تعطیلی تنها تدبیر

حالا در این روزهایی که بنابر اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص کیفیت هوا روی عدد ۱۶۱ قرار گرفته و هوای تهران برای همه افراد جامعه آلوده و وضعیت آن قرمز شده، مسئولان ما همچنان در حال برگزاری جلسات «کمیته اضطرار آلودگی هوا» هستند تا شاید با یک راهکار ساده، چندروزی آلودگی هوا را مدیریت کنند. راه‌حل‌های مسکنی که به درد حل معضل بزرگی مثل آلودگی هوا نمی‌خورد‌. 

یک زخم کهنه 
مسأله آلودگی هوا چندان جدید نیست. سال‌هاست که هر بار با رسیدن به نیمه دوم سال و سرد شدن هوا، تهران و سایر کلانشهرها بااین بحران دست و پنجه نرم می‌کنند و مسئولان علی‌رغم وجود قوانین مختلف چند سال است در کمیته‌های اضطرار آلودگی هوا، جز تعطیلی مدارس و ادارات، طرح زوج و فرد کردن خودروها و چند توصیه و هشدار به سالمندان و کودکان، طرح و راهکاری ندارند. سال ۹۶ قانون جامعی در زمینه آلودگی هوا به عنوان قانون هوای پاک به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و ۲۳ دستگاه مکلف به اجرای آن شدند. قانونی که با توجه به آمار مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا در کشور و خسارات ناشی از آن، هیچ ابهام و شکی در لازم‌الاجرا بودن آن باقی نمی‌گذاشت اما چندی پیش سمیه رفیعی، رئیس کمیته محیط‌زیست کمیسیون کشاورزی مجلس اعلام کرد که فقط ۱۲ درصد احکام این قانون اجرایی شده است و عملا قانون هوای پاک در دولت به اشکال مختلف دور خورده است و تصویب مصوبات و آیین‌نامه‌های مغایر قانون و ارائه مهلت‌های گوناگون به دستگاه‌های اجرایی برای انجام وظایف مصرح قانونی خود، موجب شده عملا قانون هوای پاک به قانونی بی‌خاصیت و معضل آلودگی هوا به گرهی کور تبدیل شود.

راهکار استفاده از اتوبوس برقی 
بااین‌که سال‌هاست معضل آلودگی هوا نفس مردم کلانشهرها را گرفته و مسئولان نیز با برگزاری نشست‌ها و جلسات مختلف، به بررسی عوامل اصلی این بحران پرداخته‌اند اما بااین حال انگار هنوز دستگاه‌های مختلف به این نتیجه نرسیده‌اند که منشا آلودگی هوای تهران و دیگر شهرها را باید در کیفیت بنزین و خودروها، خودروهای گازوئیلی، مراکز صنعتی یا همه آنها جست‌وجو کرد‌. روز گذشته مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران با بیان این‌که محور بودجه ما در سال‌های اخیر بر مسأله حمل و نقل و حل مشکل آلودگی هوا بوده است، گفت: هر اتوبوس برقی بین ۳ تا ۱۰ درصد به بهبود آلودگی هوا کمک می‌کند و امید است مابقی اتوبوس‌ها نیز به پایتخت برسد. حسین آخانی، کارشناس محیط‌زیست و عضو هیات علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام‌جم راهکار آلودگی هوا را فقط در توسعه حمل و نقل عمومی می‌داند و می‌گوید: دستگاه‌های دولتی اگر می‌خواهند مشکل آلودگی حل شود، باید حمل و نقل عمومی را توسعه بخشند. 

