکه . 

- جایگاه زن در اشعار این دو شاعر و نقد ساختارهای مردسالار . 

- تأثیر متقابل ادبیات عرب و فارسی در قرون نخستین هجری و دوره معاصر . 

کتاب‌های مرجع همچون: 

- «تأثیر شعر عربی در شعر فارسی» اثر ویکتور یوسف الکک . 

- «بهارستان سخن» (تحلیل مضامین مشترک در شعر فارسی و عربی) . 

. سبک و زبان شعری 

- نازک الملائکه: 

  - پیشگام شعر آزاد عربی (التفعيلة) با تأکید بر موسیقی درونی و شکستن قالب‌های کلاسیک. 

  - مثال: «الکولیرا» با تصاویر ویرانگر از مرگ جمعی . 

- سیمین بهبهانی

- نوآوری در غزل مدرن با حفظ ساختار سنتی اما با مضامین اجتماعی. 

  - مثال: «چنین کنم که تو را خوش آید» با نگاهی زنانه به عشق و اجتماع.

. مضامین مشترک 

- اعتراض به مردسالاری: 

  - نازک در «لیلة العید» از انزوای زن می‌گوید، بهبهانی در «زن تنها» هویت زنانه را بازتعریف می‌کند . 

- تراژدی جنگ و بیماری: 

  - نازک در «الکولیرا» از وبا می‌نویسد، بهبهانی  از جنگ ایران و عراق.

. تأثیرپذیری متقابل از ادبیات عرب و فارسی

- تأثیر نازک بر ادبیات فارسی: 

  - استفاده از تصاویر سمبلیک مشابه در شعر سپیده کاشانی . 

- تأثیر بهبهانی بر ادبیات عرب: 

  - ترجمه اشعار او به عربی و تأثیر بر شاعرانی مانند غاده السمان . 

این پژوهش نشان داد که نازک الملائکه و سیمین بهبهانی، با وجود تفاوت‌های زبانی و فرهنگی، از همسانی‌های محتوایی و سبکی برخوردارند. هر دو با ترکیب عناصر مدرن و سنتی، نه‌تنها ادبیات زنانه را متحول کردند، بلکه به گفتمان جهانی فمینیسم نیز کمک شایانی نمودند. همچنین، تأثیرپذیری متقابل ادبیات عرب و فارسی در آثار آن‌ها، گواهی بر پیوندهای عمیق فرهنگی میان این دو حوزه است.

منابع 

- اسماعیلی آهویی، فاطمه. (۱۳۹۳). *بررسی تطبیقی اشعار و افکار سیمین بهبهانی و نازک الملائکه*. همایش ملی بینامتنیت . 

- الکک، ویکتور یوسف. (۱۳۸۶). *تأثیر شعر عربی در شعر فارسی*. دمشق: انتشارات مطالعات ادبیات سوریه . 

- بهبهانی، سیمین. (۱۳۹۰). *مجموعه اشعار*. تهران: نگاه. 

- الملائکه، نازک. (۱۹۷۱). *دیوان نازک الملائکه*. بیروت: دار العوده.