اختصاص بودجه عمرانی به توسعه حمل و نقل عمومی 
وی با بیان این‌که شهرداری تهران باید ساخت هر گونه جاده، خیابان، پل، زیرگذر و تونل را متوقف کند، می‌افزاید: تمام دستگاه‌های دولتی باید به مدت پنج سال بودجه‌های عمرانی کشور را صرف توسعه حمل و نقل عمومی کنند و پس از توسعه حمل و نقل عمومی، هرگونه تردد غیرعمومی را گران کنند. 
آخانی ادامه می‌دهد: بنزین باید مثل همه جای دنیا قیمتش جهانی باشد. زیرا کشورهای دیگر چیزی به نام پارکینگ کنار خیابان ندارند. پارکینگ‌های کنار خیابان‌های تهران نادرست است و باید جمع شود. باید تعداد اتوبوس‌هایی که در خیابان‌های شهر تهران تردد می‌کنند از تعداد ماشین‌های شخصی کمتر نباشد. 

برخی نان‌شان در آلودگی هواست
عضو هیات علمی دانشگاه تهران بیان می‌کند: سیاست‌های جهانی به این سمت پیش رفته که مانع تردد وسایل نقلیه شخصی در خیابان‌ها شوند. این مسأله نیز زمانی میسر است که حمل و نقل عمومی به‌اندازه کافی وجود داشته باشد. وی با بیان این‌که در تمام خیابان‌ها باید دوچرخه‌های رایگان وجود داشته باشد تا مردم بتوانند از آن استفاده کنند، می‌گوید: اینها تنها راهکارها برای این معضل به شمار می‌رود. 
آخانی همچنین با اشاره به قانون هوای پاک می‌افزاید: قانون هوای پاک به گونه‌ای تهیه شده که نه قابل اجراست و نه مسئولیت مشخصی را بر دوش دستگاه مربوطه که شهرداری است، قرار داده است. شهرداری موظف است هزینه‌ زیادی صرف حمل و نقل عمومی کند. از سوی دیگر معابر شهر هم باید از دست حمل و نقل خصوصی خارج شود. ما به جای پارک کنار خیابان باید فقط مسیر آزاد برای عبور و مرور اتوبوس داشته باشیم. بنابراین قانون باید در یک بند خلاصه شود: «دولت به مدت پنج سال تردد هر شهروند در هر نقطه از کشور را با حمل و نقل عمومی امکان‌پذیر کند و بودجه عمومی برای غیر از این نباید خرج شود.»
این کارشناس محیط‌زیست در پاسخ به این سؤال که تا کی شاهد معضل آلودگی در کشور هستیم می‌گوید: دولت نمی‌خواهد این کار را انجام دهد، زیرا نان برخی افراد در آلوده بودن هواست. 

ردپای سوخت‌های فسیلی در تولید برق 
هرچند نمی‌توان تاثیر چشمگیر توسعه حمل و نقل عمومی بر کاهش آلودگی هوا را نادیده گرفت اما چندی پیش جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر تهران به جام‌جم گفته بود که اگر همه وسایل نقلیه را هم برقی کنیم، بازهم معضل آلودگی وجود خواهد داشت. چراکه این راهکار فقط یک تکه از این پازل است و راهکارهای دیگری نظیر استفاده از انرژی‌های نو مثل انرژی‌های خورشیدی، ساخت نیروگاه‌هایی که مبتنی بر سوخت‌های فسیلی نباشند، توسعه حمل و نقل پاک نه صرفا به معنای برقی‌سازی خودرو‌ها بلکه گسترش دوچرخه‌سواری، توسعه فضاهای سبز و... وجود دارد اما متاسفانه ما در کشورمان فقط یک قسمت این پازل را می‌بینیم. این صحبت تشکری هاشمی در کنار مصاحبه چندی پیش مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل شرکت مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران (توانیر) که گفته بود در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد برق کشور توسط نیروگاه‌های حرارتی و با سوخت گاز تامین می‌شود، نشان می‌دهد حل این معضل را در عواملی غیر از سوخت ناشی از خودروها باید جست‌وجو کرد. زیرا وقتی اکنون ۹۰ درصد از برق کشور با سوخت گاز تامین می‌شود، آیا توسعه حمل و نقل عمومی می‌تواند حجم وسیع آلودگی‌های ناشی از این مسأله را پوشش دهد؟